Μαθήματα &´ Διδασκαλία

Εδώ θα βρείτε πληροφορίες για τα Προπτυχιακά και Μεταπτυχιακά Μαθήματα, αλλά και τα Σεμινάρια. Εγγραφείτε στην Πλατφόρμα Τηλεκπαίδευσης του ΕΚΠΑ (ecclas.uoa.gr) και στα Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα του ΕΚΠΑ (opencourses.uoa.gr).

ΠΠΣ Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ: «Γενική Εκκλησιαστική Ιστορία»

Εξάμηνο: Α´ Χειμερινό, Υποχρεωτικό Μάθημα 

´Ωρες Διδασκαλίας: Τρίτη, 9:00-11:00. Πέμπτη, 10:00-12:00.

Στόχοι: 

Το μάθημα έχει θεμελιακό και προπαρασκευαστικό χαρακτήρα, συμβάλλει στην κατανόηση τόσο της δράσης των εκκλησιαστικών προσώπων από τους πρώτους αιώνες, όσο και του χριστιανικού βιώματος, ως θεωρία και πράξη, με την παράλληλη εμβάθυνση στο ιστορικοχρονικό πλαίσιο και στη χρήση βασικών θεολογικών όρων και εννοιών.

Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα: 

Η πρόσληψη της ιστορικής διαδικασίας που υπήρξε ο ώριμος καρπός πολλών αγώνων εναντίον της ετεροδοξίας, αλλά και που διευκολύνθηκε από την εκλεκτική επιλογή στοιχείων από την πλούσια κληρονομιά της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως το κατ᾽ εξοχήν όργανο για την καταγραφή και την προβολή του περιεχομένου της χριστιανικής πίστης. Δεν πρόκειται για μια απλή παράθεση ιστορικών γεγονότων, αλλά κυρίως ως μια αντικειμενική και με αυστηρή μεθοδολογία σύνθετη παρουσίαση της εκφραζόμενης μέσα από ιστορικά γεγονότα συγχρονικής και διαχρονικής αυτοσυνειδησίας της Εκκλησίας.    

Περιεχόμενο του μαθήματος:

Το μάθημα της «Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας» καλύπτει πλέον μια μακρά περίοδο της πορείας της Εκκλησίας στον κόσμο, η οποία αρχίζει από την ημέρα της Πεντηκοστής και ολοκληρώνεται με την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Οθωμανούς (1453). Με καίριο μεθοδολογικό κριτήριο την κανονική συνείδηση των υπευθύνων προσώπων για την αντιμετώπιση των κατά περιόδους εκκλησιαστικών κρίσεων, προβάλλεται η ίδρυση της Εκκλησίας και η διάδοση του Ευαγγελικού λόγου, εξετάζεται το Πολίτευμα της Αρχαίας Εκκλησίας, αλλά και οι διάφορες απόπειρες αλλοίωσης του αποστολικού κηρύγματος και διάσπασης της ενότητας.

Κυρίαρχη θέση κατέχουν οι επτά Οικουμενικές Σύνοδοι, μέσω των οποίων διατυπώθηκαν οι δογματικές αλήθειες και δόθηκαν απαντήσεις με άμεση αναφορά στη ζωή και την οργάνωση του εκκλησιαστικού σώματος. Τα γεγονότα και οι σύνοδοι που συγκλήθηκαν από τον Θ´ μέχρι και τον ΙΕ´ αιώνα, δεν αναπτύσσονται μόνο στο πλαίσιο της Ανατολικής Εκκλησίας, αλλά καλύπτονται θέματα ολοκλήρου της χριστιανοσύνης. Τα επιμέρους θέματα καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα ζητημάτων συνδεδεμένων με το συνολικό διάλογο που αναπτύσσεται στα πλαίσια του μαθήματος.

Η τυχόν άγνοια ή και παρανόηση των εκκλησιολογικών προϋποθέσεων ή κριτηρίων, τα οποία ίσχυαν κατά τη διαμόρφωση των συγκεκριμένων ιστορικών γεγονότων περιορίζει την καθολικότητα των προοπτικών των ιδιότυπων εκκλησιαστικών γεγονότων και κατά συνέπεια δεν αποδίδει το πραγματικό τους νόημα στη γενετική σειρά των ιστορικών μεταβολών.

Το Μάθημα συμπληρώνεται από πλούσιο βοηθητικό υλικό (σημειώσεις, κείμενα, κ.λπ.) και από τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων. 

Αξιολόγηση του μαθήματος:

Οι φοιτητές αξιολογούνται με τελικές γραπτές ή προφορικές εξετάσεις. Επιπροσθέτως, συμβάλλουν στην αξιολόγηση οι προαιρετικές εργασίες ή παρουσιάσεις στα πλαίσια του μαθήματος.

Ο «Οδηγός του Μαθήματος»  έχει αναρτηθεί στη σελίδα του Μαθήματος στο ecclas.uoa.gr.

Επιλογές Συγγραμμάτων:

Βιβλίο [68369621]: Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄, Βλάσιος Φειδάς Λεπτομέρειες

Βιβλίο [68383662]: Συνοπτική Ιστορία του Χριστιανισμού Α´, Μόσχος, Δημήτριος Λεπτομέρειες

Βιβλίο [41964218]: Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Κουκουσάς Βασίλειος Λεπτομέρειες

ΠΠΣ Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ: «Η Ανάδυση και η Πορεία της Ορθοδοξίας»

Εξάμηνο: Δ´ Εαρινό, Κατ᾽ Επιλογή Υποχρεωτικό Μάθημα 

´Ωρες Διδασκαλίας: Δευτέρα, 12:00-15:00

Στόχοι:

Να αναγνωρίσουν οι φοιτητές ότι οι τραγικές εκκλησιαστικές και εκκλησιολογικές συνέπειες του σχίσματος του ΙΑ´ αιώνα (1054), αλλά και της Μεταρρύθμισης στη συνέχεια, έγιναν απολύτως συνειδητές μετά τη διακοπή της κοινωνίας των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης, γιατί ο μεν παπικός θρόνος απώλεσε την διά του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών κανονική οικουμενική ακτινοβολία του «πρώτου θρόνου» επί όλης της Εκκλησίας, ενώ οι πατριαρχικοί θρόνοι της Ανατολής απώλεσαν την αλληλέγγυο συνοδική συνεργασία του παπικού θρόνου στο πλαίσιο του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών.

Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα:

Η αναγνώριση των προϋποθέσεων στην εξέλιξη και τη λειτουργία του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών, θέτοντας σε διεξοδική μελέτη και ανάλυση τις αρχές επί των οποίων οικοδομήθηκαν οι εκκλησιαστικοί θεσμοί διοίκησης. Ιδιαιτέρως δε, προβάλλονται οι όροι διαμόρφωσης και ιστορικής εφαρμογής του κριτηρίου της κανονικής συνειδήσεως των υπευθύνων προσώπων για την αντιμετώπιση των κατά περιόδους εκκλησιαστικών κρίσεων.

Περιεχόμενο του μαθήματος:

Το μάθημα προσεγγίζει ιστορικά τη γένεση και την εξέλιξη του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών, ενώ εξετάζει επιμέρους ζητήματα, που έχουν αναφορά στις αρχές και τους θεσμούς εκκλησιαστικής διοίκησης. Συγκεκριμένα εξετάζονται: οι προϋποθέσεις διαμόρφωσης του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών από την αρχή μέχρι και την Δ´ Οικουμενική Σύνοδο (451)· τα ιστορικοκανονικά προβλήματα στη λειτουργία του εν λόγω θεσμού (451-553)· η διαμόρφωση του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών· ο θεσμός και η Οικουμενική Σύνοδος· η βυζαντινή συναλληλία και η Πενταρχία· η καθιέρωση και χρήση του τίτλου «οικουμενικός πατριάρχης»· η σημασία του Σχίσματος του 1054. Τέλος, γίνεται αναφορά σε νεότερα ζητήματα, όπως διαμορφώθηκαν μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως του 1453, και φθάνουν μέχρι τη Μεγάλη Σύνοδο στην Κρήτη (2016). 

Αξιολόγηση του μαθήματος:

Οι φοιτητές αξιολογούνται με τελικές γραπτές ή προφορικές εξετάσεις. Επιπροσθέτως, συμβάλλουν στην αξιολόγηση οι προαιρετικές εργασίες ή παρουσιάσεις στα πλαίσια του μαθήματος.

Προϋποθέσεις: Το μάθημα είναι εισαγωγικό και προβάλει τους όρους διαμόρφωσης και ιστορικής εφαρμογής του κριτηρίου της κανονικής συνειδήσεως των υπευθύνων για την αντιμετώπιση των κατά περιόδους εκκλησιαστικών κρίσεων.     

Επιλογές Συγγραμμάτων:

Βιβλίο [68393060]: Ο Θεσμός της Πενταρχίας των Πατριαρχών ΙΙΙ, Βλάσιος Φειδάς Λεπτομέρειες

Βιβλίο [41964220]: Πτυχές της Βυζαντινής και Εκκλησιαστικής ιστορίας, Κουκουσάς Βασίλειος Λεπτομέρειες

Βιβλίο [133032395]: Διαίρει καὶ βασίλευε!, ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤ. ΙΩΑΝΝΗΣ Λεπτομέρειες

ΠΠΣ Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ: «Κωνσταντινούπολη: η Γένεση μιας Χριστιανικής Πρωτεύουσας»

Εξάμηνο: Η´ Εαρινό, Μάθημα Ελεύθερης Επιλογής 

´Ωρες Διδασκαλίας: Τρίτη, 15:00-17:00

Στόχοι: 

Το μάθημα έχει εποικοδομητικό  χαρακτήρα, συμβάλλει στην κατανόηση τόσο της δράσης των εκκλησιαστικών προσώπων από τους πρώτους αιώνες, όσο και του χριστιανικού βιώματος, ως θεωρία και πράξη, στη νέα πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και η διαμόρφωση της Νέας Ρώμης ως πολιτικού, εκκλησιαστικού και πνευματικού κέντρου.

Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα: 

Η πρόσληψη της ιστορικής διαδικασίας της μεταμόρφωσης μιας ειδωλολατρικής πόλης σε ένα τεραστίου μεγέθους εκκλησιαστικό και πνευματικό κέντρο. Η κατανόηση των θεσμικών λειτουργιών που συνέβαλαν στη διαρκή ανάπτυξη της χριστιανικής ταυτότητας της Πόλης είναι το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. .

Περιεχόμενο του μαθήματος:

Η μετατροπή της εμβληματικής πόλης του Βυζαντίου, στη νέα πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας που άλλαζε, και η μετατροπή της ειδικάστην «Χριστιανική Κωνσταντινούπολη», είναι ένα ταξίδι που όλος ο κόσμος κλήθηκε να ακολουθήσει. Τα ζητήματα που θα εξεταστούν είναι: 1) Η ίδρυση της πόλης του Βυζαντίου και το ειδωλολατρικό περιβάλλον· η Ρωμαϊκή περίοδος και η σημασία της. 2) Η ίδρυση της Αποστολικής Εκκλησίας του Βυζαντίου και οι διωγμοί της Αρχαίας Εκκλησίας στο Βυζάντιο. 3) Η ίδρυση της Νέας Ρώμης και η θρησκευτική της σύνθεση. Η ανοικοδόμηση χριστιανικών ναών και Μαρτυρίων· ο Ναός των Αγίων Αποστόλων και ο Μέγας Κωνσταντίνος. 4) Η δημιουργία της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως και οι Αρειανικές έριδες. 5) Η νέα Αυτοκρατορική ιδέα, ο Αυτοκράτορας, η Εκκλησία και ο λαός της Κωνσταντινούπολης. 6) Οι Καθεστωτικοί παράγοντες και η Σημασία τους για την Πόλη. 7) Το Οικουμενικό Πατριαρχείο. 8) Η Αγία Σοφία, η λειτουργία της και η σημασία της. 9) Τα Μοναστήρια της Βασιλεύουσας. 10) Ο κλήρος της Πόλης. 11) Η περιουσία της Εκκλησίας. 12) Το φιλανθρωπικό και παιδαγωγικό έργο της εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως. 13) Η καθιέρωση της Πόλης ως Χριστιανικής. Το Μάθημα συμπληρώνεται από πλούσιο βοηθητικό υλικό (σημειώσεις, κείμενα, κ.λπ.) και από τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων. 

Αξιολόγηση του μαθήματος:

Οι φοιτητές αξιολογούνται με τελικές γραπτές ή προφορικές εξετάσεις. Επιπροσθέτως, συμβάλλουν στην αξιολόγηση οι προαιρετικές εργασίες ή παρουσιάσεις στα πλαίσια του μαθήματος.

Επιλογές Συγγραμμάτων:

Βιβλίο [68393038]: Βυζάντιο: Βίος-Θεσμοί- Κοινωνία-Εκκλησία-Παιδεία –Τέχνη, Βλάσιος Φειδάς Λεπτομέρειες

Βιβλίο [32998903]: Η γέννηση μιας πρωτεύουσας, Gilbert Dagron Λεπτομέρειες

Βιβλίο [59369820]: Η βυζαντινή χιλιετία, H.G. Beck Λεπτομέρειες

«ΠΜΣ Ορθόδοξη Θεολογία», Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ: «Η διάδοση της Χριστιανικής πίστης και η σημασία των Μαρτύρων στην Αρχαία Εκκλησία». 

Εξάμηνο Α´

Στόχοι: 

Η ανάδειξης του ρόλου των μαρτύρων είναι ουσιώδης, όπως και η ανάλυση της θεολογίας του μαρτυρίου με τη διαχρονική της αναφορά στην χριστιανική ταυτότητα.

Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα: 

Η μεθοδολογία κατανόησης των σχετικών κειμένων. Η ανάπτυξη της ικανότητας ερμηνείας και σύγκρισης μεταξύ διαφορετικών ειδών μαρτυρολογικών πηγών.

Περιεχόμενο: 

Οι πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες που ενίσχυσαν τη σημασία των μαρτύρων. Η λογοτεχνική απεικόνιση των μαρτύρων και η επίδρασή της στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Αξιολόγηση:

Περιλαμβάνει την ανάλυση μαρτυρολογικών κειμένων σε σύγκριση με ιστορικές μαρτυρίες. Η δημιουργία σύντομων δοκιμίων που θα απαντούν σε ερωτήματα όπως: Ποια ήταν η επίδραση των μαρτύρων στην εδραίωση της πρώιμης Εκκλησίας;

Γενικές Παρατηρήσεις: 1) Ενίσχυση Οπτικοακουστικού Υλικού. Αξιοποιούνται διαδραστικοί χάρτες, εικονικές περιηγήσεις στην Αγία Σοφία και σε ιστορικά μνημεία. 2) Διαθεματική Προσέγγιση. Προσθήκη στοιχείων κοινωνιολογίας ή ανθρωπολογίας για την κατανόηση της πολιτισμικής μεταμόρφωσης. 3) Συνεργατική Μάθηση. Χωρισμός φοιτητών σε ομάδες για τη διερεύνηση διαφορετικών πτυχών κάθε θέματος.

«ΠΜΣ Ορθόδοξη Θεολογία», Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ: «Η εικονομαχική έριδα: πρόδρομοι, πρωταγωνιστές και συνέπειες». 

Εξάμηνο Β´

Στόχοι:

Το μάθημα στοχεύει στην εις βάθος κατανόηση: 1) Των θεολογικών, πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων που οδήγησαν στην Εικονομαχία. 2) Των πρωταγωνιστών της διαμάχης και των θέσεών τους. 3) Των μακροχρόνιων συνεπειών της Εικονομαχίας στη διαμόρφωση της ορθόδοξης ταυτότητας και του πολιτισμού της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα:

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές αναμένεται:

- Να κατανοούν τους λόγους και τις αφορμές για την έναρξη της Εικονομαχίας.

- Να αναλύουν τα θεολογικά επιχειρήματα υπέρ και κατά της χρήσης των εικόνων.

- Να αξιολογούν την επίδραση της Εικονομαχίας στις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας.

- Να συνδέουν τις συνέπειες της Εικονομαχίας με τη διαμόρφωση της βυζαντινής τέχνης και της ορθόδοξης λατρείας.

Περιεχόμενο Μαθήματος:

Το μάθημα εξετάζει:

1. Πρόδρομοι της Εικονομαχίας:

   - Η θεολογία της εικόνας στην πρώιμη Εκκλησία.

   - Κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές τάσεις στον 7ο αιώνα.

   - Οι επιδράσεις του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ στη διαμόρφωση ανεικονικών αντιλήψεων.

2. Πρώτη Φάση της Εικονομαχίας (726–787):

   - Ο ρόλος του Λέοντος Γ΄ και του Κωνσταντίνου Ε΄.

   - Τα θεολογικά επιχειρήματα κατά της λατρείας των εικόνων.

   - Αντιδράσεις και η συμβολή της Εκκλησίας της Ρώμης.

3. Η Αναστήλωση των Εικόνων (787):

   - Η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια.

   - Η σημασία των αποφάσεών της για την ορθόδοξη παράδοση.

4. Δεύτερη Φάση της Εικονομαχίας (814–843):

   - Ο ρόλος της δυναστείας των Ισαύρων και των Μακεδόνων.

   - Η θεολογία του Θεοδώρου Στουδίτη.

   - Η οριστική αποκατάσταση της Ορθοδοξίας το 843 (Κυριακή της Ορθοδοξίας).

5. Συνέπειες της Εικονομαχίας:

   - Η επίδραση στη βυζαντινή τέχνη και την αγιογραφία.

   - Οι σχέσεις Ανατολής και Δύσης (Ορθόδοξη Εκκλησία και Καθολική Εκκλησία).

   - Η πολιτισμική και θεολογική παρακαταθήκη της Εικονομαχίας.

Διδακτική Προσέγγιση:

Το μάθημα συνοδεύεται από:

- Πρωτογενείς πηγές (πρακτικά συνόδων, θεολογικά κείμενα).

- Δευτερογενή βιβλιογραφία και σημειώσεις.

- Οπτικοακουστικό υλικό (εικόνες, εικονογραφήσεις, βίντεο).

- Επισκέψεις (π.χ., σε εκθέσεις ή μουσεία βυζαντινής τέχνης, όπου είναι δυνατόν).

Αξιολόγηση:

Η αξιολόγηση περιλαμβάνει:

1. Τελικές γραπτές ή προφορικές εξετάσεις που εστιάζουν σε θεολογικά επιχειρήματα και ιστορική ανάλυση.

2. Προαιρετικές εργασίες ή παρουσιάσεις:

   - Μελέτη περίπτωσης: π.χ., ανάλυση της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

   - Θεολογική σύγκριση υπέρμαχων και πολεμίων των εικόνων.

3. Δημιουργία διαδραστικών εργασιών:

   - Χρονολογική αναπαράσταση των γεγονότων της Εικονομαχίας.

   - Ανάλυση αγιογραφικών παραδειγμάτων πριν και μετά την Εικονομαχία.

«ΠΜΣ Ελλάδα: Εκκλησιαστική Ιστορία και Πολιτισμός», Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας & Χριστιανικού Πολιτισμού, ΑΠΘ - Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας & Θρησκειολογίας, ΕΚΠΑ: «Διοίκηση και Οργάνωση της Εκκλησίας της Ελλάδος». 

Εξάμηνο Β´  (Ελεύθερης Επιλογής)

Περιεχόμενο Μαθήματος:

• Οι συνέπειες του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821 στη διοίκηση των Ελλαδικών Μητροπόλεων και Επισκοπών, και οι πρωτοβουλίες του Ιωάννη Καποδίστρια (1827-1831).

• Η αυτογνώμων ανακήρυξη του Αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος (1833).

• Η ανακήρυξη του Αυτοκεφάλου της εν Ελλάδι Εκκλησίας (1850)

• Οι Πατριαρχικές και Συνοδικές Πράξεις 1866 και 1882.

• Το εκκλησιαστικό καθεστώς των λεγόμενων Νέων Χωρών (1928).

• Η ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης (1900).

• Το διοικητικό καθεστώς του Αγίου Όρους.

• Το διοικητικό καθεστώς της Εξαρχίας Πάτμου και των Πατριαρχικών Μονών.

• Ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδος (Ν. 590/1977).

• Η δράση των μακαριστών Αρχιεπισκόπων Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σεραφείμ (1974-1998) και Χριστόδουλου (1998-2008).

Βασική Βιβλιογραφία

• Αθανάσιος Αν. Αγγελόπουλος, Εκκλησιαστική Ιστορία: Ιστορία των δομών διοικήσεως και ζωής της εκκλησίας της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, (2)2015.

• Αθανάσιος Αν. Αγγελόπουλος, Εκκλησιαστική Ιστορία: η Εκκλησία των Νέων Χωρών (1912 - 1929), Θεσσαλονίκη, (2)2015.

• Αθανάσιος Αν. Αγγελόπουλος, Εκκλησιαστική Ιστορία: Η μοναχική πολιτεία του Αγίου Όρους. Ιστορία, τυπικά, ζωή, Θεσσαλονίκη, (2)2015.

• Εμμανουήλ Ιω. Κωνσταντινίδης, Ιωάννης Καποδίστριας και η Εκκλησιαστική του Πολιτική, Αθήνα, (5)2001.

• Εμμανουήλ Ιω. Κωνσταντινίδης, Η Ανακήρυξις του Αυτοκεφάλου της εν Ελλάδι Εκκλησίας (1850) και η θέσις των Μητροπόλεων των «Νέων Χωρών» (1928), Αθήνα, 2008.

• Κωνσταντίνος Ιω. Μάνικας, Η διαμόρφωση των σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας στη Νεότερη Ελλάδα 1821-1852, Αθήνα, 2008.

• Κωνσταντίνος Ιω. Μάνικας, Το ζήτημα των σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1827-1850, Αθήνα, 2011.

• Ανδρέας Νανάκης, Εκκλησιαστικά Kρήτης, 19ος-20ος αιώνας, Θεσσαλονίκη, 1997.

• Ανδρέας Νανάκης, Οικουμενικού Πατριαρχείου νεώτερα ιστορικά, τ. Α, Θεσσαλονίκη, 2000.

• Ανδρέας Νανάκης, Οικουμενικού Πατριαρχείου νεώτερα ιστορικά, τ. Β, Θεσσαλονίκη, 2004.

• Ανδρέας Νανάκης, Η εκκλησία και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, Θεσσαλονίκη, 2004.

• Ανδρέας Νανάκης, Εκκλησία εθναρχούσα και εθνική: Μέσα από τη σύναξη των πρεσβυτέρων και τον ιερό σύνδεσμο της Εκκλησίας της Ελλάδος (1870-1922), Θεσσαλονίκη, 2002.

• Ιωάννης Αντ. Παναγιωτόπουλος (επ.), Από τη Θεία Οικονομία στην Οικονομία της Εκκλησίας, Αθήνα, 2015.

• Βλάσιος Ιω. Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. 1, Αθήνα, (3)2002.

• Βλάσιος Ιω. Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. 2, Αθήνα, (3)2002. 

• Βλάσιος Ιω. Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. 3, Αθήνα, 2014.

Ειδική Βιβλιογραφία

• Βασίλειος Ατέσης (πρ. Μητροπολίτης Λήμνου), Επισκοπικοί Κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ᾽ αρχής μέχρι σήμερον, εν Αθήναις 1975.  

• Γιώργος Βαλσάμης (επ.), Οι Προκαθήμενοι Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Βόλος, 1997.

• Δανιήλ Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού, Η ρύθμιση της Εκκλησιαστικής Διοικήσεως των Ιερών Μητροπόλεων των απελευθερωθεισών περιοχών της Ελλάδος μετά το 1914 (Μακεδονία, Ήπειρος, Θράκη και νήσοι Β.Α. Αιγαίου), τ. Α´-Β´, Αθήναι, 2017 (Ι.Μ. Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού).   

• Εμμανουήλ Καραγεωργούδης, Ο Μελέτιος Μεταξάκης ως Μητροπολίτης Αθηνών, Θεσσαλονίκη, 2008.

• Εμμανουήλ Καραγεωργούδης, Πτυχές της Εθνικής και Κοινωνικής Προσφοράς της Εκκλησίας, Αθήνα, 2013.

• Εμμανουήλ Καραγεωργούδης, Ο Γερμανός Καλλιγάς ως Μητροπολίτης Αθηνών, Αθήνα, 2015. 

• Βασίλειος Χρ. Καραγιώργος, Το ζήτημα της σχέσεως Εκκλησίας – Πολιτείας κατά την περίοδο της Επαναστάσεως 1821, Αθήνα, 1998.

• Γεράσιμος Ιω. Κονιδάρης, Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος, τ. 1-2, Αθήνα, (2)2011. 

• Γεράσιμος Ιω. Κονιδάρης, Η Άρσις του Βουλγαρικού Σχίσματος, Αθήνα, (2)2012.

• Εμμανουήλ Ιω. Κωνσταντινίδης, Συμβολή εις την Εκκλησιαστικήν Ιστορίαν της Δωδεκανήσου, Αθήνα, 1968.

• Εμμανουήλ Ιω. Κωνσταντινίδης, Η διοικητική διαίρεσις της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος κατά το Β´ ήμισυ του ΙΘ´ αιώνος, Αθήνα, 1968.

• Βασίλειος Α. Λαμπρόπουλος, Σεραφείμ, ο άνθρωπος που νίκησε τα γεγονότα, Αθήνα, 1998. 

• Κωνσταντίνος Ιω. Μάνικας, Σχέσεις Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού κατά τη διάρκεια της Επαναστάσεως (1821-1827), Αθήνα, 2002. 

• Βασίλειος Κ. Μάρκος, Το νομικό καθεστώς των πατριαρχικών και σταυροπηγιακών μονών στην Ελληνική επικράτεια, Αθήνα, 2012. 

• Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, Παράδοση και Αλλοτρίωση, Αθήνα, 2001. 

• Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, Το Ζήτημα της μεταφράσεως της Αγίας Γραφής εις την νεοελληνικήν κατά τον ΙΘ´ αι., Αθήνα, (2)2004. 

• Χρήστος Μπόνης, Χριστόδουλος - Ένας Αρχιεπίσκοπος με όραμα, Αθήνα, 2009. 

• Αριστείδης Γ. Πανώτης, Το Συνοδικόν της εν Ελλάδι Εκκλησίας, τ. 1, Αθήνα, 2007· τ. 2, Αθήνα, 2009· τ. 3, τεύχος Α´, 2018.

• Χρυσόστομος Παπαδόπουλος (Αρχιεπίσκοπος Αθηνών), Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος -Απ᾽ αρχής μέχρι του 1934, Αθήνα, (3)2000. 

• Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης (Αρχιεπίσκοπος Αθηνών), Ιστορική και κανονική θεώρησις του παλαιοημερολογιτικού ζητήματος κατά τε την γένεσιν και την εξέλιξιν αυτού εν Ελλάδι, Αθήναι, 1982. 

• Ιβάν Ι. Σοκολόφ, Η Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως κατά τον 19ο αιώνα, μτφρ. π. Βασίλειος Παπαθανασίου, Θεσσαλονίκη, 2011.   

• Σωτήρης Μ. Τζούμας, Χριστόδουλος, Αθήνα, 2010.

Colloquium Υοιψηφίων Διδακτόρων Γενικής Εκκλησιαστικής ΙστορίαςΕξάμηνο: Χειμερινό -  Εαρινό

Κάθε δεύτερη Δευτέρα του Μήνα, οι Υποψήφιοι Διδάκτορες και οι Μεταδιδακτορικοί Ερευνητές τους οποίους επιβλέπω, συμμετέχουν σε επιστημονική συνάντηση όπου αναπτύσσουν με τη σειρά θέματα της υπό εκπόνηση διατριβής τους, και ακολουθεί διεξοδική συζήτηση και ανάλυση. 

Το Colloquium δεν είναι ανοιχτό στο κοινό.