Phân tích tác phẩm Tây Tiến - Ngữ Văn 12

VUIHOC xây dựng dàn ý, sơ đồ tư duy và bài mẫu phân tích tác phẩm Tây Tiến ngắn gọn và đầy đủ ý dành cho các em học sinh. Tham khảo ngay!

1.  Dàn ý phân tích tác phẩm Tây Tiến

1.1. Mở bài

- Trình bày những nét tiêu biểu về nhà thơ Quang Dũng và phong cách sáng tác của ông (vừa hồn nhiên vừa tinh tế, mang vẻ đẹp hào hoa, phóng khoáng, đậm chất lãng mạn).
- Khái quát về tác phẩm Tây Tiến: hoàn cảnh sáng tác, giá trị nội dung, nghệ thuật nổi bật của bài thơ.

1.2. Thân bài

* Khái quát
- Tây Tiến:  đây là tên gọi của đoàn quân được thành lập  vào năm 1947, có trọng trách phối hợp với bộ đội Lào để bảo vệ biên giới Việt - Lào, làm hao mòn quân giặc Pháp.
- Xuất thân lính Tây Tiến: phần nhiều đều là người Hà Nội, có sự góp mặt của rất nhiều học sinh, sinh viên.
- Cảm hứng sáng tác: thể hiện nỗi nhớ với đoàn quân Tây Tiến sau khi chuyển sang công tác ở đơn vị khác.

* Con đường hành quân của đoàn quân Tây Tiến giữa thiên nhiên núi rừng Tây Bắc
- Hai câu thơ đầu: thể hiện nỗi nhớ nhung phải thốt lên thành lời “Tây Tiến ơi” là tiếng gọi sao thân thương đến thế, “nhớ chơi vơi” là nỗi nhớ cứ thường trực mãi trong lòng, bao trùm không gian.
- Khung cảnh thiên nhiên Tây Bắc hiện lên hoang sơ và dữ dội:
+ Sự hẻo lánh, xa xôi được tái hiện qua hình ảnh Địa danh Sài Khao, Mường Lát;
+ Từ láy tạo hình:  “thăm thẳm”, “heo hút”, “khúc khuỷu”, kết hợp cùng điệp ngữ “dốc”, nghệ thuật điệp “Dốc lên... dốc lên” khiến người đọc dễ dàng tưởng tượng ra địa hình hiểm trở, quanh co, gập ghềnh nơi núi rừng Tây Bắc.
+ “súng ngửi trời” hình ảnh gợi lên tầm cao núi non mà người lính phải vượt qua nhưng trong đó cũng xen lẫn cái hóm hỉnh của người lính. Nhịp thơ bẻ đôi “Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống”  gợi sự nguy hiểm tột cùng, dồn dập trước mắt.
+ Các hình ảnh “cọp trêu người”, “thác gầm thét” được nhân hóa để gợi sự hoang sơ, man dại. Thời gian:”đêm đêm”, “chiều chiều” chính là lúc những người lính ấy phải đối mặt với điều nguy hiểm có thể đến bất cứ lúc nào, nhất là ở nơi chốn rừng thiêng nước độc.
+ Các thanh trắc được sử dụng với mục đích chính nhằm nhấn mạnh sự gập ghềnh, trắc trở của địa hình.
- Khung cảnh thiên nhiên mang đậm hương vị cuộc sống, êm dịu, nhẹ nhàng hiện lên qua từng câu từ: “cơm lên khói”, “nhà ai Pha Luông ...”, “Mai Châu mùa em...”,  kết hợp cùng thanh bằng tạo cảm giác yên bình đến lạ thường.
- Hình ảnh người lính Tây Tiến hiện lên hùng vĩ “gục lên súng mũ bỏ quên đời”, “dãi dầu không bước nữa”: Hai câu thơ đơn thuần chỉ miêu tả khoảnh khắc nghỉ ngơi của người lính sau cuộc hành quân dài, đó cũng là ẩn ý sự nghỉ ngơi vĩnh viễn để hi sinh vì độc lập tự do của đất nước.
=> Thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ nhưng đầy rẫy trước mắt là những hiểm nguy, đó chính là thử thách mà đoàn quân Tây Tiến  phải đối mặt trên chặng đường hành quân.

* Những kỉ niệm đẹp đẽ về tình quân dân, vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc
- Kỉ niệm vào đêm liên hoan thắm đượm tình quân và dân:
+ Đêm liên hoan với không khí vui tươi, tưng bừng cùng sắc màu rực rỡ, lộng lẫy:  “hội đuốc hoa”, “khèn lên man điệu”, “bừng lên”, con người duyên dáng, đáng yêu: “xiêm áo”, “nàng e ấp”.
+ Tâm hồn dường như người lính say mê, bay bổng trong không khí ấm áp, tràn ngập yêu thương và tình người: “Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”.
- Cảnh sông nước và con người chốn Tây Bắc:
+ Đẹp huyền ảo, hoang dại, lại vô cùng thiêng liêng: “hồn lau nẻo bến bờ”, “Chiều sương”.
+ Con người lao động mộc mạc, chân chất: “dáng người trên độc mộc”, cảnh vật tràn đầy sức sống: “trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”
=> Dưới bút pháp lãng mạn, nhà thơ  đã tái hiện lên bức tranh thiên nhiên thơ mộng, cùng hình ảnh con người duyên dáng và cuộc sống yên bình, đầm ấm nơi núi rừng Tây Bắc.

* Hình tượng đoàn quân Tây Tiến
- “Đoàn binh không mọc tóc”, “xanh màu lá” đã miêu tả chân thực chân dung người lính. Họ sống và chiến đấu trong điều kiện thiếu thốn, khắc nghiệt, đầy hiểm nguy, gian khổ nhưng vẫn mạnh mẽ “dữ oai hùm”.
- Những con người mang tâm hồn bay bổng, lãng mạn, và  trái tim yêu thương “Mắt trừng gửi mộng” / “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”, hình bóng người thân thương nơi quê nhà là động lực to lớn để chiến đấu.
- Vẻ đẹp hùng tráng hiện lên qua  sự hy sinh anh dũng của họ:
+ Cống hiến tuổi trẻ của mình, hy sinh quên mình cho Tổ quốc “rải rác biên cương mồ viễn xứ”, “chẳng tiếc đời xanh”, “anh về đất”, ra đi thanh thản,  lòng nhẹ nhàng.
+ Cái chết nay được lí tưởng hóa thành hình ảnh “áo bào”, “khúc độc hành” của những tráng sĩ thời xưa; thiên nhiên cũng đau đớn thay cho nỗi đau họ phải chịu.
=> Ở trong bất kì hoàn cảnh nào, dẫu khó khăn đến đâu, những người lính Tây Tiến vẫn mang những nét lãng mạn, hào hoa. Họ mang vẻ đẹp hết sức kiêu hùng, sẵn sàng hy sinh quên mình cho tổ quốc.

* Lời hẹn ước, đôi lời gửi gắm tình cảm của tác giả
-Những câu thơ một lần nữa nhắc nhớ lại tâm nguyện, quyết tâm ra đi một thời của những người lính Tây Tiến: “người đi không hẹn ước”, giờ chỉ còn lại là sự tiếc thương những đồng đội đã hy sinh nơi chiến trường “thăm thẳm một chia phôi”.
- Nỗi nhớ, nỗi niềm nhớ nhung và tình cảm gắn bó của tác giả gửi lại nơi đoàn quân Tây Tiến và vùng Tây Bắc một thời gắn bó “Ai lên Tây Tiến ... / Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”.

* Giá trị nghệ thuật đặc sắc
- Sử dụng nhuần nhuyễn bút pháp hiện thực kết hợp lãng mạn, mang đậm chất bi tráng
- Sử dụng chọn lọc, giàu tính tượng hình, hình ảnh thơ sáng tạo
- Ngôn ngữ vừa giản dị, đơn sơ vừa độc đáo, vừa mang nét cổ kính xen lẫn nét mới lạ
- Giọng thơ, nhịp thơ thay đổi theo dòng cảm xúc.

1.3. Kết bài

- Khái quát lại một lần nữa giá trị về nội dung: Tái hiện vẻ đẹp vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng của thiên nhiên Tây Bắc. Nổi bật hơn cả là hình tượng người lính kiên cường, dũng cảm không ngại hy sinh nhưng lại vô cùng lãng mạn, nên thơ.

2. Sơ đồ tư duy phân tích tác phẩm Tây Tiến

  Xem thêm: 

Soạn bài Ngữ Văn 12 - Tổng hợp đầy đủ chương trình Văn 12

3. Bài văn mẫu phân tích tác phẩm Tây Tiến

Quang Dũng được biết đến là nhà thơ không chỉ cầm bút sáng tác mà còn là người lính cầm súng ra chiến trường đánh giặc. Bởi lẽ vậy mà tác phẩm thơ của ông luôn gắn liền với hình tượng người lính, cũng là những người đồng đội của ông. Một trong các sáng tác tiêu biểu của ông không thể không nhắc tới bài thơ “Tây Tiến”. Bằng bút pháp tả thực xen lẫn lãng mạn, nhà thơ đã khắc họa thật thành công hình ảnh đoàn quân Tây Tiến với khí thế hiên ngang, ai ai cũng mang trong mình tâm hồn thơ mộng nhất là trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.
Mở đầu tác phẩm là tiếng gọi thân thương, tha thiết với đoàn quân của mình được vang lên trong tâm thức của nhà thơ:

"Sông Mã xa rồi, Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi."

Nhắc nhớ về đồng đội của mình,  tác giả nghĩ đến ngay đến con sông Mã, con sông  mà đã cùng những người chiến sĩ đi qua bao thử thách, khó khăn, dường như là chứng nhân lịch sử của cuộc chiến đấu hy sinh anh dũng, oai hùng của các anh. Bởi lẽ, dòng sông Mã chảy dọc theo hầu hết các địa điểm mà những người lính hành quân ở vùng biên giới phía Bắc: Sơn La, Lai Châu, Lào Cai, Lạng Sơn...., người bạn đồng hành với người lính ra trận trên khắp các nẻo đường chiến đấu. Mỗi một nơi dừng chân mà người lính đi qua, họ có thể không nhớ hết nhưng đâu đó  hình ảnh dòng sông vẫn luôn  in sâu vào tâm thức của những người chiến sĩ. Tiếng gọi thân thương: "Tây Tiến ơi!" cất lên sao mà  thân thương đến thế. Nhà thơ nhớ núi rừng, nhớ dòng sông, nhớ những người bạn đồng hành trong những năm tháng gian lao ấy, một nỗi nhớ chơi vơi không phai mờ đi theo thời gian. Bao nhiêu kỉ niệm hiện rõ dần lên trong tâm trí của ông:

"Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

Mường Lát hoa về trong đêm hơi."

Nếu ở hai câu thơ đầu mở ra  ký ức mơ hồ, nhà thơ nhớ về hình ảnh hiện lên nhiều nhất là dòng sông Mã thì ở đây, mọi thứ đã dần hiện lên rõ nét hơn. Tác giả nhắc lại những tên bản, tên làng nơi  khi xưa những người chiến sĩ dừng chân. Đoàn quân Tây Tiến đã thấm mệt sau cả một ngày dài chiến đấu. Người lính vẫn cảm nhận được thiên nhiên, núi rừng Tây Bắc thật nên thơ, trữ tình đến lạ "Mường Lát hoa về trong đêm hơi" dù trong những khoảnh khắc dừng chân ngắn ngủi, vội vã ấy.

Những chặng đường hành quân đầy hiểm nguy khiến người lính không khỏi mỏi mệt được khắc họa ở các câu thơ tiếp theo:

"Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi"

Một loạt các từ láy "khúc khuỷu", "thăm thẳm", "heo hút"  được tác giả sử dụng để vẽ lên một khung cảnh thiên nhiên với địa hình hiểm trở, như đang thách thức lại giới hạn của con người. Núi rừng Tây Bắc hoang vu, khó lường với những khó khăn chồng chất lên đôi vai  người chiến sĩ hành quân. Thật khéo léo khi nhà thơ Quang Dũng sử dụng biện pháp nghệ thuật đối lập: "Ngàn thước lên cao" với "Ngàn thước xuống", gợi tả độ cao, độ sâu hiểm hóc nhưng những khó khăn ấy, qua con mắt của người lính, ta vẫn thấy vương chút gì đó thật thơ mộng  và hóm hỉnh, một chất riêng chỉ có ở người lính "súng ngửi trời". Người lính đứng trên độ cao có thể nhìn thấy mọi cảnh vật đánh mắt nhìn ra phía xa xăm, thấy một căn nhà, bản làng nhỏ  mà lòng lại rạo rực nỗi nhớ quê hương tha thiết : "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi."

Trước vô vàn những thách thức, đã có lúc đánh gục người chiến sĩ :

"Anh bạn dãi dầu không bước nữa

Gục lên súng mũ bỏ quên đời"

Hình ảnh thơ ẩn ý nói đến cái mất mát, sẽ hi sinh tính mạng của những người lính, họ đã hi sinh vì Tổ quốc và ở đây nhà thơ Quang Dũng tập trung miêu tả sự hi sinh ấy thật hiên ngang. Cụm từ "bỏ quên đời" thể hiện khí thế oai hùng, bất khuất của các anh lính, trong phút giây phút ngắn ngủi nghỉ chân dọc đường, người chiến sĩ quên hết mọi âu lo bộn bề của cuộc sống. Tưởng bao khó khăn của người lính chỉ dừng lại ở đó, nhưng ông còn mở ra trước mắt người đọc thấy rõ hơn những hiểm nguy khác mà những người lính Tây Tiến phải đối mặt:

"Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người"

Hai hình ảnh nhân hóa "Thác gầm thét" và "cọp trêu người" khắc họa những hiểm nguy đe dọa tính mạng người chiến sĩ. Vượt lên trên hết những nghịch cảnh đó, người chiến sĩ nhớ đến những  điều đã thôi thúc các anh có động lực để bước tiếp:

"Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"

Hai câu thơ cuối của khổ thơ đầu tiên đã mang đến hình ảnh thơ đầy thi vị. "Nhớ ôi" là một nỗi nhớ da diết được thốt lên thành lời của người lính, nhớ về bữa cơm thơm mùi nếp, mùi khói quen thuộc của người dân Tây Bắc đã tiếp đãi các anh chiến sĩ. Dù thiếu thốn đến mấy nhưng họ vẫn chiêu đãi các anh bằng những gì chân chất nhất, nồng hậu nhất làm sao quên được những bữa cơm thắm đượm tình dân quân.

Tiếp đến là khổ thơ thứ hai của tác phẩm đã đem lại những mảnh ghép kỉ niệm đẹp đẽ của người lính trong đêm liên hoan văn nghệ:

"Doanh trại bừng lên ngọn đuốc hoa

Kìa em xiêm áo tự bao giờ

Khèn lên man điệu nàng e ấp

Nhạc về Viêng Chăn xây hồn thơ"

Tác giả đã sử dụng cụm từ "bừng lên" gợi tả khung cảnh với tràn ngập niềm vui tươi, náo nhiệt của người lính cùng với người dân thắp sáng "ngọn đuốc hoa". Cách xưng hô"kìa em" tạo nên lời thơ tình tứ gợi tả tình cảm thắm thiết giữa quân dân. Người lính đắm chìm trong  khúc hát, điệu nhảy của người dân tộc ở nơi đây. Tâm hồn người chiến sĩ lúc này dường như hóa tâm hồn của một thi nhân tựa từ bao giờ mang sự bay bổng và vô cùng lãng mạn.

Bốn câu thơ tiếp theo lại gợi lên chất thơ vốn có  của người chiến sĩ được thể hiện qua cái nhìn với thiên nhiên:

"Người đi Châu Mộc chiều sương ấy

Có thấy hồn lau nẻo bến bờ

Có nhớ dáng người trên độc mộc

Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa"

Sự chia tay của người lính với những người dân đã cưu mang họ được thể hiện qua hình ảnh “người đi”, các anh ra đi trong một chiều sương mờ ảo. Hình ảnh "cỏ lau", "dáng người trên độc mộc"  thấp thoáng và đặc biệt là hình ảnh "hoa đong đưa". Thiên nhiên hiện lên đượm buồn, một nỗi buồn man mác, lưu luyến khi phải chia xa. dù vậy nhưng người chiến sĩ thì vẫn phải tiếp tục lên đường làm nhiệm vụ.

Trong đoạn thơ cuối, tác giả đã miêu tả hình ảnh chân dung người lính Tây Tiến thật hiên ngang:

"Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc

Quân xanh màu lá dữ oai hùm

Mắt trừng gửi mộng qua biên giới

Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm"

Nhà thơ Quang Dũng đã sử dụng phép đảo ngữ "không" lên phía trước, cách nói "không mọc tóc" chứ không phải "tóc không mọc" thể hiện tinh thần hiên ngang của người lính Tây Tiến. Quân xanh màu lá ngụ ý chỉ làn da xanh xao của họ để chúng ta thấy được người chiến sĩ phải chịu những cơn sốt rét rừng, làn da của họ vốn hồng hào mà trở nên gầy guộc, xanh xao tự bao giờ cùng với mái tóc rụng hết. Trước cái hiện thực tàn khốc đó, người lính vẫn ung dung, thản nhiên với khí thế ngang tàn.

Ông không chỉ khắc họa riêng chân dung người lính Tây Tiến mà còn cho người đọc có cái nhìn rõ hơn về tâm hồn của họ:

"Mắt trừng gửi mộng qua biên giới

Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm"

Người chiến sĩ nhớ quê nhà da diết tha thiết, trong tâm thức của người lính lúc này hiện ra "dáng kiều thơm" - hình ảnh người thương, người đang mòn mỏi chờ đợi các anh bình an trở về. Nhưng chính bản thân họ cũng chẳng biết mình có toàn vẹn trở về hay không:

"Rải rác biên cương mồ viễn xứ

Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

Áo bào thay chiếu, anh về đất

Sông Mã gầm lên, khúc độc hành

Tây Tiến người đi không hẹn trước

Đường lên thăm thẳm một chia phôi

Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy

Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi"

Hình ảnh "áo bào thay chiếu" thể hiện sự tiếc thương của nhà thơ dành cho họ, các anh đã về với đất mẹ thân thương, để được đất mẹ chở che mãi mãi. Sự hy sinh, chiến đấu quên mình vì quê hương, Tổ quốc là minh chứng rõ nét nhất cho lòng yêu nước của các anh. Dù có biết trước rằng kết quả ra sao người chiến sĩ Tây Tiến vẫn không lúc nào có ý định bỏ cuộc, bởi thiên nhiên núi rừng Tây Bắc đã cướp mất đi tâm hồn, chiếm được trái tim của người lính từ lâu mất rồi:

"Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy

Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi."

Tác phẩm “Tây Tiến”  khắc họa những khó khăn, những khoảnh khắc vui tươi cũng như chân dung và tâm hồn người lính qua ba khổ thơ. Để từ đó làm hiện lên cho ta hình ảnh một đoàn quân thật oai hùng, bất khuất trong thời kỳ chiến tranh. Ta thầm cảm ơn những anh hùng ấy vì đã chiến đấu kiên cường, đem về cho đất nước nền độc lập như ngày hôm nay.

Qua bài viết này, VUIHOC hy vọng các em có thể nắm được cách phân tích Tây Tiến. Tác phẩm này vô cùng quan trọng với khả năng xuất hiện trong đề thi rất cao. Vậy nên, các em cần nắm chắc những ý chính trong tác phẩm để phân tích một cách tốt nhất. Để tham khảo thêm những kiến thức hay về ngữ văn nói riêng và các các bài tham khảo soạn văn 12, nhanh tay truy cập website vuihoc.vn hoặc đăng ký các khoá học với thầy cô VUIHOC ngay nhé!

Nguồn: 

https://vuihoc.vn/tin/thpt-phan-tich-tac-pham-tay-tien-ngu-van-12-1755.html