Soạn bài Sóng

Sóng là bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ của Xuân Quỳnh. Bài viết dưới đây, VUIHOC đã soạn bài Sóng của Xuân Quỳnh và trả lời câu hỏi đọc hiểu nhằm giúp các em học sinh nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật kết cấu, xây dựng hình ảnh, nhịp điệu và ngôn từ của bài thơ.

1. Soạn bài Sóng: Tác giả Xuân Quỳnh  

1.1 Cuộc đời 

- Xuân Quỳnh có tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, sinh ngày 6 tháng 10 năm 1942 tại làng La Khê, xã Văn Khê, tỉnh Hà Tây (nay là quận Hà Đông, Hà Nội). Bà được sinh ra trong một gia đình làm công chức. Tuy vậy, mẹ mất sớm, bố lại thường xuyên công tác xa gia đình nên Xuân Quỳnh được bà nội nuôi dạy từ nhỏ đến khi trưởng thành.

⇒ Có lẽ chính điều này đã tác động mạnh mẽ đến Xuân Quỳnh khiến cho nhà thơ luôn luôn khao khát mái ấm gia đình.

- Xuân Quỳnh được biết đến là một trong những nhà thơ nữ xuất sắc của Việt Nam, bà được mệnh danh là bà hoàng của thi ca và tình yêu.

- Tháng 2 năm 1955, bà được tuyển vào và đào tạo thành diễn viên múa tại Đoàn Văn công nhân dân Trung ương.

- Thơ của Xuân Quỳnh thường viết về những tình cảm gần gũi, trong sáng, bình dị của đời sống gia đình và trong cuộc sống hàng ngày. Đến với thơ Xuân Quỳnh, ta có thể lắng nghe được tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa tươi tắn, hồn nhiên, lại vừa đằm thắm, chân thành và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc bình dị đời thường. Trong những tác phẩm của mình, bà luôn bộc lộ niềm khát khao về tình yêu, sự trân trọng, nâng niu hạnh phúc. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh vừa hồn nhiên, thiết tha, say đắm, vừa nồng nhiệt, táo bạo.

- Năm 2001, Xuân Quỳnh được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học và nghệ thuật.

1.2 Tác phẩm tiêu biểu 

- Một số tác phẩm xuất sắc, tiêu biểu của nhà thơ Xuân Quỳnh để lại cho nền văn học nước nhà: Hoa dọc chiến hào (1968), Gió Lào, cát trắng (1974), Bầu trời trong quả trứng (1982), Sân ga chiều em đi (1984), Bến tàu trong thành phố (1984), Tự hát (1984), Truyện Lưu Nguyễn (1985), Thơ Xuân Quỳnh (1992, 1994),…

- Một số tác phẩm viết cho thiếu nhi: Mùa xuân trên cánh đồng (truyện thiếu nhi, 1981), Bầu trời trong quả trứng (thơ văn thiếu nhi, 1982)...

⇒ Qua các tác phẩm nhà thơ Xuân Quỳnh để lại cho nền văn học nước nhà, có thể nói bà là một trong những cây bút tài năng nhất của văn học Việt Nam thời kì hiện đại. Từ những rung động trong tình yêu hay những suy tư về cuộc sống của Xuân Quỳnh đã, đang và sẽ mãi gắn bó và lưu giữ trong lòng nhiều thế hệ độc giả yêu quý bà.

2. Soạn bài Sóng: Phần tác phẩm

2.1 Hoàn cảnh sáng tác 

Bài thơ “Sóng” được ra đời năm 1967. Tác phẩm được Xuân Quỳnh viết trong một chuyến đi thực tế của nữ thi sĩ đến vùng biển Diêm Điền (Thái Bình). Khi đứng trước bờ biển rộng lớn, mênh mông cùng với những con sóng ào ạt xô vào bờ, trong lòng bà gợi lên nhiều cảm xúc suy tư, trăn trở. Từ đó là nguồn cảm hứng để bà sáng tác “Sóng”, đây là một bài thơ hay và đặc sắc viết về tình yêu, tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh. Vào năm 1968 ,bài thơ "Sóng" được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”.

2.2 Bố cục và thể thơ 

Bài thơ bao gồm 4 phần:

• Phần 1. Hai khổ thơ đầu: Nhận thức về tình yêu qua hình tượng sóng.

• Phần 2. Hai khổ tiếp theo: Suy nghĩ nguồn gốc của tình yêu.

• Phần 3. Ba khổ thơ tiếp theo: Nỗi nhớ, lòng thủy chung của người con gái trong tình yêu.

• Phần 4. còn lại: Khát vọng về tình yêu vĩnh cửu, bất diệt.

2.3 Ý nghĩa nhan đề “ Sóng” 

Sóng là hình tượng trung tâm xuyên suốt bài thơ. Đây là hình ảnh ẩn dụ nhằm gợi tả tâm trạng người con gái đang yêu, là sự hoá thân, phân thân của cái tôi trong nhân vật trữ tình. Bài  thơ được viết với sự kết  cấu dựa trên cơ  sở nhận thức của sự tương đồng và hoà hợp giữa hai hình tượng trữ tình “Sóng” và “em”, hai hình tượng này tuy hai mà một, có lúc tách rời ra để soi chiếu cho nhau, có lúc lại hòa nhập vào nhau để tạo ra sự cộng hưởng.

Xuân Quỳnh đã thành công khi mượn hình ảnh “ con sóng” để thể hiện cảm xúc, cung bậc tình cảm trong tâm hồn, trái tim người con gái khi yêu với những bản tính vốn có: sự  phong phú, phức tạp, nhiều khi mâu thuẫn nhưng thống nhất, hòa hợp.

⇒ Qua nhan đề, tác giả đã cho thấy hình tượng trung tâm của tác phẩm cùng với những ý nghĩa được gửi gắm trong đó. 

3. Soạn bài Sóng: Hướng dẫn trả lời câu hỏi

Câu 1: Trang 156 sgk ngữ văn 12 tập 1

“Anh chị có nhận xét về âm điệu, nhịp điệu bài thơ. Âm điệu, nhịp điệu đó được tạo nên bởi những yếu tố nào?”

• Về âm điệu, nhịp điệu bài thơ:

- Nhịp điệu bài thơ mô phỏng nhịp điệu của sóng biển: lúc thì dữ dội, ồn ào, lúc lại thì thầm, sâu lắng, dịu êm, lặng lẽ, dưới lòng sâu, trên mặt nước…

- Nhịp điệu của những con sóng trên biển chính là những con sóng trong lòng người phụ nữ đang yêu tràn đầy xúc cảm.

• Âm điệu, nhịp điệu đó được tạo nên bởi những yếu tố:

- Thể thơ năm chữ ngắn gọn

- Những câu thơ liền mạch cùng cách ngắt nhịp linh hoạt phóng túng.

- Các khổ thơ được gắn kết với nhau bằng cách nối vần thơ: vần chân, vần cách, gợi liên tưởng hình ảnh các lớp sóng nối đuổi nhau. 

- Phương thức tổ chức ngôn từ và hình ảnh, sử dụng những đối sánh liên tiếp phân thành hai cực ("dữ dội" – "dịu êm", "ồn ào" – "lặng lẽ", "sông" – "biển", "ngày xưa" – "ngày sau", "lòng sâu" – "mặt nước", "ngày" – "đêm", "xuôi" – "ngược", "phương Bắc" – "phương Nam", "dài" – "rộng") ⇒ tạo nhịp sóng xô ra – vào của con sóng biển cũng chính là sóng lòng.

- Nhịp thơ gợi dư âm sóng biển

Câu 2: Trang 156 sgk ngữ văn 12 tập 1:

“Hình tượng bao trùm xuyên suốt bài thơ là hình tượng sóng. Mạch liên kết các khổ thơ là những khám phá liên tục về sóng. Hãy phân tích hình tượng này.”

Hình tượng bao trùm, xuyên suốt bài thơ là hình tượng sóng.

- Nghĩa tả thực của “Sóng”: những con sóng với nhiều trạng thái mâu thuẫn, trái ngược nhau được tác giả miêu tả chân thực, sinh động ngoài biển khơi. Sóng cũng có tính cách, tâm trạng, tâm hồn.

- Nghĩa biểu tượng của "sóng":

+ Sự đa dạng muôn màu sắc, trạng thái: Con sóng bên ngoài tự nhiên biển lớn mênh mông kia có rất nhiều đối cực, trạng thái khác nhau, “Dữ dội và dịu êm/ Ồn ào và lặng lẽ”. Cũng như trong tình yêu đôi lứa cũng có rất nhiều cung bậc cảm xúc, trạng thái. Cuối cùng điều muốn nhắc đến nhất ở đây chính là như tâm hồn người phụ nữ đang yêu có những mặt mâu thuẫn mà thống nhất như những con sóng.

+ Không rõ cội nguồn, không thể định nghĩa, lý giải được: Cuộc hành trình tìm ra với biển khơi hay nói khác đi đó cũng chính là cuộc hành trình của tình yêu hướng về cái vô biên, tuyệt đích đầy táo bạo, quyết liệt của sóng. Và phải chăng nó cũng như tâm hồn người phụ nữ khi yêu không chịu chấp nhận sự gò buộc, tù túng.

+ Sự mãnh liệt, sâu sắc trong khát khao sống và yêu thương: Từng lớp sóng nối nhau lặp đi lặp lại không yên, nó luôn vận động cũng giống tình yêu gắn liền với những khát khao mãnh liệt, trăn trở, và cũng như người phụ nữ khi yêu luôn da diết nhớ nhung, cồn cào ước vọng về một tình yêu thương. 

+ Sự chung thủy, gắn bó bền chặt: Sóng còn chính là hiện tượng thiên nhiên vĩnh cửu và lấy cái vĩnh cửu của sóng để nói, để ví von với tình yêu. Đó chính là khát vọng muôn đời của bất cứ người phụ nữ trong cuộc đời khi yêu nồng cháy. Và trước hết chính là người phụ nữ (nhân vật trữ tình trong bài thơ) muốn dâng hiến cả cuộc đời cho một tình yêu đích thực.

⇒ Sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ cũng như mọi sáng tạo nghệ thuật trong bài thơ đều gắn liền với hình tượng sóng. Đây chính là hình tượng ẩn dụ, sự hoá thân của nhân vật trữ tình “em” Hình tượng sóng được gợi ra trong cả bài thơ bằng âm điệu: dào dạt, nhịp nhàng, lúc sôi nổi trào dâng, lúc thì thầm sâu lắng, gợi âm hưởng của từng đợt sóng miên man, vô tận.

Câu 3: Trang 156 sgk ngữ văn 12 tập 1:

“Giữa sóng và em trong bài thơ có quan hệ như thế nào? Anh/chị có nhận xét gì về kết cấu bài thơ? Người phụ nữ đang yêu tìm thấy sự tương đồng giữa các trạng thái tâm hồn mình với những con sóng. Hãy chỉ ra sự tương đồng đó.”

- Soạn bài Sóng: Mối quan hệ giữa sóng và em: Sóng và em có quan hệ tương đồng, gắn bó, mật thiết, cùng song hành xuyên suốt bài thơ, sóng ẩn dụ cho tình yêu cũng như tâm hồn nhân vật “em”.

+ 2 hình tượng “Sóng và em” lúc hòa hợp, lúc tách rời

+ Thực chất, “sóng” chính là sự phân thân của "em", giúp hính tượng "em" diễn tả tình yêu một cách chân thành, kín đáo, ý nhị và tinh tế. Hai hình tượng này ẩn hiện trong nhau để từ đó làm nổi bật lẫn nhau

⇒ Kết cấu song hành giữa 2 hình tượng làm tăng hiệu quả của nhận thức, khám phá chủ thể trữ tình đối với tình yêu thủy chung, bất diệt.

- Kết cấu bài thơ là kết cấu liền mạch của suy nghĩ, cảm xúc: cô gái nhìn ra biển cả, quan sát và suy ngẫm về tình yêu, những biến chuyển tinh tế, đặc sắc.

- Người phụ nữ đang yêu tìm thấy sự tương đồng giữa bản tính, các trạng thái tâm hồn, với những con sóng.

• Bản tính và khát vọng: Con sóng không chấp nhận không gian ở “sông” chật hẹp nên quyết liệt “tìm ra tận bể” khoáng đạt, để có thể là chính mình. Nhân vật trữ tình cũng vậy, cũng khát khao tìm được tình yêu đích thực để được yêu thương và thấu hiểu và được là chính mình. Tuy vậy, bản chất của sóng từ xưa đến sau này vẫn không hề thay đổi. Đó cũng chính là khát vọng muôn đời của “em”: được sống trong tình yêu bằng cả tuổi trẻ.

• Những nỗi niềm của em và sóng, về tình yêu: Khi phải đối diện với “muôn trùng sóng bể”, “em” đã có những suy tư, khát khao nhận thức bản thân, có được tình yêu đích thực với người mình yêu. “Em” băn khoăn về cội nguồn của “sóng” rồi tự lý giải bằng quy luật của tự nhiên, nhưng rồi tự nhận thấy rằng cội nguồn của sóng hay thời điểm bắt đầu tình yêu thật bí ẩn.

• Nỗi nhớ, lòng thủy chung của sóng và em: “Sóng” nhớ đến bờ: nỗi nhớ bao trùm không gian (dưới lòng sâu - trên mặt nước), dằng dặc theo thời gian (ngày - đêm), nhớ đến “không ngủ được”. “Sóng nhớ bờ” chính là “em” nhớ “anh”, nỗi nhớ của “em” cũng bao trùm không gian, thời gian, thậm chí thường trực trong tiềm thức, trong suy nghĩ “cả trong mơ còn thức”.

⇒ Sóng và em là là 2 hình tượng cộng hưởng trọn vẹn trong suốt bài thơ, trải qua nhiều cung bậc tình yêu để hòa quyện vào nhau. Hình tượng sóng là ước vọng đời thường của người phụ nữ trong tình yêu.

Câu 4: Trang 157 sgk ngữ văn 12 tập 1:

“Bài thơ là lời tự bạch của một tâm hồn phụ nữ đang yêu. Theo cảm nhận của anh/ chị, tâm hồn đó có những đặc điểm gì?”

Bài thơ là lời tự bạch của một tâm hồn phụ nữ đang yêu mang những đặc điểm: 

• Mượn hình ảnh sóng, nhà thơ diễn tả tình yêu, thể hiện một tâm hồn dữ dội và dịu êm rất phong phú, mạnh mẽ và sôi nổi, rạo rực vừa tha thiết khát vọng tình yêu thương, khát vọng hạnh phúc, hết mình trong tình yêu.

• Người phụ nữ trong tình yêu không chỉ đằm thắm,dịu dàng, hồn hậu dễ thương mà còn thật chung thủy.

• Người phụ nữ đã táo bạo, mãnh liệt, dám vượt qua mọi khó khăn, trở ngại để có thể vun đắp, giữ gìn hạnh phúc. Dù phải đứng trước cái vô tận của thời gian, nhưng họ vẫn luôn vững tin vào sức mạnh của tình yêu.

4. Soạn bài Sóng: Phần luyện tập

“Có nhiều bài thơ, câu thơ so sánh tình yêu với sóng và biển. Hãy sưu tầm những câu thơ, bài thơ đó.”

a. Biển (Xuân Diệu):

“Anh không xứng là biển xanh

Nhưng anh muốn em là bờ cát trắng

Bờ cát dài phẳng lặng

Soi ánh nắng pha lê...

Bờ đẹp đẽ cát vàng

Thoai thoải hàng thông đứng

Như lặng lẽ mơ màng

Suốt ngàn năm bên sóng...

Anh xin làm sóng biếc

Hôn mãi cát vàng em

Hôn thật khẽ, thật êm

Hôn êm đềm mãi mãi

Đã hôn rồi, hôn lại

Cho đến mãi muôn đời

Đến tan cả đất trời

Anh mới thôi dào dạt…”

b. Khúc thơ tình người lính biển (Trần Đăng Khoa):

"...Biển ồn ào, em lại dịu êm

Em vừa nói câu chi rồi mỉm cười lặng lẽ

Anh như con tàu lắng sóng từ hai phía

Biển một bên và em một bên"

c. Biển, núi, em và sóng (nhà thơ Đỗ Trung Quân)

“Xin cảm ơn những con đường ven biển

Cho rất nhiều đôi lứa dẫn nhau đi

Cám ơn sóng nói thay lời dào dạt

Hàng thuỳ dương nói hộ tiếng thầm thì

Anh như núi đứng suốt đời ngóng biển

Một tình yêu vươn chạm tới đỉnh trời

Em là sóng nhưng xin đừng như sóng

Ðã xô vào xin chớ ngược ra khơi.”

Học văn không khó vì đã có VUIHOC. Khóa học PAS THPT chính là chìa khóa dành cho môn học này. Đăng ký học thử để được trải nghiệm những phương pháp học tập theo lộ trình được thiết kế tối ưu riêng cho từng học sinh của vuihoc nhé! 

Qua bài viết này, VUIHOC đã cung cấp cho các em chi tiết soạn bài Sóng của tác giả Xuân Quỳnh. Hi vọng rằng có thể giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn và niềm khát khao hạnh phúc của người phụ nữ trong tình yêu mà tác phẩm tuyệt vời này đem lại. Để học nhiều hơn các bài soạn văn 12 hay các môn học khác thì các em hãy nhanh tay truy cập và website vuihoc.vn mỗi ngày nhé! 

Nguồn tham khảo: 

https://vuihoc.vn/tin/thpt-soan-bai-song-xuan-quynh-ngu-van-12-1808.html