Bir ünitenin ya da konunun işlenişinde takip edilen sistemli yoldur. Genel olarak öğrenme-öğretme sürecinde öğrencinin öğrenmesini kolaylaştırıcı tüm öğretim yolları öğretim yöntemi olarak ifade edilmektedir. Öğretim yöntemi kavramı amaca ulaşmak bilinçli olarak seçilmiş düzenli yol olarak da tanımlanmaktadır. Öğretim yöntemleri kullanılacak öğretim tekniklerinin seçiminde de belirleyici olacaktır.
1.Anlatım Yöntemi
2.Örnek Olay Yöntemi
3.Problem çözme
4.Tartışma Yöntemi
5.Gösteri Yöntemi
Yöntem kavramı, bugüne kadar farklı şekillerde tanımlanmıştır. Yöntem, bir sorunu çözmek, bir deneyi sonuçlandırmak, bir konuyu öğrenmek veya öğretmek gibi amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak seçilen ve izlenen düzenli yoldur. Seçilen yöntemin en doğru, en kolay ve en kısa zamanda amaca ulaşmamıza yardım etmesi gerekir. Öğretim yöntemleri değişik şekillerde sınıflanmaktadır. Gelişme açısından farkları belirlemek amacıyla yöntemler geleneksel ve çağdaş olmak üzere iki grupta incelenmektedir.
Geleneksel öğretim yöntemlerinde, bütün faaliyetler öğretmenin merkezde olduğu görüşüne göre biçimlendirilmiştir. Bu yöntemlerde öğretmen aktif, öğrenci pasif alıcı durumundadır. Bütün roller öğretmende toplanmıştır. Grup halinde öğretim söz konusudur. Sınıfta sözel etkileşim büyük ağırlık taşır.
Çağdaş öğretim sistemlerinde ise öğrenci aktif durumdadır. Öğretim sözel semboller yerine görsel olarak yapılır. Daha çok yaparak, yaşayarak öğrenme vardır. Öğretmenin görevleri de, öğrencinin öğrenmesini kolaylaştırma, öğrenciye rehberlik etme, öğrenciyi sürekli güdülemeyle yükümlüdür. Öğrenciye ne sunulduğuyla ilgilenmek yerine öğrencinin ne yaptığı daha önem kazanmıştır. Çağdaş öğretim yöntemleriyle, öğrencinin kendi kendine öğrenmesini, zamanını kendine göre ayarlamasını ve öğrenme kaynağı ile doğrudan doğruya etkileşime girmesi sağlanmaya çalışılmaktadır. Bilgisayar ve iletişim teknolojilerinde ki hızlı ilerleme sonucunda öğrencinin birincil bilgiye kendi ulaşması ve yapılandırması önem kazanmaktadır. Bu tip yaklaşımlarda öğretmen öğrenciye kaynak ve yol gösteren bir rehber konumundadır.
Yöntem seçimini etkileyen bazı faktörler aşağıda sıralanmıştır (Demirel, 1997):
1. Ulaşılacak hedefler: Öğrencide geliştirilmek istenen nitelikler kullanılacak öğretim yöntemini etkiler. Şöyle ki dersin amacı o dersin hangi yöntemle işlenmesi gerektiğini belirler. Örneğin duyuşsal davranışların geliştirilmesi amaçlanan bir derste rol oynama ve örnek olay incelemesi gibi yöntemlerin kullanılması beklenir. Bilişsel alanda kavrama seviyesinde kazandırılacak bir davranış için farklı analiz seviyesinde kazandırılacak bir davranış için farklı öğretim yöntemlerine ihtiyaç vardır.
2. Öğretmenin yöntem konusundaki becerisi: Öğretmenler kişilik yapılarına göre bazı yöntemlere daha yatkındırlar. Öğretmen kendini geliştirerek konunun yapısına göre yöntem seçmelidir. Öğretmenin iletişim becerisi, değerleri yöntem konusundaki becerisini ortaya koyar.
3. İçeriğin yapısı: Bazı konular bazı yöntemlerle işlenmeye daha uygun görünmektedir. Beden eğitimi dersi için gösteri, tarih dersi için ise anlatım yöntemi daha uygun görünmektedir.
4. Süre, maliyet: Maliyet ve süre yöntem seçimini etkileyebilir. Anlatım ve soru cevap için ek bir maliyete gerek yokken gezi gözlem türü bir yöntem için para gerekebilir. Bazı yöntemler daha fazla süre ister. Örneğin grup tartışması yaparken programda verilen süre göz önüne alınmalıdır.
5. Kullanım kolaylığı: Öğretim yöntemlerinden bazıları ekstra çalışma gerektirir. Bu durum ise öğretmenin zorlanmasına neden olur. Öğretmenler kolay yöntemleri kullanma eğilimindedirler.
6. Öğrenci sayısı, derslik ve büyüklüğü: Modern öğretim yöntemlerinin uygulanması için sınıflarda öğrenci mevcudunun düşük olması gerekir. 10-15 kişiden oluşan sınıflarda rol oynama, örnek olayincelemesi gibi yöntemler uygulanabilir. Sayı arttıkça daha klasik yöntemler kullanmak zorunluluğu oluşur. Dersliklerin yapısı sıraların dağılışı da yöntemleri etkilemektedir.
7. Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyi: Öğrencinin konu hakkındaki bilgi seviyesi seçilecek öğretim yöntemini etkiler. Konu hakkında hiç bilgi sahibi olmayan grupta tartışma yöntemi amacına tam ulaşamaz.
Öğretmen bir ders saatinde bir gösteri yöntemiyle başlayıp soru-cevap ile devam ederek tartışma yöntemiyle dersini tamamlayabilir. Öğretmen öğretim yöntemleri konusunda yetişmiş olmalı ve sınıf atmosferine bağlı olarak yeni yöntemler kullanmalıdır. Öğretmenin niçin farklı yöntemler kullanması gerektiğini şu şekilde sıralanmıştır.
Etkili bir öğretim için öğretmen dersin hedeflerini ve yapısını göz önüne alarak uygun olan öğretim yöntem ve tekniğini kullanmalıdır.
Öğretmenlerin en çok kullandıkları bir yöntem olan anlatma yöntemi öğretmen merkezlidir ve öğretmenin konuyu öğrencilere aktarması esasına dayanır. Bu yönteme, teorik olarak işlenebilen derslerde önemli oranda yer verilebilir. Uzun bir tarihi geçmişe sahip olan bu öğretim tekniği iki bin yıl kadar bir süre varlığını başarıyla sürdürmüştür. Fakat derslerde çok fazla kullanılması eğitim açısından önemli sakıncalar doğurur. Gerekli olduğu durumlar haricinde kullanmamakta yarar vardır.
Anlatım yöntemi, işlenmekte olan konuların bir sıra ve düzene göre konuşma yoluyla açıklamasına ve öğretilmesine denir. Düz anlatım, hazırlanmış bir metnin monoton bir biçimde okunur gibi tekrarı şeklinde olabileceği gibi, araya örnekler ve fıkralar sokarak ilginç bir hale getirilmiş bir konuşma biçiminde de olabilir.
Bu yöntemin iyi kullanılabilmesi, öğretmenin kişiliğine, bilgisine, ses tonuna, konuşma gücüne (konuşma temposu, melodisi, telaffuzu, süre ayarlama), diyalektik yöntemi iyi kullanmasına, jest ve mimiklerine bağlıdır. Bu yöntemle ders anlatırken drama tekniği, tasvir, açıklama ve hikaye etme gayet ustalıkla kullanılmalıdır. Anlatım yöntemi bilgi ve kavrama düzeyinin üzerindeki hedefler söz konusu ise, bilgiler karmaşık ve ayrıntılı ise, öğrenci katılımı gerekli ve önemli ise, öğrencilerin yetenek düzeyleri ortanın altında ise anlatım yoluyla verilen ders başarılı olamaz.
Anlatım yönteminde uyulacak rehber ilkeler:
Anlatım yönteminin olumlu yönleri:
Anlatım yönteminin sınırlılıkları:
Gerçek yada hayali olan bir olayın öğrenciler tarafından ayrıntılı bir şekilde incelenmesine örnek olay incelemesi denir.Olayı anlatan ve gerekli verileri kapsayan bir rapor üzerinde çalışan öğrenciler olayı öğrenir, analiz eder ve değerlendirirler. Tartışarak olayın nedenleri ve çözümüne ilişkin öneriler getirirler. Örnek olayda olayın nedeni, nasıl olduğu, neden olduğu durumlar ve sonuçlar tartışılarak alternatif çözüm yolları gösterilmelidir.
Bu yöntemde öğrenciler derslikte gerçek yaşantıya benzetilmiş olay, olgu, durum ve sorunlarla yüz yüze getirilirler. Örnek olay gerçek hayattan isimler değiştirilerek alınabileceği gibi öğretmen tarafından örnek olaylarda yazılabilir. Hazırlanan örnek olay çoğaltılarak öğrencilere dağıtılır. Bu yöntem özellikle sosyal bilimlerde daha çok kullanılır. Sosyal bilimlerde bir çok konu örnek olaylarla anlatılabilir.
Bu yönteminde, daha etkili kullanılabilmesi için, diğer yöntemler gibi yararları, sınırlılıkları ve öğretmenlerin bilmesi gereken rehber ilkeleri vardır. Bunlar şu şekilde sıralanmıştır.
Örnek olay İncelemesi Yönteminde Uyulacak Rehber İlkeler:
Örnek Olay İncelemesi Yönteminin Faydaları:
Örnek Olay İncelemesi Yönteminin sınırlılıkları:
Problem çözme yöntemi, özellikle günümüzde, bilim adamları tarafından çok önem verilen bir yöntemdir. Bu yöntemin, öğrencilerin zihinsel gelişimlerini sağlamada bir çok yararları olduğu saptanmıştır. Problem çözme yöntemi ile ilgili Amerika ve Avrupa'da basılmış birçok eser vardır. Özellikle 20. yüzyılın başlarında bu konuda bir çok eser yazan J. Dewey'in araştırmalarında belirttiği gibi her yaştaki insanın bu yöntem hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bu yöntemle ilgili bir çok tanımlama yapılmıştır.
Öğrenciler için problem olan bir konunun aydınlatılmasında ve o problemin çözülmesinde uygulanan metoda problem çözme yöntemi denir. Problem çözme, istenilen hedefe varabilmek için etkili ve yaralı olan araç ve davranışları türlü imkanlar arasından seçme ve kullanmadır. Bu yöntem, bir problemin çözümünde, genelleme ve sentez yapmada kullanılır. Daha çok araştırma yoluyla öğretme yaklaşımında, bilişsel alanın uygulama ve daha üst düzeyinde ki davranışların kazandırılmasında kullanılır.
1. Problemin Belirlenmesi: Karşılaşılan bir durum, bir güçlük, bir engel öğrenciyi etkilemekte ve bu durum onda belli düzeyde bir huzursuzluk yaratmaktadır. Problemin belirlenmesinde öğretmen öğrencilere yardım etmelidir. Hatta çoğu kez problemi ortaya öğretmen atmalıdır.
2. Problemin Tanımlanması ve Sınırlandırılması: Ortaya atılan problemin sınırları kesin olarak belirlenmelidir. Çoğu kez problemin sınırları belli değildir. Problemin kapalı halden çıkarılması ve öğrencilerin anlayacağı hale getirilmesi gerekir.
3. Problemle İlgili Bilgilerin Toplanması: Bu aşamada probleme açılık getirilmesi, tanımlanması ve öğrencinin gücüyle oranlı olacak biçimde sınırlandırılması beklenir. Öğrencilerin hangi bilgileri nereden, nasıl, ne kadar toplayacağı, öğretmenin yardımı ile belirlenir. Problemle ilgili değişik kaynaklardan yararlanılır, çeşitli gözlem, inceleme ve araştırma yapılır.
4. Problemin Çözümüyle İlgili Hipotezler İleri Sürme: Problemini tanımlamış bulunan öğrencinin, artık çözümde başvurabileceği ipuçlarını aramaya konulması beklenir. Toplanan bilgilerin çözümlenmesi ve yorumlanması sonucunda bazı geçici çözüm yolları (hipotezler) akla gelebilir. Akla uygun gelen hiçbir çözüm şekli gözden kaçırılmadan, çeşitli çözüm yolları aranır. Toplanan bilgiler sınıfta bir araya getirilerek değerlendirilir. Bu değerlendirmenin ışığında problemin çözüm yolları sıralanır. Daha sonra bunlardan en uygun olanı seçilerek açık ve sınırlı bir şekilde ifade edilir.
5. Belirlenen Çözüm Yollarının Uygulanması: Sıralamada birkaç çeşit çözüm yolu olmalıdır. Belirlenen çözüm yollarının problemin çözümünü ne derecede gerçekleştirdiği tek tek denenir. Buna denemeler safhası da denilebilir. Bu basamakta öğretmen, öğrencileri önerdikleri çözüm yollarını denemelerine ve önerilen çözüm yollarının geçerli olup olmadığına karar vermelerine yardımcı olur.
6. Problemin Çözülmesi ve Sonuca Varılması: Çözüm yollarının denenmesi ile elde edilen sonuçlar ayrı ayrı değerlendirilir. Değerlendirilen sonuçlardan genel bir fikre varılır. Bu fikir, problemin çözümü için en doğru, en kısa yolu göstermelidir.
Problem çözme yönteminde uyulacak rehber ilkeler:
Problem çözme yönteminin olumlu yönleri:
Problem çözme yönteminin sınırlılıkları:
İki veya daha fazla kişinin, bir konuyu açıklığa kavuşturmak için görüş ve düşüncelerini, karşılıklı konuşmalar şeklinde ortaya koymalarına tartışma denir. Her kademedeki okullarda çeşitli derslerin konuları tartışma fırsatları yaratmaktadır. Bu fırsatlar gereği gibi değerlendirilmelidir. İlköğretim okulları birinci kademesinde Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi gibi dersler, bu yöntemle çalışmalara imkan hazırlar.
Bu yöntem çocuğu zihinsel olarak geliştirdiği gibi onları eğitip, demokratik yaşama da hazırlar. Bir yaşama biçimi olan demokrasi anlayışı, öğrenci sıralarında verilmek suretiyle onları hayat hazırlar.Öğretmen, bir tür gözlemci ve yönetici olarak görev yapar. Tartışmanın belli bir çizgide kalmasına dikkat eder.
Aynı zamanda dersin amacına ulaşması için gayret eder. Uygun zamanda tartışmaya katılır, tartışmayı keser, tartışmayı yönetir. Tartışma dersinin asıl faydası, bütün yan etkileriyle, öğrencileri bir işe bizzat yapmaya sevk eder. Tartışma dersinin oturma düzeni de değişiktir. Herkes birbirinin yüzünü görecek şekilde oturmalıdır.Öğretmenin en önemli görevi öğrencilerin kendilerini rahat hissedebilecekleri bir ortamın yaratılmasıdır.
Tartışmaya bir cümle, soru ya da sorunu gündeme getirerek başlayabilirsiniz. Tartışma yöntemleri, dört ile altı kişi arasındaki küçük tartışma grupları, iki kişi arasındaki eşli konuşmalar ve 6-10 kişiden oluşan bir grubun kendi aralarında tartışarak, diğer öğrencilerin bu grubun etrafında çember oluşturarak dinlemeleri türünde değişik şekillerde olabilir.
Tartışma yöntemi ile hem duyuşsal hem de bilişsel hedeflere ulaşmak mümkündür. Bilişsel hedeflere yönelik tutumlarda öğrenciler önceki bilgileri hatırlar, yeni durumlara uygular ve değerlendirme yaparlar. Duyuşsal hedeflere yönelik tartışmalarda ise diğer öğrencilerin görüşlerini dinleme ve kendi görüşleriyle karşılaştırma becerisi geliştirirler.
Tartışma Biçimleri: Ele alınan bir konunun hangi tartışma biçimleri ile işleneceğini öğretmenin çok iyi bilmesi ve uygulayabilmesi gerekir. Öğrenciler de bu çalışma biçimlerinde başarılı oldukça, tartışma yönteminden beklenen yarar daha çok sağlanmış olur.
1. Serbest Tartışma: Bu çalışma biçimi öğrenci sayısı az olan sınıflarda daha kolaylıkla uygulanır burada öğretmen bazı ders konularını serbest tartışma biçiminde işleyebilir. Ancak, konu ile ilgili gözlem, deney, inceleme ve kaynaklardan bilgi edinmelidir. Doğal olarak burada da tartışılacak konu ile ilgili yaşantıların olması gereklidir.
2. Küme Çalışması: Kalabalık sınıflarda serbest tartışma zor olduğu için, sınıf küçük sınıflara ayrılır. Her kümeye birer başkan seçilir. Kümeler birer komisyon veya serbest tartışma grubu ile çalışırlar. Kümeler içinde her öğrenci fikrini açıklama fırsatı bulur.
3. Fısıltı Grupları: İki dakika gibi kısa bir zaman için oluşturulmuş tartışma gruplarıdır. Öğrenciler oturdukları yerde gruplara bölünür. Öğretmen tarafından bir soru sorulur. Soru gruplar tarafından fısıldayarak tartışıldıktan sonra görüşlerini yazarlar. Yazılar temsilcileri tarafından öğretmene iletilir. Böylece öğrencilerin derse katkıları ve tekrar çalışmaya geçmeleri sağlanır.
4. Komisyon: Bazen bir konunun küçük bir grup tarafından derinliğine incelenerek sınıfa sözlü veya yazılı bir rapor halinde sunulması için öğrenciler arasında komisyon veya komite meydana getirilir. Bu komisyon konu hakkında bilgi toplayarak sınıfa sunar. Sınıfta gerekli çalışmalar yapılır. Sınıf, komitenin, bu çalışmalarını yeterli görürse tartışma sona erer.
5. Seminer: Üniversite veya yüksek okullarda bazı dersler tamamen veya kısmen seminer biçiminde düzenlenir. Bu derslerde öğrenciler tek veya küçük gruplar halinde inceleme, araştırma ve çalışmalaragirişirler. Öğretmen çalışmaları için ön bilgileri verir, kaynakları gösterir. Her öğrenciye rehberlik eder. Sonuçlar sınıfça tartışılır ve çalışmalar değerlendirilir.
6. Münazara: İki grubun, dinleyiciler ile jüri önünde bir konuyu ele alarak iki karşı tezi savunmalarıdır. Münazara sonunda jüri galip tarafı bildirir. Münazarada taraflar, karşıt tezi çürütmek ve kendi tezlerini üstün kılmak görevini üzerlerine almışlardır.
7. Açık Oturum: Açık oturum teknik açıdan panel, sempozyum, münazara karışımı bir tartışma biçimi olarak gözükmektedir. Bir grubun, bazı kurallara uygun olarak bir konuyu dinleyiciler önünde tartışmalarıdır.
8. Konferans: Sanatsal, bilimsel ve toplumsal eğitsel vb. konularda, çeşitli uzmanlarca açıklama yapmak, bilgi vermek amacıyla yapılan bir konuşma türüdür. Bazı konferansları bir forum izlediğinden konferansı da bu yönü ile tartışma biçimi olarak kabul ederiz.
9. Panel: 3-5 kişilik küçük bir grubun önceden belirtilmiş bir konuyu dinleyici grubu önünde samimi bir hava içinde tartışmasıdır. Panel için bir başkan ve 4-6 kişi arasında değişen bir grup oluşturulmalıdır. Lider konuyu ve panel üyelerini sunup tartışmayı açar, kendisi zaman zaman tartışmaya katılır.
10. Sempozyum: Bir konunun çeşitli yönleriyle küçük bir grup tarafından sunulması için yapılan seri halde konuşmalardır. Sempozyumda konuşma en az üç, en fazla altı kişiyi geçmemelidir. Her bir konuşmaya beş veya yirmi dakika arasında süre verilir. Sempozyumda bölünen konuların hem bağımsız, hem de diğer görüşleri tamamlayacak nitelikte olması gerekir. Konuşmalar bittikten sonra sempozyum üyeleri önce kendi aralarında, sonra da dinleyicilerle birlikte söz konusu konuyu, problemi tartışırlar.
11. Forum: Değişik görüşe sahip kişi ya da grupların herhangi bir konudaki sorunları tartışarak bir sonuca varmak için, bir başkanın yönetiminde sürdürdükleri sözel iletişim türüdür. Bu teknikte tartışmalı bir konunun farklı yönleri, o alanda iyi yetişmiş kişilerce, dinleyiciler karşısında tartışılır.
Tartışmaların canlı, başarılı ve ilginç olabilmesi için ileri sürülen fikirler, resim, model, harita, film gibi araçlarla imkanlar ölçüsünde açıklanmalıdır. Tartışmalarda amaç ve ön hazırlık gereklidir.
Tartışma yönteminde uyulacak rehber ilkeler:
Tartışma yönteminin olumlu yönleri:
Tartışma yönteminin sınırlılıkları:
Gösteri, öğretmenin ya da öğrenci gruplarının herhangi bir konuyu laboratuvarlarda ya da sınıfta diğer öğrencilerin önünde deneyerek, araç ve gereçler kullanarak açıklamaları ya da sunmalarıdır. Bu bakımdan öğretmenin sınıfta bir konuyu işlerken, laboratuvarda bir deney yaparken; gerçek araç- gereçler, modeller, resimler, fotoğraflar, harita, slayt, film şeridi, hareketli filmler, basit çizimler, levhalar vb. kullanılıyorsa gösteri metodunu uyguluyor demektir. Fen derslerinde öğretmenin masada yaptığı ve öğrencilerin izlediği deneylerde gösteriden başka bir şey değildir.
Gösteri bilgi edinmek, ilgi uyandırmak ve çalışma standardı geliştirmek, göze ve kulağa aynı anda hitap etmek suretiyle bir işin nasıl yapıldığını göstermek için başvurulan bir gösteri tekniğidir. Öğretmen öğreteceği işin, davranışın, çizimin, çözeceği sorunun denemesini birkaç kez kendisi yapmalı, en olgun şeklini alınca sınıfa sunmalıdır.
Gösteri yönteminde uyulacak rehber ilkeler:
Gösteri yönteminin olumlu yönleri:
Gösteri yönteminin sınırlılıkları: