Do poczytania

SKALNE BASZTY, AMBONY I WYSTĘPY

Nim na tereny Żywiecczyzny przybyli pierwsi osadnicy, jej krajobraz kształtowany był wyłącznie przez procesy przyrodnicze.

Krajobraz podlegał naturalnej ewolucji, a jego zmiany miały charakter ciągły i powolny. Sporadycznie dochodziło do zjawisk katastrofalnych (wezbrania rzek, silne wiatry), które lokalnie przyczyniały się do znacznych zmian w krajobrazie (zmiany przebiegu koryt rzecznych, powierzchnie wiatrowałów itp.). W efekcie tych procesów modelowaniu podlegały rzeźba i pokrycie terenu. Wśród form rzeźby terenu charakterystyczne są formy skałkowe, które występują dość licznie m.in. w okolicach Magurki Radziechowskiej czy na Kościelcu w Beskidzie Śląskim.

Opowiada o nich dr Michał Sobala, który zajmuje się badaniem tego terenu.

Jak powstały?

Ich geneza sięga ponad 5 mln lat wstecz (epoka zwana przez geologów pliocenem). Wówczas na skutek tego, że klimat stał się bardziej surowy (ochłodzenie, osuszenie), zachodziły intensywne procesy wietrzenia podłoża skalnego. Procesy te polegały na mechanicznym rozpadzie skał na drobne okruchy zwane zwietrzeliną. Ponieważ skały te cechowały się różną odpornością, w jednych miejscach ulegały one intensywnemu niszczeniu, a teren górskich wierzchowin ulegał zrównywaniu, w innych - odporniejsze skały opierały się niszczącej je działalności, tworząc piękne formy skałkowe przybierające różne kształty. Do dzisiaj podlegają one ciągłemu modelowaniu. W zależności od kształtu wyróżnia się wiele różnych form skałkowych, które posiadają swoje własne, interesujące nazwy, takie jak: skalne ambony, baszty, maczugi, grzyby, płyty, stoły, mury, progi, występy czy ściany.

Gdzie ich szukać?

Formy skałkowe występują w różnych lokalizacjach. Można spotkać je zarówno wędrując dolinami potoków, jak i wspinając się w górę stoku, czy przemierzając górskie grzbiety. Wiele z nich znajduje się w miejscach trudnodostępnych, ale sporą ich część można spotkać także przy szlakach, choć często skrywa się gdzieś za drzewami. Najbardziej znaną formą skałkową jest Malinowska Skała przy zielonym szlaku z Baraniej Góry na Skrzyczne. Budują ją bardzo odporne zlepieńce zwane zlepieńcami z Mali-nowskiej Skały. Ciekawostką jest to, że zlepieńce te zawierają liczne okruchy łupków łyszczykowych (mikowych) i granitów oraz ziarna skaleni. Zlepieńce te można spotykać jedynie w Beskidzie Śląskim i Śląsko-Morawskim w najwyższej części górnych warstw godulskich. Skałka dotychczas położona w gęstym lesie, kilka lat temu w wyniku wycinki lasu znajduje się w eksponowanym miejscu, skąd roztacza się przepiękny widok m.in., na Kotlinę Żywiecką i odległe pasma Beskidu Żywieckiego z Babią Górą. Skałka ta przedstawiana była na widokówka jeszcze przed II wojną światową. Wówczas także można było podziwiać z niej przepiękne widoki.

Ciąg skałek

Na szczególną uwagę zasługują także wychodnie piaskowców istebniańskich na grzbiecie górskim łączącym Magurkę Wiślańską z Magurką Radziechowską. Znajduje się tam ciąg skałek wierzchowinowych i przy-wierzchowinowych w postaci skalnych progów, ambon, występów i baszt. Ich długość sięga nawet kilkudziesięciu metrów. Wszystkie skałki znajdują się tuż przy szlaku turystycznym. Część z nich została odsłonięta kilka lat temu po wycince lasu, jednak na skutek ponownego wkraczania lasu ich widoczność w terenie znowu się zaciera. A szkoda, bo stanowią nie lada atrakcję turystyczną. Na uwagę zasługują także m.in. długa na 50 m i wysoka na 10 m ściana skalna w lesie niedaleko Hali Jaskowej, ściany i ambony skalne na Kościelcu, próg stokowy na Wronówce w okolicach Węgierskiej Górki, czy ambony skalne na Jaworzynie nad Kamesznicą.

Znaczenie skałek

Beskidzkie skałki wprawdzie nie dominują w krajobrazie, ale dzięki ciekawym kształtom i ich położeniu stanowią jego urozmaicenie. Obok walorów krajobrazowych beskidzkie skałki mają znaczenie jako naturalne odsłonięcia geologiczne. Są to nieliczne obiekty, które umożliwiają zapoznanie się z budową geologiczną naszego regionu. Stanowią swego rodzaju „okno do przeszłości geologicznej”..

Powyższy tekst autorstwa Jakuba Marcjasza ukazał się na łamach żywieckiego dodatku do Dziennika Zachodniego w rubryce "Nasza Historia" oraz na portalu zywiec.naszemiasto.pl 13 listopada 2015 r. Rzeźba grzbietów górskich w Beskidach była przedmiotem moich zainteresowań podczas pisania pracy licencjackiej i magisterskiej w ramach studiów z geografii. Efekty tych prac zostały częściowo opublikowane na łamach czasopism naukowych. W czasopiśmie "Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko" przedstawiłem charakterystykę geomorfologiczną grzbietów górskich w Beskidzie Śląskim, omówiłem wpływ budowy geologicznej na rzeźbę grzbietu monoklinalnego Magurka Wiślańska–Magurka Radziechowska oraz przedstawiłem geologiczne uwarunkowania ukształtowania jaskiń szczelinowych w masywie Skrzycznego. 

Jestem także współautorem książki "Skalny świat Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego", która prezentuje bogactwo przyrody nieożywionej tego parku. Zasadniczą częścią publikacji jest „Katalog wychodni skalnych” będący efektem kilkuletniej inwentaryzacji form skałkowych. Tekst zasadniczy poprzedzają rozdziały o krajobrazie i przyrodzie parku, jego budowie geologicznej, genezie i charakterystyce form skałkowych oraz florze i roślinności naskalnej. Książkę zamyka rozdział z propozycją wycieczek, których oznakowane trasy nawiązują swym przebiegiem do tematyki związanej z wychodniami skalnymi.

fot. DW Film