Gwara krajeńska

Gwary Krajny – wprowadzenie na podstawie Małego słownika gwary krajeńskiej, przygotowanego przez prof. Jowitę Kęcińską-Kaczmarek.

Gwara Krajny nie jest jednolita. Inaczej mówi się na północy regionu, a inna jest mowa południowych mieszkańców tego obszaru. Ma to związek z wpływami kulturowymi sąsiadów: Kaszubów, Borowiaków, Kociewian, Wielkopolan.

Cechą charakterystyczną mowy Krajniaków jest wymowa „ć”, „dź” w miejsce zmiękczonego „k” lub „g”, np. cieszeń zamiast ogólnopolskiego kieszeń. Tym, co wyróżnia nasz region jest odmiana czasowników w liczbie mnogiej trybu rozkazującego: idźta! róbta! pijta! A także zwracanie się do małych dzieci formami: idźkaj! ziuźjak! jodaj! lotkaj! Tylko na Krajnie mamy charakterystyczne nazwy drzew owocowych: tereśniorka, jagodziorka, kruszczorka, wiśniorka, śliwczorka, jabłczorka.

Gwara krajeńska zawiera sporo germanizmów, które szybko polonizowano. Był to bowiem zabór pruski, w którym funkcjonowały i oddziaływały na siebie różne kody językowe.

Język gwarowy dąży do ekonomiczności – powiedzieć niewiele a trafnie. Stąd starano się wyrazić jednym słowem to, co w języku ogólnopolskim mówiono w co najmniej dwóch, np. pochwalić to znaczy powiedzieć: Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus.

Gwara, mimo iż ma coraz mniej użytkowników jest językiem żywym. Warto więc znać nazwy zwyczajów, obrzędów, sprzętów, narzędzi używanych w najbliższej okolicy. 

Przykłady gwary krajeńskiej

ajnfach - prosto, łatwo 

babula - garnek do grzania nóg 

blerwa - owca 

borgować – pożyczać, 

broić - psocić, dokazywać, 

brecha - deska, łom,

brajtówka – rodzaj młockarni, 

centerfuga – wirówka do mleka, 

chantyrować się – droczyć się 

chlyb – chleb 

churchel - kaszel 

dera - przykrycie konia, koc, 

drap - biegiem 

flyndze - placki ziemniaczane 

fuga - spoina w piecu kaflowym 

frysztyk - śniadanie 

gajor - gąsior 

gira - noga 

glancować - czyścić do połysku

glyndziorz - gaduła  

grołpa -  garnek 

jupka, jupa - kurtka 

kałdun – brzuch zwierzęcia 

karbonada - schabowy 

klajter – psisko 

klapsztula – podwójna kromka 

klempa, klympa – krowa, 

klakrać -  dużo mówić, 

lumpy - odzież 

mymlać – jeść z niesmakiem 

na łostatku – na końcu 

nudle – makaron 

pludry - spodnie 

poszorki – uprząż 

rozkupy - oddzielnie