Што е преведување и толкување?

Преведувањето претставува толкување на значењето на еден текст и последователното создавање на соодветен еквивалентен текст, според тоа наречен “превод”, што ја пренесува истата порака од еден на друг јазик. Текстот кој треба да биде преведен се нарекува изворен текст, и на јазикот на кој треба биде преведен се нарекува јазик-цел; финалниот производ е понекогаш наречен целен текст. Преведувањето, во случај кога е практикувано од страна на поединци кои имаат релативно добри познавања од јазици, или особено од страна на лицата со ограничено познавање на едниот или двата јазика, постои ризик од „претекување„ на идиомите како и начинот на употреба на изворниот јазик во јазикот-цел Од друга страна пак меѓу-јазичните преливања, исто така, биле корисни при внесувањето на калки и заемки од изворниот јазик во мета јазик, во кој претходно не постоел концепт за тој збор, или пак не постоел погоден израз за истиот концепт.Поради оваа причина преведувачите и толкувачите, без разлика дали се професионалци или аматери, одиграле важна улога во еволуцијата на јазиците и културите.

Уметноста на преведувањето е стара колку што е и пишаната литература. Пронајдени се делови од сумерскиот еп „Гилгамеш “(едно од најстарите познати книжевни дела) кои биле препеани на неколку јазици од југозападна Азија од вториот милениум п.н.е.. Постои можност раните автори на Библијата и Илијадата да го читале епот за Гилгамеш на нивните мајчини јазици.

Од времето на индустриската револуција, развојот на технологијата, комуникациите и бизнисот во голема мера го измениле преведувањето како наука.Тоа некогаш било преведувањето верски или книжевни текстови од страна на релативно мала група на свештеници, научници/учени луѓе и богатите аматери, сега е професија со акредитирани училишта, професионални здруженија, и прифатени стандарди и наведени скали на плаќање.

Особено со доаѓањето на интернетот , пазарот за превод значително беше проширен и беше воведен широк асортиман на нови алатки и видови на преведување, вклучувајќи ја и локализацијата на производи, уредувањето на содржини, и повеќејазичната документација. Се проценува дека 75% од стручните преведувачи во моментов заработуваат пари со превод на различни видови технички текстови. Уште од 1940ите се прават обиди да се компјутеризира или на друг начин автоматизира преведувањето на текстови напишани на природни јазици (машинско преведување), или да се употребуваат компјутери како помошна алатка за превод (превод со помош на компјутер – computer-assisted translation –CAT tools (софтвер за компјутерски превод))

Етимологија

Каменот од Розета

Од етимолошка гледна точка, зборот пре-ве-ду-ва-ње значи “носејки низ” или “донесување преку”. Латинскиот збор translatio произлегува од пасивниот партицип на свршениот глагол transferre – translatum, ( “да пренесе” — од trans, “низ, преку” + Ferre, “да носи”, или “да донесе”).Современите романски, германски и словенски јазици, општо земено имаат создадено свои еквиваленти за овој концепт по латинскиот шаблон – transferre или по сродниот traducere (“да се донесе преку” или “да го води преку”).

Покрај тоа, старогрчкиот термин за “преведување”, μετάφρασις (”метафазис”, зборување/разговарање преку”), во Англискиот јазик го довел терминот метафраза (metaphase со значењето “буквален превод”, или преведување “збор по збор”) – наспроти парафраза (”прераскажување со свои зборови туѓи текстови, мисли, изрази “, од грчкиот термин παράφρασις, парафразис).Метафразата е соодветна на еден од поновите терминологизми, за поимот “формална еквиваленција” – или буквален превод, а парафраза за “динамична еквиваленција.” – превод на смислата на реченицата.

Каменот од Розета, е широко препознатлив симбол за практикувањето и историската улога на преводот. Овој симбол е вметнат во грбот на Институтот за заштита на јазиците во САД.

Теорија на преведувањето

Историја на теоријата на преведувањето

Џон Драјден

Дискусииите за теорискиот и практичниот аспект на преведувањето потекнуваат уште од античко време и покажуваат извонреден континуитет.Разликата направена од страна на старите Грци помеѓу метафразата ( “буквален” превод) и парафразата, била усвоена од страна на англискиот поет и преведувач Џон Драјден (1631-1700), кој го претставувал преводот како разумно мешање на овие два начини на формирање издрази во јазикот-цел, “јазични парови”, или еквиваленти, за изразите употребени во изворниот јазик. Меѓутоа Драјден не предупредува да внимаваме на лиценцата која постои за “имитација”, односно за приспособениот превод: “Кога еден сликар го пресликува животот … тој нема право да ги менува основните нејзини карактеристики и црти”

Кикерон

Оваа општа формулација на централниот концепт за преводот – еквивалентност – е веројатно е соодветна за него, колку што се предлозите за други концепти од времето на Кикерон и Хоратие, во Рим првиот век п.н.е. , кои јавно и буквално предупредувале за преведувањето”од збор до збор” (verbum про verbo). И покрај повремените теоретски различности, современата преведувачка пракса воопшто не е променета уште од времето на антиката.Со исклучок на некои екстремни метафрази во ранохристијанскиот период и средниот век, и нивни приспособувачи во различни периоди (особено во пред класичниот римски период и во 18-тиот век), преведувачите во главно покажуваа разумна флексибилност при барањето на еквиваленти – “буквален превод”, каде што тоа е можно, а парафразирање каде што е потребно – за оригиналното значење и други клучни “вредности” (на пример, стилот, формата на стиховите, музичкиот аранжман на текстот, или, во филмовите, со артикулациони движења за соодветните зборови) како што е определено од контекстот.

Во принцип, преведувачте, се обидувале да го зачуваат самиот контекст преку репродукција на оригиналот редослед на семемите (семантички јазични единици со свое значење, меѓузависен со/корелат на морфемите), и оттаму редоследот на згоровите – кога е тоа потребно, да се реинтерпретира суштинската граматичката структура. Граматичките разлики помеѓу јазиците со “фиксен збороред” (на пример, англиски, француски, германски) и јазици со “слободен збороред” (на пр, грчки, латински, полски, руски) во овој поглед не претставуваат пречка.

Кога во јазикот-цел не постојат термините кои се наоѓаат во изворниот јазик, преведувачите ги позајмуваат истите, и со тоа го збогатуваат целниот јазик.Благодарение на размената на калки и заемки помеѓу јазиците, како и на нивното превземање од други јазици, не постојат многу концепти, кои се “непреводливи” помеѓу модерните европски јазици.

Општо земено, колку поголем контакт и размена постоеле помеѓу два јазици или помеѓу два јазика и некој трет ,толку е поголема пропорционалноста на метафраза и парафразата кои може да се користат при превод помеѓу овие јазици.Меѓутоа, поради промените во “еколошките ниши” на зборовите, заедничката етимологија, понекогаш може да не однесе на грешниот пат во однос на тековното значењете на зборот во едниот или во другиот јазик.На пример англискиот збор actual, не треба да се збуни со сродниот француски збор actuel (што значи “сегашна”, “тековна”), полскиот aktualny (”сегашна”, “тековна”) или на рускиот актуальный ( “итна, актуелна “).

Мартин Лутер

Улогата на преведувачот како мост за “пренесување” вредности помеѓу културите била тема на дискусија, уште од времето на Теренциј, римски прилагодувач на грчките комедии, во вториот век п.н.е..Меѓутоа улогата на преведувачот не е во никој случај пасивна и механичка, и дури се споредува со улогата што ја има уметникот.

Основите може да се пронајдат во концептот на паралелно создавање кое се наоѓа во критики уште од времето на Цицерон. Драјден забележал дека “Преведувањето е вид на цртеж направен според животот …” Во секој случај споредбата на преведувачот со музичар или актер води потекло од забелешката на Самуел Џонсон за Александар Поуп кој свирел едно дело од Хомер на флажолет, додека самиот за таа цел Хомер користел фагот.

Хердер

Ако преводот е уметност, тогаш тој не е лесна уметност. Во 13 век, Роџер Бејкон напишал дека ако еден превод се смета за точен, тогаш преведувачот би морал да ги знае и двата јазика, како и науката која ја преведува; кога тој утврдил дека неколку преведувачи го направиле сосема спротивното, сакал да се уништат сите лоши преводи заедно со преведувачите.Првиот Европеец кој претпоставил дека добар превод може да се направи само кон својот мајчин јазик најверојатно бил Мартин Лутер, преведувачот на Библијата на германски јазик. Според Л.Г. Кели, од времето на Јохан Готфрид Хердер во 18 век, “било вистина само по себе (аксиома) “, дека секој треба да да преведува само кон својот мајчин јазик Фактот дека дури ни најкомпплетниот речник или лексикон може да биде целосно соодветен водич во превод, всушност ги обединува сите овие барања насочени кон преведувачот. Александар Тутлер во својот Есеј за принципите на преведувањето (1790), истакна дека трудољубивото читање е посеопфатен водич за еден јазик отколку што се речниците. Истиот заклучок, но вклучувајќи го и слушањето на говорниот јазик, претходно е донесен во 1783 од страна на Онуфрај Анджеј Копчинскиј, член на полското Друштвото за учебници од основно образование, наречен “последниот латински поет”.

На посебната улога на преведувачот во општеството е вешто опишана во еден есеј објавен постхумно во 1803 година, напишан од Игнаци Красицкиј – “полскиот Ла Фонтен”, Архиепископ на Полска, поет, енциклопедист, автор на првиот полски роман, и преведувач од француски и грчки: „Преведувањето … е всушност уметност истовремено достојна за почит и доста тешка, и затоа не е трудот и судбината на едноставниот ум; треба да биде практикувано од страна на оние кои самите се способни да бидат актери, кога ќе ја видат поголема корист во преведување на туѓите дела отколку на своите, и ја сметаат за поважна услугата што ја дале за својата земја, од нивната сопствена слава.“

Религиски текстови

Преводот на религиските дела одиграл значајна улога во историјата. Будистичките монаси кои кои ги преведувале индиските сутри на кинески, често ги искривувале нивните преводи за подобро да ја одразуваат многу различната култура на Кина, нагласувајќи ги поимите како на пример почит кон постарите.

Свети Јероним/Ероним, на светец-заштитник на преведувачите (и на енциклопедистите)

Еден познат погрешен превод на Библијата е преведувањето на хебрејскиот збор קֶרֶן (керен), кој има повеќе значења, како “рог” во контекст каде што тој всушност значи „зрак светлина„. Како резултат на ова, ликовните уметници со векови го претставувале законодавателот Мојсеј со рогови на челото. Еден пример за ова е познатата скулптура на Микеланџело. Некои христијани со анти-семитски ставови го користеле овој опис за да шират омраза кон Евреите, тврдејки дека тие се ѓаволи со рогови.

Еден од првите регистрирани обиди за превод на Западот, беше преведувањето на Стариот Завет на грчки во третиот век п.н.е. Последователниот превод е познат како Септагинта (Septuagint), име кое алудира на седумдесет преведувачи (седумдесет и две во некои верзии), на кои им било нарачано да ја преведат Библијата во Александрија. Секој преведувач работел како во самица, во посебна собичка, и според легендата сите седумдесет верзии биле идентични. Септагинтата стана изворен текст за понатамошни преводи на многу јазици, вклучувајќи ги и латинскиот, коптскиот, ерменскиот и грузискиот.

Свети Јероним, светецот -заштитник на преведувањето, се уште се смета за еден од најголемите преведувачи во историјата за преведување на Библијата на латински. Римокатоличката црква го користела неговиот превод (познат како Вулгата) со векови, но дури и овој превод на почетокот предизвикал многу контроверзии.Во периодот пред и за време на со Протестантската Реформација го засведочи преводот на Библијата на локалните европски јазици, развојот кој што во голема мерка влијаеше на поделбата на западното христијанството на Римски католицизам и протестанизам, поради разликите помеѓу католици и протестанти верзии на клучни зборови и пасуси.Лутеровата Библија на германски јазик, преводот на библијата од Јакоб Вујек на полски, и Библијата на кралот Џејмс на англиски имаа трајно влијание на религиите, културите и јазиците на овие земји.

Веродостојност наспроти транспарентност (прозрачност)

Веродостојност (или “верност”) и транспарентност се два квалитети кои, со милениуми, се сметаат за идеалите кон кои треба да се стремиме во преводот, особено во литературниот превод. Овие два идеали често се во расчекор. Така еден француски критичар од 17 век ја „исковал„ фразата les belles infidèles за да покаже дека преводите, како и жените, може да се или верни или убави, но не и двете во исто време. Веродостојноста се однесува на степенот до кој преводот точно го пренесува значењето на изворниот текст, без додавање или одземање од него, без интензивирање или ослабување на кој било дел од значењето, или на било кој начин без да го наруши.Транспарентност се однесува на степенот до кој преводот, гледан од страна на една личност чиј мајчин јазик е оној на кој е направен преводот, изгледа како оригинално да е напишан на тој јазик и е во согласност со граматичките, синтаксичките и идиоматските правила на тој јазик.

Преводите кои го исполнуваат првиот критериум се нарекуваат “верни преводи”; преводите што кои го исполнуваат вториот критериум, се нарекуваат “идиоматични преводи”. Но немора да значи дека овие два квалитети секогаш меѓусебно се исклучуваат. Критериумите што се користат да се одреди верноста на превод се разликуваат во зависност од предметот, зачувувањето на прецизноста на оригиналната содржина, видот, функцијата и употребата на текстот, неговите литературни квалитети, неговиот општествен или историски контекст, и така натаму. На критериумите за оценување на транспарентноста на превод се појасни: еден неидиоматски превод “звучи лошо”, и во екстремен случај на преведување од збор-до-збор направено преку повеќе системи за машински превод, често резултира со очигледна глупост чија единствена вредност е од хумористичен аспект.

Без оглед на тоа , во одреден контекст преведувачот може свесно се стреми кон буквален превод. Книжевните преведувачи и преведувачите на религиски или историски текстови често се придржуваат колку што е можно поблиску до изворниот текст.При тоа, тие често намерно ги прошируваат границите на јазикот-цел за да создадат еден неидиоматски текст. Слично на тоа, книжевниот преведувач може да се стреми кон попримање на зборови или изрази од изворниот јазик, со цел да се обезбеди “локална боја” во преводот.

Во последниве децении, помеѓу истакнатите поборници за таквите “нетранспарентни” преводи се вброија и францускиот научник Антоан Берман (Antoine Berman), кој идентификувал дванаесет склоности кон изобличувања кај повеќето прозни преводи, и американскиот теоретичар Венути Лоренс, кој сметал дека преведувачите треба да користат стратегии за “постранчување” на преводот, наместо стратегии кои го „подомаќуваат преводот„. Многу теории за нетранспарентен превод влечат потекло од германскиот романтизам, а најочигледното влијание на современите теории за постранчувањето е германскиот теолог и филозоф Фредерих Шлеирмахер (Frederich Schleirmacher). Во својот есеј од 1813, насловен За различните методи на превод (On the Different Methods of Translation), направил разлика помеѓу методите на преведување и ги карактеризирал како оние во кои преведувачот го остава авторот настрана колку што е можно повеќе и го доближува читателот до писателот, или го остава читателот настрана и го доближува писателот до читателот“. Јасно е дека Шлеирмахер го фаворизирал вториот пристап. Меѓутоа овој негов избор бил мотивиран, сепак, не толку од желба да се прифати она странското, туку националистичките желби да се спротистави на културната доминација на Франција и да ја промовира на германската книжевност.

Во голема мера, сегашните западни методи на преведување се доминирани од концептите на “верност” и “транспарентност”. Но ситуацијата не била таква во минатото. Имало периоди, особено во пред-класичниот Рим и во 18 век, кога голем број преведувачи зачекориле надвор од границите на преведувањето во царството на адаптација. Приспособениот превод одржува свое место на пазарот во некои не-западнити традиции. Така индискиот еп, Рамајана, се појавува во многу верзии на различните индиски јазици, и приказните се различни во секоја од нив. Ако ги земеме во предвид зборовите употребени за превод на индиските јазици , без разлика дали од Ариевскиот или Дравидианскиот јазик, ќе се зачудиме од слободата која им е дадена на преведувачите. Ова може да се однесувана на преданоста кон пророчките пасуси кои се проткаени со дебела религиозна нишка, или на внатрешниот повик да се подучуваат неверниците. Слични примери се наоѓаат во средновековната христијанска литература, која го приспособувала текстот кон обичаите и вредностите на публиката.

Еквиваленција

Прашањето за верност наспроти транспарентност, исто така е формулирано односно на “формалната “и “динамичната еквиваленција. Последниве два искази се поврзани со преведувачот Јуџин Нида и првично биле исковани да ги опишат начините на преведување на Библијата, но двата пристапа се применливи на кој било превод. “Формалната еквиваленција” е истоветна со “метафраза”, а “динамичната еквиваленција” со “парафраза”.”Динамичната еквивалентност” (или “функционална еквивалентност”) ја пренесува суштинската/основната мисла изразена во изворниот текст – доколку е потребно, на сметка на точноста на текстот, оригиналните семеми и збороредот, активниот глас на изворниот текст наспроти пасивнитот глас, итн.За разлика од тоа, “формалната еквивалентност” (достигната преку “буквален” превод), се обидува да го пренесе текстот буквално, или “од збор до збор”, (споменатиот израз сам по себе е збор-за-збор превод на класичниот латински израз verbum про verbo) — доколку е потребно, на сметка на природните карактеристики на целниот јазик.Меѓутоа, не постои остра граница помеѓу динамичната и формалната еквиваленција. Напротив, тие претставуваат еден вид спектар на пристапи кон преведувањето. Еден ист преведувач може да го користи секој од овие пристапи во различни периоди и во различни контексти, и на различни места во рамките на истиот текст – понекогаш и истовремено.Еден меродавен превод изискува разумно смешување на динамични и формални еквиваленти. Честите стапици во преводот , особено оние преводи направени од неискусни преведувачи, вклучуваат така наречени лажни парови (”лажни пријатели/лажни сродници“)

Повратен превод

Повратен превод е превод на еден веќе преведен текст назад во јазикот на оригиналниот текст, без да се направи повика на оригиналниот текст. Овој вид на превод е аналоген на инверзната функција, вид на математичка операција, но дури и во математиката такво превртување често не произведува вредност, која е целосно идентична со оригиналот. Во контекст на машинското преведување, превод кон оригиналниот јазик исто така се нарекува “повратен превод.

Марк Твејн

Споредбата на повратниот превод со оригиналниот превод понекогаш се користи како проверка на квалитетот на оригиналниот превод. Но, иако е корисен за приближна проверка, тој е далеку од непогрешлив. Еден хумористичен доказ за ова доаѓа од Марк Твен, кога тој го издал својот обратен превод на француска верзија на еден од неговите познати куси раскази “Прославената скокачка жаба од округот Калаверас” (”The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County”); тој го издаде својот повратен превод во 1903 година во иста книга со неговиот оригинал на англиски јазик, францускиот превод, и “Приватна историја на приказната за скокачката жаба “, последново вклучувајќи една резимирана адаптација за која Твен ни кажува дека се појавила, без да се посочи неговата поврзаност со неа, во Составот за грчката проза на Професор Сиџвик (стр. 116), под наслов, “Атињанинот и жабата”, и која некое време, вели Твен била сметана за независен старогрчки предвесник на приказната за скокачката жаба на Твен.

Во случаи кога еден историски документ ќе преживее само во превод, а оригиналот бил загубен, истражувачи, понекогаш се нафаќаат на повратен превод во обид да се реконструира оригиналниот текст.Еден ваков пример го вклучува романод Ракописот од Сарагоса од полскиот аристократ Јан Поточки (1761-1815). Универзалниот познавач/ренесансниот човек и полиглот ја составил книгата целосно на француски и објавени фрагменти анонимно во 1804 и 1813/14.Делови од оригиналните ракописи на француски јазик беа изгубени потоа; меѓутоа некои исчезнати фрагменти преживвеале во во полски превод, направен од Едмунд Чојески во 1847 од комплетна копија на француски, која сега е изгубена. Француските верзии на комплетниот Ракопис од Сарагоса оттогаш се произведени, врз основа на постоечки фрагменти на француски јазик и на верзии на француски јазик, кои повратно преведени од полската верзија на Чојески.

Слично на тоа, кога историчарите се сомневаат дали еден документ е всушност превод од друг јазик, повратниот превод на хипотетички оригиналниот јазик може да обезбеди додатни/споредни докази кои покажуваат дека карактеристиките како идиоми, игри на зборови, чудните граматички структури, итн, се всушност произлезени од оригиналниот јазик На пример, познат текст на народните приказни од Тилл Еуленшпигел е напишан на Горногермански јазик, но содржи многу игри на зборови, кој имаат смисла само доколку повратно се преведат на Долно саксонски јазик. Ова се чини како јасен доказ дека овие приказни (или барем големи делови од нив) првично биле составени на Долносаксонски и потоа преведени на Горногермански од преведувач кој премногу користел метафрази.

Слично на тоа, поддржувачите на примарноста на арамејскиот јазик -односно, на гледиштето дека христијанскиот Нов завет или неговите извори, првично биле напишани на арамејски јазик – сакаат да го докажат своето тврдење покажувајки дека тешките пасуси во постоечкиот грчки текст на Новиот Завет би имале многу повеќе смисла, ако повратно се преведат на арамејски – дека, на пример, некои неразбирливи референци се всушност Арамејски игри на зборови кои на грчки немаат смисла.

Книжевен превод

Преводот на литературни дела (романи, раскази, драми, песни, итн) сам по себе се смета за тежнеење кон книжевното извршување. Во канадската литература забележани се, особено во улога на преведувачи, фигури како Шила Фишман, Роберт Диксон и Линда Габораи, истот така и годишно се доделуваат Governor General’s Awards (наградите од генералниот гувернер) за најдобри литературни преводи од англиски на француски и од француски на англиски. Некои од другите писатели, кои се акредитирале како книжевни преведувачи, се Василиј Жуковски, Тадеуш Бој-Желенски, Владимир Набоков, Хорхе Луис Борхес, Роберт Штилер и Харуки Маруками.

Историја

Првиот важен превод на Западот беше на Септагинтата, колекцијата на еврејски списи преведен на коине грчки во Александрија помеѓу 3 и 1 век п.н.е. Дисперзираните Евреи го имале заборавено својот јазик оставен од предците и имале потреба од грчки верзии (преводи) на нивните списи.

Во текот на средниот век, латинскиот бил lingua franca на западниот учен свет. Алфред Големи од 9-ти век (Alfred the Great), цар на Весекс во Англија, бил далеку пред своето време со порачување преводи на Црковната Историја на Св.Бид и Утехата на философијата од Боетиус, на народниот англо-саксонски јазик. Во меѓувреме, на христијанската црква, ги осудувала дури и делумните адаптации на стандарден англиски во преводот на Библијата од страна на Свети Еремија во Вулгатата од 384 година.

Во Азија, на ширењето на будизмот довело до долготрајни напори за превод кои траеле и над илјада години. Тангутската империја била особено ефикасна во таквите напори; со користење на тогашниот новитет – печатење со дрвени плочи, и со целосна поддршка на Владата (современиците опишувале како императорот и неговата мајка лично придонесувале кон обидите за превод, заедно со мудреците, од различни националности), на Тангутците им беа потребни неколку декади да се преведат томовите, за кои на Кинезите им биле потребни векови да ги поминат.Широкообемни напори за превод биле преземени од страна на Арапите. По освојувањето на грчкиот свет, тие направија арапски верзии на неговите филозофски и научни трудови. Во средниот век, некои преводи на овие арапски верзии биле направени на латински, главно на Кордоба во Шпанија. Ваквите латински преводи од грчки и оригинални арапски дела на учењата и науката помогнале да се унапреди развојот на европската схоластика.

Џефри Чосер

Историските тенденции во западната практика на преведување може да се илустрираат со примери од преводите на англиски јазик. Првите префинети преводи на англиски биле направени во 14-тиот век од страна на Џефри Чосер, кој го адаптирал италијанскиот јазик на Џовани Бокачо во своите „Приказна за витезот“ (Knight’s Tale) и „Троил и Кресида“; започнал превод на „Романот за Розата“ од француски јазик, и до завршил преводот на Боетиј од латинскиот. Чосер ја започнал англиската поетска традиција на адаптации и преводи од оние јазици кои веќе биле воспоставени како литературни јазици.

Првиот голем англиски превод бил (Wycliffe Bible) Библијата на Вајклиф (окулу 1382), која ги покажала слабостите на неразвиената англиска проза. Дури на крајот на 15 век започна големата ера на англискиот прозен превод со „Смртта на Артур“ од Томас Малрој – толку слободна адаптација на романсите од времето на Крал Артур, така што всушност тешко може да се нарече вистински превод. Првиите големи преводи од Тјудорскиот преиод, наспрема тоа, на Новиот Завет на Тундејл (1525), која влијаело на Библијата на Кралот Џејмс (1611), и Господ верзијата на Хрониките на Жан Фруасар од Лорд Бернерс (1523-25).

Марсилио Фичино

Во меѓувреме, во ренесансната Италија, започна нов период во историјата на превод во Фиренца со доаѓањето на византискиот научник Георгие Гемистус Плето во судот на Козимо Медичи, непосредно пред падот на Цариград под власт на Турците (1453). Латинскиот превод на делата од Платон бил направен од Марсилио Фичино. Овие дела и латинската верзија на Новиот Завет на Еразмо довеле до нов однос кон преведувањето. За прв пат, читателите побарале строгост на пренесувањето, бидејки филозофските и религиозните верувања зависеле од точните зборови на Платон, Аристотел и Исус.

Не-научната литература, сепак, продолжила да се потпира на адаптација. Плејадата на Франција, Тјудорските поети на Англија , преведувачите од времето на Елизабет се приспособија на Хоратиј, Овидиј, Петрарка и модерните Латински писатели, формирајки нов поетски стил врз основа на овие модели. Англиските поети и преведувачи, се обидуваа да си обезбедат нова публика, создадена од подемот на средната класа и на развојот на печатењето, со дела какви што би напишале оригиналните автори, доколку пишувале во Англија, во тоа време.

Едвард Фицџералд

Елизабетанскиот период на преведувањето засведочил значителен напредок подалеку од само едно обично парафразирање кон еден идеалот на стилска еквивалентност, но дури и до крајот на овој период, кој всушност траел до средината на 17 век – немаше загриженост за вербалната точност. Во втората половина на 17 век, поетот Џон Драјден сакаше да постигне Вергилиј да зборува на начин на кој што тој најверојатно би пишувал, ако беше жив и Англичанец. Меѓутоа Драјден забележал дека нема потреба да се емулира суптилноста и концизноста на римскиот поет . Слично на тоа, Хомер страдаше од зафатот на Александар Поуп за донесување ред во “дивиот рај” на грчкиот поет. Во текот на 18 век, слоганот на преведувачите беше леснотија во читањето. Што и да не разбирале во текст, или мислеле дека може да им е достадно на читателите, го исфрлале. Тие весело претпоставувале дека нивниот сопствен стил на изразување е најдобар, и дека текстот треба да измени да одговара на него во превод. За учењето тие не се грижеле повеќе отколку што бил случајот со нивните претходници, и тие не се спуштиле до тоа да прават преводи од преводи на некоки трети јазици, или од јазици кои одвај ги знаеле, или -како и во случајот на преводите на Џејмс Макферсон на „Осијан“- од текстови кои всушност биле составени од самиот преведувач.

19-ти век донел нови стандарди за точност и стил. Во однос на точноста, забележува Џ.М. Кохен, политиката станала “текстот, целиот текст, и ништо друго освен на текстот”, освен за било кои неприличен премини и додавање на изобилен објаснување фусноти. Во однос на стилот, целта на Викторијанците, постигната преку далекусежни метафрази (буквалност) или псевдо-метафрази, било за постојано да ги потсетува читателите дека читаат некој класичен странски текст. Исклучок е еден извонреден превод од овој период, преводот на Едвард Фицџералд на „Рубајат“ од Омар Кхајам (1859), кој постигна неговата ориентална арома во голема мера со користење на Персиски имиња и дискретни Библиски одекнувања и всушност искористи дел од материјалот на персискиот оригинал. Пред доаѓањето на 20-от век, на нов модел бил поставен во 1871 година од страна на Бенџамин Џовет, кој го превел Платон на едноставен, јасен јазик. Меѓутоа примерот на Јовет не беше следен, меѓутоа , се додека не навлезе новиот век, кога точноста доби предност пред стилот како главен критериум.

Поезија

Поезијата претставува посебен предизвк за преведувачите, со оглед на значењето на формалните аспекти на еден текст, покрај неговата содржина. Во 1959 година во неговата влијателна книга “За лингвистичките аспекти на преведувањето”, рускиот лингвист и семиотичар Роман Јакобсон отиде толку далеку што изјави дека “поезијата по дефиниција [е] непреводлива”.

Во 1974 година американскиот поет Џејмс Мерил напишал песна, “Изгубени во преводот”, која делумно ја истражува оваа идеја. Прашањето беше, исто така, предмет на дискусија во книгата на Даглас Хофстадер од 1997 година, Величење на Музиката на Јазикот (Le Ton Beau де Marot), тој тврди дека добар превод на една песна треба да пренесемува колку што е можно повеќе, не само на својата буквална смисла, туку на својата форма и структура (метар, или рима шема на алитерација, итн.).

Текстови на песни

Преводот на текст, испеан и придружен со музика, за потребите на пеење на друг јазик – понекогаш наречен “превод на песна” – е тесно поврзан со преводот на поезија, бидејќи поголемиот дел од музичките текстови, барем во западната традиција, се напишани во стих, особено со стихови во вообичаените шеми на рима. (Од крајот на 19 век, музичкото поставување на слободен стих и проза, исто така, се практикува во некоја уметничка музика, иако популарната музика се стреми да остане во конзервативна во своето задржување на формите на строфите со или без рефрените.) Еден основен пример за преведување поезија за пеење се црковните песни, како на пример германските хорали преведенина англиски јазик од страна на Кетрин Винкворт.Преводите на испеаните текстови, општо земено се многу порестриктивни отколку преводот на поезија, бидејќи во првото има малку или воопшто нема слобода да изберат меѓу стиховно преведување и превод кој ја раскршува структурата на стихот. Римата во пејачкиот превод може да се менува или пропушта, но припишувањето на слоговите на одредени ноти во оригиналните музички позиции, претставува голем предизвик за преведувачот. Во прозните отпеани текстови, помалку во оние во стихови, постои опција во на додавање или бришење на еден слог тука и таму со поделба или комбинирање на ноти, на секоја одделно, но дури и при преводот на проза процесот е речиси строг како кај певод на стихови, поради потребата истите да се држат колку е можно поблиску до оригиналната метрика на отпеаната мелодиска линија.

Други размислувања за преводот на песни го вклучуваат повторувањето на зборови и фрази, поставувањето на паузите или/и на интерпункцијата, особините на самогласките испеани на високите ноти, и ритмичките карактеристики на вокалната линија која може поприродно да звучи во оригиналниот јазик, отколку на целниот јазик.Преводот на текстот на песна може значително или сосема да се разликува од оригиналот, резултирајки со contrafactum.Преводите на на текстовите на песни – дали оние од горенаведениот тип треба да се пеат или оние кои се помалку буквални треба да се читаат – се користат и како помош за публиката, пејачите и диригентите, кога едно дело се пее на јазик, кој не им е познат.

Најпознатите видови се оние преводи кои се проектираат во текот на оперски изведби, оние кои се вметнати во концертните програми, и оние кои се како доддаток на едно аудио ЦД за комерцијална намена. Исто така, професионалните и аматерски пејачи често пеат дела на јазици кои не ги знаат (или не ги знаат добро), и тогаш преводите потоа се користат за да им се овозможи да го разберат значењето на зборовите кои ги пеат.

Преведувачи

Особини

Способен преведувач треба да ги поседува следните особини:

• запознаеност со темата на текстот кој го преведува; • многу добро познавање на јазикот, пишан и говорен, од кој преведува (изворен јазик); • одлично владеење на јазикот, во кој се преведува (целниот јазик); • целосно разбирање на етимолошките и идиоматичните корелати помеѓу двата јазика • развиено сетило за кога треба да се користи метафраза ( “да се преведува буквално”) а кога парафраза, со цел да се обезбеди вистински, а сомнителни еквиваленти меѓу текстовите на изворниот и целниот јазик

Заблуди за преведувачите

Една општа заблуда е дека сите оние кои зборуваат некој странски јазик би биле добри преведувачи за тој јазик. Во заедницата на преведувачи, општо е прифатено дека најдобрите преводи се направени од страна на лица кои преведуваат од туѓ на својот мајчин јазик, бидејки е ретко некој кој го изучувал вториот јазик да има целосна елоквентност во на тој јазик.Еден соодветен преведувач добро го разбира изворниот јазик, има специфично знаење за темата на текстот, и е добар писател во целниот јазик. Покрај тоа, тој не е само двојазичен, туку и има познавање од двете култури.Како и со други човечки активности, разликата помеѓу уметност и занает главно е прашање на степен. Дури и документ што изгледа едноставно, на пример, брошура за производ, тој бара одредено ниво на јазична вештина која ја надминува едноставната техничка терминологија.

Еден материјал кој се користи за маркетиншки цели, ја одразува компанијата што го произведува тој производ и неговата брошур. Најдобрите преводи се добиваат преку комбинирана примена на соодветна техничка терминологија и вештини на добро пишување. Преведувањето им послужило како школа за пишување на многу од познатите писатели.Преведувачите, вклучувајќи ги монасите кои ги ширеле будистичките текстови во Источна Азија и раните модерни европски преведувачи на Библијата, во текот на нивната работа влијаеле на формирањето на многу јазици на кои тие преведувале.Тие служеле како мостови за пренесување на знаење и идеи помеѓу културите и цивилизациите. Заедно со идеите, тие во своите јазици, увезувале заемки и калки на граматички структури, идиоми и залихи на зборови од изворните јазици.

Толкување

Толкување, е интелектуална активност, која се состои од олеснување на говорната комуникација или комуникација на јазикот за глувонеми, симултано или консекутивно, помеѓу помеѓу две или три или повеќе говорители кои зборуваат, или пејат, на ист јазик.

Во англискиот јазик постојат два збора за толкување “interpreting” и “interpretation”, но не сите јазици,имаат два одделни зборови за означување на активностите преведувачи во однос на писмената и говорната комуникација (или со јазикот за глувонеми). Дури и агнлискиот јазик не прави разлика секогаш, често користејќи “преведување”, како синоним на “толкувањето”, особено во нетехничката употреба.

Машинско преведување

Машинско преведување (МТ) е постапка со која една компјутерска програма го анализира изворниот текст и произведува целен текст без понатамошна човечка интервенција. Во реалноста, сепак, машинскиот превод обично не ја вклучува човечката интервенција, во форма на пред-уредување и пост-уредување. По исклучок од тоа правило може да биде, на пример, превод на техничките спецификации (низи технички изрази и придавки), со користење систем за машинско преведување базиран на речник.До денес, машинското преведување – главна цел за обработката на природните јазици – имало само ограничен успех. Еден пример од 6 Ноември , 2007 година ја илустрира опасноста од некритичко потпирање на машинскиот превод.

Клод Пирон

Машинско преведување е достапно за пошироката јавност преку алатки кои се наоѓаат на Интернет, како Babel Fish на Yahoo!, Google Translate на Google итн. Овие алатки создаваат еден така наречен “битов (gisting) превод” – еден вид груб превод, кој, со среќа “му дава срж” на изворниот текст.Со правилна терминолошка работа, со подготовката на изворниот текст за машинско преведување (пред-уредување), и повторна обработка на машинскиот превод од професионален преведувач (пост-уредување), комерцијалните машини-алатки за превод можат да произведат корисни резултати, особено ако во системот за машински превод е интегрирана преведувачка меморија или систем за глобално уредувањеВо однос на текстовите со ограничен вокабулар и едноставни структури на речениците (на пример, временски извештаи), со машинскиот превод може да се постигнат резултати, кои не бараат човечка интервенција за да бидат корисни. Исто така, употребата на ограничен јазик, во комбинација со алатка за машински превод, во просек ќе создаде значително разбирливи преводи.

Потпирајќи се исклучиво на неуредено машинско преведување го игнорираме фактот дека комуникацијата во човечкиот јазик е со вграден контекст и дека е потребно човек да го сфати контекстот на оригиналниот текст со благоразумен степен на веројатност. Секако точно е дека дури и преводите создадени исклучиво од луге, се склони кон грешки.Затоа, да се осигураме дека машински создадениот превод ќе биде корисен за едно човечко суштество, и дека е постигнат квалитет на преводот вреден за објавување, треба таквите преводи отценат и уредат од страна на човечко суштество.Клод Пирон напишал дека машинскиот превод, во својата најдобра форма, го автоматизира полесниот дел од работата на преведувачот; потешкиот дел кој одзема повеќе време бично вклучува опширно истражување за разрешување на нејаснотиите во изворниот текст, кои треба да се решат поради граматичките и лексичките потреби на целниот јазик. Ваков вид на истражувања се вовед во потребното пред-уредување со цел да се обезбеди влезен текст за софтверот за машински превод така што излезниот текст ќе има значење.

CAT (Компјутерски потпомогнато преведување)

Преводот со помош на компјутер (CAT), исто така се нарекува “превод потпомогнат од компјутер ” “машински-потпомогнат човечки превод” (MAHT) и “интерактивен превод”, е вид на превод во кој човекот-преведувач создава текст-цел, со помош на компјутерска програма. Машината го поддржува човекот-преведувач. Прведувањето со помош на компјутер може да вклучува и стантарден речнички и граматички софтвер.

Меѓутоа терминот,вообичаено се однесува на голем број на специјализирани програми кои се на располагање на преведувачот, вклучувајќи програми со преведувачки мемории, управување со терминологија, совпаѓање и хармонизирање.

Со интернетот, преведувачкиот софтвер може да помогне на поединци кои не го разбираат некој странски јазик да читаат веб страници објавени на други јазици. Алатките за превод на целата страница се од ограничена корист, бидејќи тие нудат само ограничено потенцијално разбирање на намерите на оригиналниот автор и контекстот; поголема е шансата преведените страници да бидат смешни и збунувачки, отколку просветителни.

Интерактивните преводи со скокачки прозорци, стануваат се попопуларни. Овие алатки покажуваат еден или повеќе можни еквиваленти за секој збор или фраза. Човекови оператори само треба го изберат најверoјатниот еквивалент додека глувчето се движи преку текстот на странски јазик. Можните еквиваленти можат да бидат групирани по изговорот.

превземено од

http://janad.blog.mk