ศิลปะวัฒนธรรม ประเพณี

ซิ่นลายน้ำไหล (ไทยลื้อ)

ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี ตำบลสบบง อำเภอภูซาง จังหวัดพะเยา

“ไทลื้อ” หรือ “ไตลื้อ” คือกลุ่มชาติพันธุ์ตระกูลไต หรือไท ที่พูดภาษาตระกูลไต พวกเขามีวัฒนธรรมที่โดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ ทั้งภาษาพูด ตัวอักษร อาหารการกิน หรือแม้กระทั่งเครื่องแต่งกายในแบบฉบับของตัวเอง จากวันนั้นจนถึงวันนี้เวลาได้ล่วงผ่านไปเป็นร้อยปี ชีวิตลูกหลานชาวไทลื้อได้เติบโตอย่างมั่นคงบนผืนแผ่นดินที่บรรพบุรุษได้เลือกสรรไว้ให้ “ไทลื้อ” หรือ “ไตลื้อ” มีเอกลักษณ์ และอัตลักษณ์ที่บ่งบอกถึงความเป็นไทลื้อ ที่เด่นชัดที่เด่นชัด เฮินไตลื้อหลังเก่าคร่ำคร่าอายุราว 70 ปี วางตัวสงบเงียบอยู่ริมทางสายเล็ก มันสะท้อนฉากชีวิตของคนไทลื้อผ่านแง่งามของงานสถาปัตยกรรมโบราณที่ใต้ถุนเรือนโปร่งโล่ง หญิงชาวไทลื้อกลุ่มใหญ่กำลังง่วนกับการงานตรงหน้า เสียงฟืมกระแทกกระทบเข้ากับเส้นด้ายแว่วดังเป็นจังหวะน่าฟัง ขณะที่กระสวยไม้ถูกใส่สอดลอดพุ่งผ่านเส้นใยอย่างว่องไวด้วยความชำนาญ

“ไทลื้อจะนุ่งซิ่นลายเกาะผักแว่น หรือที่เขาเรียกกันว่าซิ่นลายน้ำไหล “ผู้หญิงไทลื้อจะสวมเสื้อปั๊ดป้ายข้าง นุ่งซิ่น เคียนหัวด้วยผ้าสีขาวหรือสีชมพู คาดสายฮั้ง (เข็มขัดเงิน) ห้อยสร้อยดอกปีบ ซิ่นลายน้ำไหล

ไทลื้อ ซิ่นลายนี้เป็นการทอลวดลายเลียนแบบการไหลของกระแสน้ำที่พลิ้วไหว ใช้ด้ายพุ่งสลับสีแล้วใช้วีธีเกาะ ล้วง ทำเป็นลวดลาย มีทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ่ เรียกลวดลายแตกต่างกันออกไป เช่น ลายน้ำใหล

ใบข้าว น้ำไหลมัดแตง น้ำไหลภูเขา ในสมัยก่อนนั้น หญิงสาวทุกคนจะต้องทอผ้าเป็น เพราะถือเป็นคุณสมบัติสำคัญ หากใครทอผ้าไม่เป็นก็จะไม่มีใครมาสู่ขอ เช่นเดียวกันชายหนุ่มที่นิยมสักลายที่ขา เพื่อแสดงถึงความกล้าหาญ การที่เราเห็นลวดลายผ้าทอหลากลวดลายเต็มผืนผ้านั้น ส่วนใหญ่คนทอมักจะเป็นสาวๆ หรือแม่เรือนที่เพิ่งออกเรือน สายตายังดี จึงสามารถทอผ้าที่มีลวดลายจำนวนมาก เช่นลายมุก ลายขอใหญ่ ลายหงส์ เป็นลายลื้อล้วงที่สวยงาม พออายุมากขึ้นสายตาแย่ลงก็มักจะทอผ้าที่เรียบง่าย ลวดลายน้อยลง ผ้าทอลายเรียบๆ ผืนหนึ่งๆ หากนับเวลาตั้งแต่เตรียมปลูกฝ้ายจนสามารถเก็บดอกฝ้ายได้ก็ใช้เวลานานหลายเดือน และยังต้องใช้เวลาอีกนับเดือนหลังงานบ้าน งานนา เพื่อมาทอผ้า ยิ่งเป็นผ้าผืนสวยลวดลายประณีตที่ สาวๆ มักจะทอให้ตัวเองไว้ใช้ในงานบุญ หรือแม้แต่เก็บไว้ใช้ในงานแต่งงานของตัวเองนั้น บางผืนต้องใช้เวลาทอนานนับปี

ผ้าทอลายเรียบๆ ผืนหนึ่งๆ หากนับเวลาตั้งแต่เตรียมปลูกฝ้ายจนสามารถเก็บดอกฝ้ายได้ก็ใช้เวลานานหลายเดือน และยังต้องใช้เวลาอีกนับเดือนหลังงานบ้าน งานนา เพื่อมาทอผ้า ยิ่งเป็นผ้าผืนสวยลวดลายประณีตที่สาวๆ มักจะทอให้ตัวเองไว้ใช้ในงานบุญ หรือแม้แต่เก็บไว้ใช้ในงานแต่งงานของตัวเองนั้น บางผืนต้องใช้เวลาทอนานนับปี ลวดลายที่สอดแทรกอยู่ในผืนผ้าจึงมีใช่เพียงใช้เป็นอาภรณ์ แต่ยังเป็นผลงานของศิลปะแห่งชีวิต ที่นับวันจะมีผู้สืบทอดน้อยลงไป