3. Alfabety runiczne

Futhark - alfabet runiczny - jest systemem runicznym. Samo słowo "futhark" jet zbiorem głosek odpowiadającym początkowym znakom: f, u, th, a, r, k.

Występował w różnych odmianach i dlatego możemy się spotkać z różną liczbą znaków i różnymi nazwami.

Najpierw wyróżnimy sobie dwa podstawowe:

• Futhark Starszy - składa się z 24 znaków. Jest najstarszą wersją alfabetu runicznego germanów. Był stosowany głównie w okresie II - VIII w n.e.
• Futhark Młodszy (Skandynawski, Nordycki) - został on okrojony do 16 znaków. Stosowany w północnej Europie w okresie VII - XVI w. n.e. Wyróżniamy trzy rodzaje tego alfabetu: duński, norweski i szwedzki.

Ogólnie rzecz biorąc, nie dysponujemy jednolitą wersją Futharku Starszego. Posługujemy się rekonstrukcją powstałą na bazie znalezisk archeologicznych i ich interpretacji, zarówno jeśli chodzi o kształt run, jak i ich nazwy.

Futhark Starszy został zrekonstruowany na podstawie kilku znalezisk archeologicznych, wśród których są m.in.:

• Futhark znajdujący się na kamieniu w Kylver (datowany na 400 r. n.e.)
• Bracteat* z Vadsteny typu C (datowany na VI w. n.e.)
• Brosza z Charney (Francja) (datowany na VI w. n.e.)

Są to inskrypcje zawierające pełne inskrypcje, jednakże najstarsze jakie posiadamy inskrypcje nie zawierają pełnego Futharku, a są to:

• Grzebień z Vimose z inskrypcją HARJA datowany na 150 r. n.e.
• Brosza z Meldorf datowana na drugą połowę I w. n.e.
• kilka inskrypcji na ostrzach włóczni.

Dzięki nim możemy przyjąć, że Futhark Starszy wykształcił się prawdopodobnie w II w. n.e., lecz jego początki mogą sięgać I w. n.e.

Należy pamiętać, że ostatnie dwie runy (Othala i Dagaz) mogą być zamienione miejscami - obie wersje Futharku Starszego są akceptowane przez archeologów.

Przyjrzyjmy się dwóm rozszerzeniom Futharku Starszego:

• Futhark Anglosaski (Northumbiański) - składający się najpierw z 29, a później 33 znaków. Stosowany na terenach Zachodniej Europy i Wielkiej Brytanii w okresie V - IX w. n.e. Zmiana fonetyki runy Ansuz z "a" na "o", ponieważ Futhark Starszy nie wystarczał na przedstawienie systemu samogłosek staroangielskiego, dodano nowe runy oraz zmienione fonetykę niektórych starych. Alfabet ten przywędrował na wyspy dzięki takim ludom jak: Anglowie, Saksonowie, Jutowie.
• Futhark Anglo-Fryzyjski - składający się z 26 znaków. Stosowany na terenach Fryzji (Zachodnia Europa) w okresie V - IX w. n.e. Tak samo jak w przypadku Futhark Anglosaskiego jest zmiana fonetyki runy Ansuz z "a" na "o".

Oba alfabety ze względu na zmianę fonetyki nazywamy również "Futhorc".

Pewien austriacki poeta, pisarz, badacz kultury germańskiej i okultysta - Guido Karl Anton List (Guido von Lista) - po przejściu katarakty czasowo stracił wzrok. W tym czasie nie próżnował, jak sam określał, doświadczał wtedy głębokiego oświecenia. Wynikiem tego było utworzenie futharku armeńskiego (Armanem Futhark). Składa się on z 18 znaków, które są oparte na wersetach 148-166 pieźni z Eddy Poetyckiej, Havamal. Alfabet ten został wykorzystany podczas II wojny światowej przez nazistowskich okultystów.

Oprócz podziałem na alfabety runiczne możemy również zastosować drugi podział, podział na okresy pisania runami. Na stworzenie takiego podziału pozwalają znaleziska archeologiczne na osi czasowej. Wyróżniamy dwa okresy czasowe:

• archaiczny - trwający mniej więcej od II w. n.e. do VII w. n.e (czas przedchrześcijański oraz z czasu wstępnej transformacji na chrześcijaństwo). Charakteryzuje się używaniem Futharku Starszego oraz początkowej fazy Anglo-Fryzyjskiego (we Fryzji dodane dwa znaki ac i aesc). Zawiera inskrypcje runiczne o charakterze magiczno-religijnym.
• późniejszy - podczas tego okresu alfabety runiczne zaczęły się lokalnie mocno ewoluować. Inskrypcje nabrały charakteru bardziej publicznego i użytkowego (w tym nawet z zakresu związanych z chrześcijaństwem).