Ciekawostki

Dziś najbardziej znany jest tzw. toruński portret Mikołaja Kopernika. Przyjmuje się, że powstał około 1580-1585 r. i przynajmniej od 1594 r. wisiał w dawniej bibliotece Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. 

Toruński portret jest jednym z najstarszych i przede wszystkim najwierniejszych przedstawień Mikołaja Kopernika. 

Przedstawia popiersie astronoma na ciemnym jednolitym tle, ubranego w strój kanoników - ciemną szatę, na którą nałożona jest druga, bez rękawów, w kolorze czerwonym, podbita futrem.  

Pochodzenie rodziny Koperników było przedmiotem zainteresowania uczonych od końca XVIII w. Podróżnik J.E Biester w 1791 r. pisał o astronomie: : "Jego fizjonomia, podobnie jak nazwisko Kopernik, które prawdopodobnie brzmiało Zepernik lub jakoś podobnie, świadczą, że ojciec tego uczonego był polskim chłopem."

Później  genezę nazwiska Kopernik zaczęto upatrywać w łacińskim słowie "cuprum" czyli miedź. Na Śląsku kopernikiem określano człowieka wykonującego zawód hutnika, który zajmował się wydobyciem i wytopem miedzi lub handlował nią. Ojciec Mikołaja był znanym kupcem, który handlował głównie miedzią. 

Ojciec astronoma Mikołaj Starszy wywodził się z krakowskiej linii rodziny, która została przyjęta do prawa miejskiego pod koniec XIV wieku. Pojawił się jako kupiec w aktach krakowskich w 1447 r. Handlował głównie miedzią – już w 1448 r. dostarczył 38 cetnarów tego metalu do Gdańska, co zostało poświadczone stosownym wpisem w tamtejszych księgach ławniczych. Interesy handlowe Mikołaja Kopernika obejmowały obszar między Śląskiem i Krakowem a Toruniem i Gdańskiem. Młody kupiec z Krakowa nie mógł ominąć Torunia, gdyż miasto to posiadało od 1400 r. prawo składu na wszystkie towary wwożone do Prus z Polski. Kraków natomiast posiadał prawo składu na handel towarami przywożonymi do Polski z dzisiejszej Słowacji, skąd mieszkańcy Torunia sprowadzali miedź. Aby usprawnić handel kupcy toruńscy i krakowscy zawiązywali spółki handlowe. Największą gwarancję powodzenia dawały jednak przenosiny członka rodziny kupca do jednego z konkurujących miast. W sierpniu 1454 r. ojciec astronoma reprezentował kupców krakowskich w rozliczeniach z Gdańskiem, co świadczyło o zaufaniu jakim darzyli go wspólnicy. Prawdopodobnie jednak z Torunia do Krakowa już nie wrócił. W 1458 r. Mikołaj Kopernik wystąpił już jako obywatel toruński, a w 1465 r. został ławnikiem. 

Matka Kopernika nazywała się Barbara Watzenrode i pochodziła z zamożnej rodziny mieszczan toruńskich. Rodzice uczonego pobrali się ok. 1460 r. 

W 1464 r. w wyniku podziału majątku po ojcu Barbary Łukaszu Watzenrode rodzina Koperników dostała dom przy ulicy Św. Anny (dzisiejszej ulicy Kopernika). W tym domu przyszedł na świat Mikołaj. Dzisiaj mieści się w nim jego muzeum. 

W 1480 r. Kopernikowie przeprowadzili się z domu przy ulicy św. Anny do kamienicy przy Rynku Staromiejskim 36 (tzw. Kamienica Pod Lwem lub Kamienica Lazurowa). 

Mikołaj Starszy zmarł w 1483 r. W kościele św. Jana Barbara wystawiła mężowi nagrobek z portretem znanym dziś tylko z kopii, na którym widać mężczyznę z wąsem, ze złożonymi do modlitwy rękoma o rysach podobnych do swego syna Mikołaja.

Powszechnie wiadomo, że Mikołaj Kopernik miał starszego brata - Andrzeja i dwie siostry: Barbarę i Katarzynę. Po śmierci ojca Barbara wstąpiła do zakonu benedyktynek i przeniosła się do klasztoru w Chełmnie, gdzie została ksienią. Prawdopodobnie w klasztorze tym znalazła na starość schronienie także matka Kopernika. Druga siostra astronoma - Katarzyna wyszła za mąż za Bartłomieja Gertnera osiadłego w Toruniu kupca z Krakowa.

Jednakże według naukowców badających drzewo genealogiczne Mikołaja Kopernika, astronom mógł mieć jeszcze jednego brata, o którym wiedza nie dotrwała do naszych czasów a który prawdopodobnie nosił imię Łukasz, bo taka była tradycja w rodzinie Koperników.  Najstarszy syn zawsze otrzymywał imię po swoim ojczystym dziadku - w tym przypadku po Łukaszu, co widać we wcześniejszych liniach genealogicznych. Podobnie było w przypadku córek. Drzewo genealogiczne wskazuje następujące po sobie: Barbary, Krystyny i Barbary. Można zatem założyć, że ten jeszcze starszy syn (Łukasz) był w rodzinie Koperników, ale być może zmarł w bardzo wczesnym dzieciństwie.

Znany na całym świecie astronom, był również wybitnym lekarzem. Studiował we Włoszech, na bardzo prestiżowej wówczas uczelni w Padwie. Po powrocie zajmował się przede wszystkim leczeniem duchownych z kapituły warmińskiej. Z badań historyków wynika, że był także wzywany na konsylia lekarskie do Gdańska, Elbląga czy Królewca.

Wokół działalności lekarskiej Mikołaja Kopernika narosły też mity. Popularne była szczególnie dwa.

Pierwszy – jakoby Kopernik wynalazł smarowanie chleba masłem. Miało to pozwalać stwierdzić, czy aby kromka nie spadła na ziemię i nie ma na niej brudu i zarazków. Kopernik miał na to wpaść podczas tajemniczej epidemii w Olsztynie w 1521 roku. Nie chodziło tylko o sam zwyczaj smarowania chleba masłem, ale o powód, dla którego Kopernik miał ten zwyczaj wprowadzić. Była nim przede wszystkim walka o zdrowie żołnierzy. Kopernik byłby zatem nie tylko zwykłym lekarzem, który stosował tradycyjne lekarstwa, ale także jednym z pionierów epidemiologii. 

Niestety, ta historia okazała się tylko naukowym żartem dwóch amerykańskich historyków medycyny, którzy przekonywali, że sensacyjne informacje o przeszłości Kopernika znaleźli w niemieckich archiwach. Artykuł z tymi sensacjami opublikowany został w 1973 roku na 500 rocznicę urodzin Kopernika w prestiżowym „American Journal of Medicine”.

Druga legenda to udział Kopernika w zwalczaniu chorób na Pomorzu. Miał tam zalecać budowę wodociągów dostarczających czystą wodę mieszkańcom, dzięki czemu rzadziej chorowali. 

Gdy mieszkał we Fromborku, był blisko związany ze swoją ponad 20 lat młodszą gospodynią - mężatką Anną Szilling. Legenda głosi, że pragmatyczna gospodyni specjalnie obsiała bluszczem zachodnie mury kompleksu katedralnego, aby móc odbywać tam miłosne spotkania z Kopernikiem. Roślinę wycięto w latach 70. XX wieku, ponieważ konserwatorzy uznali, że może zagrażać murom.  O tym, że bluszcz był dla Kopernika czymś wyjątkowym, świadczą jego listki, które rysował na marginesach książek. 

W 1538 roku biskup warmiński Jan Dantyszek zwrócił się listownie do kanonika fromborskiego Feliksa Reicha, by ten w jego imieniu publicznie potępił Kopernika za związek z kobietą. Ten jednak nie chcąc sprawiać przyjacielowi problemów twierdził, że w kontaktach Kopernika z jego gospodynią nie zauważył niczego niestosownego. 

Biskup warmiński kilkukrotnie zwracał się do Kopernika z nakazem usunięcia Anny z domu. Ostatecznie kobieta opuściła Frombork w 1539 roku i wyjechała do Gdańska.