Ιστορία της Κριτσάς

Η ιστορία της Κριτσάς, είναι μακρά και δύσκολα θα καταφέρει κάποιος να την καταγράψει.

Σε αυτό το σύντομο άρθρο, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια σύντομη περιήγηση στην ιστορία αυτού του τόπου.

Από που πήρε το σύγχρονο όνομα το χωριό

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το όνομα της Κριτσάς και οι επικρατέστερες είναι οι παρακάτω:

• Από τη λέξη “Κρετσα” (κρέας- κρηάς), επειδή οι κάτοικοι του χωριού ήταν κτηνοτρόφοι και μύριζαν κρέας!

• Από τον πρώτο οικιστή, ο οποίος λεγόταν Κρίτσας. Έφερε από το Βυζάντιο πολλές αρχοντικές οικογένειες για ανανέωση του χριστιανικού πληθυσμού της Κρήτης κατά την εποχή του Νικηφόρου Φωκά (961 μ.Χ.).

• Από το όνομα Χριστός (Χριστός--Κριτσά)

• Από τη λέξη κριτής(Καδής, ο Τούρκος δικαστής) που είχε έδρα την Κριτσά.

Η παρουσία των ανθρώπων στην Κριτσά είναι αδιάκοπη από τα υστερομινωικά χρόνια και μετά.

Οι κατακτήσεις του νησιού που είχαν σχέση και με την ανατολική Κρήτη, είναι γνωστές:

• Ρωμαίοι 66-330

• Άραβες 823-961

• Ενετοί 1204-1669

• Τούρκοι 1645-1898

Σπουδαιότερο πολεμικό ρόλο έπαιξε η Κριτσά σε όλες τις εξεγέρσεις της Κρήτης.

Ερημώνεται από τους Άραβες το 823 μΧ, κατοικήθηκε ξανά το 961 μΧ και στα χρόνια της Φραγκοκρατίας τον 13ο και 14ο αιώνα αρχίζει και πάλι η ζωντανή παρουσία της στην περιοχή και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα γεγονότα και την διοίκηση της Κρήτης. Από τα ιστορικά στοιχεία σε όλη την περίοδο του Μεσαίωνα είναι το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης. Το 1867 έγινε έδρα Δήμου που συμπεριλάμβανε τον Κρούστα, την Πρίνα, το Καλό Χωριό, το Μαρδάτι, τον Άγιο Νικόλαο, τα Μέσα Λακώνια και τις Τάπες.

Το Χωριό καταστράφηκε και ξανακτίστηκε επί Μινωικής εποχής.

Καταστράφηκε και πάλι κατοικήθηκε μετά την καταστροφή της αρχαίας πόλης Λατούς - "ΛΑΤΩ η ΕΤΕΡΑ" από την αντίζηλο αρχαία πόλη της Δρήρου.

Ένα μέρος από τους κατοίκους της αρχαίας Λατούς μετακινήθηκε στα Λακώνια και ένα άλλο μέρος στην Κριτσά.

Έγινε κατάληψη και πάλι από τους Ενετούς 1204 – 1669 μΧ. Επί Ενετοκρατίας ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης.

Στη συνέχεια από 1645 -1898 μΧ νέα κατάκτηση από τους Τούρκους . Το 1821-1828 η Κριτσά ήταν το στρατηγείο των επαναστατών. Οι Κωνσταντίνος Κοζύρης, Παπά Πόθος ,Αλεξομανώλης ,Αλεξογιάννης και άλλοι δείχνουν ότι η Κριτσά ήταν γενέτειρα οπλαρχηγών των Κρητικών επαναστάσεων. Οι Κριτσώτες συμμετείχαν σε όλες τις επαναστάσεις του νησιού. Η Κριτσά την εποχή της Τουρκοκρατίας έπαιξε τον ρόλο όπως τα Σφακιά στα Χανιά. Η συμμετοχή των κατοίκων είχε ως αποτέλεσμα να και να καταστραφεί το χωριό αρκετές φορές από τους Τούρκους και να ερημωθεί απο τις κατά καιρούς βαρβαρικές επιδρομές των Αράβων,Τούρκων και Αιγυπτίων.

Ο επί σειρά ετών Πρωθιερέας των Ανακτόρων Αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας Λιανάς σε άρθρο του στην εφημερίδα "Ανατολή" (16/5/1951) υποστηρίζει ότι ο συνοικισμός Κριτσάς πήρε το όνομα από τον πρώτο οικιστή, ο οποίος ελέγετο Κρίτσας και ανήκε στις αρχοντικές εκείνες οικογένειες τις οποίες ο Νικηφόρος Φωκάς μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τους Άραβες το 961 μΧ έφερε από το Βυζαντινό κράτος για την ανανέωση του χριστιανικού πληθυσμού της Κρήτης ,η οποία είχε ερημωθεί από τους Σαρακηνούς όταν κατέλαβαν την Κρήτη.

Η Κριτσά ήταν από τις λίγες κωμοπόλεις της Κρήτης όπου δεν μπόρεσαν να εγκατασταθούν Οθωμανοί ούτε και στη εποχή τη τρομερή των Γενιτσάρων. Αυτό αποδεικνύεται από την απογραφή του πληθυσμού της Κρήτης επί τουρκοκρατίας όπου σε σύνολο 3320 κατοίκων του τότε Δήμου Κριτσάς δεν υπήρχε ούτε ένας Οθωμανός. Κατά την εν λόγω απογραφή στο τότε Δήμο Κριτσάς υπάγονταν και τα χωριά της περιοχής των οποίων ο πληθυσμός είχε ως εξής:

Κριτσά 2.072 κάτοικοι, Κρούστας 344 κάτ, Πρίνα 269 κατ, Καλό Χωριό 328 κάτ, Μέσα Λακώνια 119 κάτ, Τάπες 93 κάτ, Αγ.Νικόλαος 95 κάτ, - η σημερινή πρωτεύουσα του Νομού- ,ήτοι σε σύνολο 3.320 κάτοικοι.

Στη Κριτσά συγκεντρώθηκαν τα επαναστατικά σώματα Ηρακλείου-Λασιθίου το Νοέμβρη του 1822 και από εκεί εξόρμησαν για τη κατάληψη του φρουρίου της Ιεράπετρας.

Στις οχυρές θέσεις γύρω από τη κωμόπολη,οι επαναστάτες κατόρθωσαν το Γενάρη του 1823 να αποκρούσουν για δύο ημέρες τις 16.000 στρατιώτες του Χασάν Πασά.

Στην Κριτσά συγκεντρώθηκαν οι Κρήτες της Ηπειρωτικής Ελλάδας που αποβιβάσθηκαν στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου το Νοέμβρη του 1827 και από εκεί αφού ενισχύθηκαν από τούς ντόπιους αγωνιστές,εξολόθρευσαν τους Τούρκους του Χουμεριάκου, της Νεαπόλεως και τις ισχυρές τουρκικές δυνάμεις που στάλθηκαν από το Ηράκλειο μετά την σφοδρή μάχη στο Σελινάρι. Από τη Κριτσά, εξόρμησαν το Νοέμβριο του 1867 οι οπλαρχηγοί: Σήφης Δερμιτζάκης, Κων/νος Κοζύρης, Εμμ.Μουρέλλος, Εμμ.Λακέρδας και άλλοι και οι οποίοι ύστερα από επιδρομή, ξεκαθάρισαν ολόκληρο την Επαρχία Σητείας, επιστρέψαντες με πλούσια λάφυρα και αιχμαλώτους.

Στη Κριτσά διανυκτέρευσε το 1897 ο Αριστοτέλης Κόρακας και από εκεί αφού ενισχύθηκε με μεγάλο αριθμό πολεμιστών έκανε επιθέσεις εναντίων των Φρουρίων Ιεραπέτρας και Σπιναλόγκας.