Tilburg is een stad van makers en cultuur en kunst worden gestimuleerd. We hebben moderne musea zoals Het Textielmuseum, Textiellab en De Pont. Wat we als stad niet doen, is ervoor zorgen dat hedendaagse kunst, die gemaakt wordt door Tilburgse kunstenaars, behouden wordt voor het nageslacht, voor de generaties na vandaag. Wat we moeten doen, is dat de gemeente Tilburg jaarlijks een budget besteedt om kunstwerken aan te kopen van Tilburgse kunstenaars. Deze werken kunnen tentoongesteld worden in openbare gebouwen zoals het stadhuis en gebouwen die eigendom zijn van de gemeente en die een maatschappelijke functie hebben.
Dit voorstel sluit aan bij de identiteit van Tilburg als ‘stad van makers’. Het bevorderen van lokaal talent én het behoud van cultureel erfgoed voor de toekomst is een belangrijke ambitie.
🎨Tilburgse hedendaagse kunst behouden en tentoonstellen
I. De Proeffase (Pilot)
De proeffase is bedoeld om de haalbaarheid, de impact en de acceptatie van het plan te testen met een beperkt budget en een duidelijke focus.
1. Doelstellingen van de Pilot
Aankoop: Een representatieve collectie van 5-10 werken aankopen van 3-5 Tilburgse kunstenaars.
Tentoonstelling: De aangekochte werken tentoonstellen op één of twee centrale, toegankelijke gemeentelijke locaties (bijv. het Stadhuis of de Stadswinkel).
Evaluatie: Acceptatie, logistiek (beheer, verzekering, plaatsing) en publieke/artistieke respons meten.
2. Stappen & Uitvoering
A. Budget & Selectiecommissie
Een startbudget van (bijvoorbeeld) €25.000 - €50.000 reserveren.
Een tijdelijke Selectiecommissie samenstellen, bestaande uit een ambtenaar, een curator, enkele experts van de Tilburgse kunstsector, één of enkele onafhankelijke kunstexperts op diverse disciplines. De aangesloten ambtenaar heeft alleen een organisatorische, secretariele taak, maar geen inhoudelijke zeggenschap. Commissieleden mogen geen politieke rol hebben.
B. Aankoopproces
De commissie selecteert en koopt de werken aan. Focus op kwaliteit en representativiteit van de Tilburgse hedendaagse kunst. Zorg voor duidelijke afspraken over eigendom, verzekering en transport.
C. Logistiek & Plaatsing
Kunstwerken catalogiseren, verzekeren en professioneel ophangen/plaatsen op de pilotlocatie(s). Zorgen voor begeleidende teksten (bijv. QR-codes naar info over kunstenaar).
Begin met een inventarisatie: welk(e) bestaande gebouwen zouden geschikt zijn voor het huisvesten van een permanente tentoonstelling en om bezoekers te ontvangen? Wat is hiervoor nodig en wat zijn hiervan de kosten?
D. Communicatie & Opening
Lanceer de pilot met een persbericht en een ‘onthulling’ of opening. Vraag feedback van kunstenaars en publiek.
E. Evaluatie
De commissie rapporteert over de kosten, de impact, de logistieke uitdagingen en beveelt verbeteringen aan voor de structurele fase.
II. Het structurele plan
Op basis van een succesvolle proef wordt het plan geïnstitutionaliseerd om een blijvende Collectie Tilburgse Hedendaagse Kunst op te bouwen.
Structurele doelstellingen
Jaarlijks budget: Een vast, jaarlijks budget reserveren voor de aankoop van kunst.
Permanente collectie: Het opbouwen van een duurzame en historisch relevante gemeentelijke kunstcollectie.
Integratie: De kunstwerken integreren in de dagelijkse omgeving van gemeentelijke en maatschappelijke gebouwen.
2. Kernonderdelen
A. Jaarlijks aankoopbudget
Een vast percentage van het totale cultuurbudget (of een vast bedrag) wordt jaarlijks gereserveerd. Dit bedrag kan periodiek worden herzien.
B. De selectiecommissie
De commissie wordt permanent en bestaat uit een of twee ambtenaren, een curator, enkele experts van de Tilburgse kunstsector, één of enkele onafhankelijke kunstexperts of kunsthistorici op diverse disciplines. De leden van de commissie zijn maximaal 3 jaar lid, behalve de ambtenaren die voor de voortgang langer aangehaakt blijven.
De commissie werkt op basis van een aankoopbeleid dat de focus, de ethiek en de diversiteit van de aankopen beschrijft.
C. Aankoopbeleid
De werken moeten van Tilburgse kunstenaars zijn (wonend of werkend in de gemeente Tilburg). Er moet worden gestreefd naar diversiteit in medium (schilderijen, sculpturen, textiel, fotografie, digitale kunst) en diversiteit in de kunstenaars (generaties, achtergronden).
Geef Tilburgse kunstenaars de mogelijkheid om werk aan te bieden voor selectie.
D. Collectiebeheer & beheer
De gemeente is verantwoordelijk voor de registratie, verzekering, conservatie en roulatie van de werken. Mogelijk kan een samenwerking met een bestaand museum (bijvoorbeeld De Pont) worden opgezet voor professioneel advies over beheer.
E. Tentoonstelling & roulatie
De collectie wordt verspreid over een breed scala aan gemeentelijke en maatschappelijke gebouwen (stadhuis, wijkcentra, bibliotheken, scholen, mfa’s, Lochal et cetera). Werken worden periodiek gerouleerd om verschillende werken aan verschillende doelgroepen te tonen en om de collectie dynamisch te houden.
Om kunstwerken goed te beschermen is een volwaardige expositieruimte nodig. Hierbij zijn veiligheid, goed licht, klimaat, expeditieruimte en goede opslagmogelijkheden van belang. Gemeente en betrokken partners gaan samen aan de slag om een geschikte locatie hiervoor te vinden.
F. Communicatie & educatie
Creëer een online catalogus van de collectie met biografieën van de kunstenaars en de verhalen achter de werken. Gebruik de collectie in openbare gebouwen voor kleine educatieve projecten of rondleidingen. Betrek Citymarketing hier bij.
III. Permanente tentoonstelling
Om de Tilburgse kunstcollectie echt tot haar recht te laten komen, is de locatie net zo belangrijk als de kunst zelf. Het gebouw moet niet alleen een 'bewaarplaats' zijn, maar een levende plek die de drempel tussen burger en kunst verlaagt.
Hier is een stappenplan om tot de ideale locatie te komen.
🏛️ Plan van aanpak: "Een thuis voor Tilburgse makers"
1. Vaststellen van de locatie-eisen (Programma van Eisen)
Voordat we panden gaan bekijken, moeten we weten waar een "openbare kunsthal" aan moet voldoen.
Toegankelijkheid: Centraal gelegen, goed bereikbaar met OV/fiets en volledig rolstoeltoegankelijk.
Klimaat & Veiligheid: De ruimte moet voldoen aan museale basiseisen (geen direct zonlicht op kwetsbare werken, stabiele luchtvochtigheid, goede beveiliging).
Publieksfunctie: Ruimte voor een ontvangstbalie, een plek voor educatie (workshops) en bij voorkeur een kleine horecavoorziening (koffiehoek).
Zichtbaarheid: Een gebouw met 'uitstraling' dat uitnodigt om naar binnen te stappen, ook voor mensen die niet dagelijks met kunst bezig zijn.
2. Fase 1: Inventarisatie
Interne Audit: Maak een lijst van alle leegstaande of onderbenutte gemeentelijke panden. Denk aan:
Voormalige schoolgebouwen of kantoorgebouwen.
Oude fabrieksarchitectuur (Spoorzone-stijl).
Ruimtes in het Stadhuis of de Stadswinkel.
Plint van een nieuwbouwproject, bijvoorbeeld één van de vele nieuwe woontorens
Maatschappelijke koppeling: Onderzoek of de kunstruimte gecombineerd kan worden met een bestaande functie (bijvoorbeeld een bibliotheek-dependance of een wijkcentrum nieuwe stijl).
3. Fase 2: Selectie
Locatiebezoeken: De selectiecommissie (inclusief minstens één Tilburgse kunstenaar en een architect) bezoekt de panden.
Participatie: Organiseer een inloopavond of digitale peiling: "In welk van deze drie panden zie jij de Tilburgse kunstcollectie het liefst?"
Financiële Scan: Wat zijn de kosten om het pand 'kunst-proof' te maken? (Denk aan wanden, verlichting en klimaatbeheersing).
4. Fase 3: Definitieve keuze
Architectonisch Ontwerp: Een (Tilburgse!) architect ontwerpt een modulaire indeling, zodat de tentoonstelling makkelijk kan roteren.
De "Open" Inrichting: We richten het gebouw zo in dat bezoekers niet alleen kunst kijken, maar ook de verhalen van de makers leren kennen (bijv. video-interviews bij de kunstwerken).
Proefopening: Een 'soft launch' voor buurtbewoners en kunstenaars om de looproutes en belichting te testen.
Juist nu
Juist nu de samenleving - ook de Tilburgse samenleving - dagelijks bestookt wordt met oorlogstaal en we bij veiligheid en bescherming vooral neigen naar wapens en rampenplannen is het urgent om op te staan voor onze vrije denkers: kunstenaars, wetenschappers, journalisten en ontwerpers. De aanval op kunst is vaak een van de eerste stappen in een bredere campagne om de vrijheid van meningsuiting en het onafhankelijke denken uit te schakelen. Wanneer kunst wordt aangevallen, staat een grotere vrijheid op het spel.
De bescherming van artistieke vrijheid is daarmee de bescherming van alle burgerlijke vrijheden.
Kunst is kwetsbaar en kunstenaars zijn altijd bij de eerste slachtoffers als een fascistische of nationaal-socialistische regime aan de macht komt. Daarom is het juist van belang om kunst en cultuur te beschermen in tijden van maatschappelijke en politieke onrust. In een tijd als de onze, waarin vrije expressie en geluiden geleidelijk in het nauw gedreven worden, moeten we als samenleving hiervoor opkomen.
Deze stelling wordt sterk ondersteund door diverse wetenschappelijke en historische bronnen. Historisch onderzoek naar nazi-Duitsland en fascistisch Italië laat zien dat kunstenaars vaak al heel vroeg werden getroffen wanneer deze regimes aan de macht kwamen. Ze verloren hun werk, mochten hun beroep niet meer uitoefenen, hun kunst werd in beslag genomen en velen werden gearresteerd of gedwongen het land te verlaten.
Bijvoorbeeld: https://www.cam.ac.uk/stories/exposing-a-nazi
Overheden gebruikten speciale instellingen en regels om kunst te controleren. Denk aan verplichte beroepsorganisaties voor kunstenaars, het weghalen van kunst uit musea en het inzetten van tentoonstellingen als propaganda. Daardoor werd kunst al snel een politiek doelwit, al ruim voordat de Tweede Wereldoorlog in geweld uitbarstte. Al in 1920 kondigde Adolf Hitler aan dat hij een einde zou maken aan kunst en literatuur.
Bijvoorbeeld: https://archiv.ub.uni-heidelberg.de/artdok/5613/1/Zuschlag_Chambers_of_horrors_of_art_and_degenerate_art_1997.pdf
Omdat kunst en cultuur een grote betekenis hebben voor hoe mensen denken, zich uiten en hun geschiedenis bewaren, heeft het onderdrukken ervan grote gevolgen. Vrijheid van meningsuiting verdwijnt, kritische stemmen worden het zwijgen opgelegd en cultureel erfgoed gaat verloren. Daarom benadrukken internationale organisaties en wetten dat kunst en cultuur juist in tijden van politieke en maatschappelijke onrust beschermd moeten worden.
Daarom is dit vastgelegd in Artikel 27 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dit is opgenomen na de Tweede Wereldoorlog, toen kunst en cultuur in veel landen werden verboden of vernietigd. De makers van de verklaring vonden het daarom extra belangrijk om kunst en wetenschap te beschermen. Deze rechten zijn vastgelegd in internationale verdragen, Europese wetgeving en ook in de Nederlandse Grondwet.
Bijvoorbeeld:
https://www.uu.nl/onderwijs/universele-verklaring-van-de-rechten-van-de-mens-75-jaar/artikel-27-kunst-cultuur-en-wetenschap
Conclusie
Dit plan stelt Tilburg in staat om een levendig, collectief artistiek geheugen op te bouwen. Het bevestigt de erkenning van lokaal talent en zorgt ervoor dat de hedendaagse creativiteit van vandaag de geschiedenis van morgen wordt.
Het zorgt er ook voor dat we onze open samenleving en vrijheid beter kunnen beschermen. Want wie de vrije kunsten beschermt, beschermt zichzelf en elkaar.