FAQ Biodiversiteit
Bronnen bij Niveau’s:
· https://www.eea.europa.eu/nl/themes/biodiversity/intro
· https://www.omnicalculator.com/ecology/shannon-index
· Campbell Biology
· https://wiki.groenkennisnet.nl/pages/viewpage.action?pageId=1901256
· https://wiki.groenkennisnet.nl/display/LFH/6.2.2.2+Selectie+kan+tot+bottleneck+%28flessenhals%29+leiden
· https://biologielessen.nl/index.php/dna-7/2374-habitat-niche-en-biotoop-wat-is-het-verschil#:~:text=Een%20habitat%20omvat%20alle%20mogelijke,toleranties%20van%20dat%20organisme%20blijven.
· https://www.nemokennislink.nl/publicaties/mest-is-goed-voor-planten-en-verzuring-bestaat-niet/
Op het niveau van de genetica, het niveau van soorten en het niveau van ecosystemen wordt de mate van diversiteit bepaald. Leg uit wat deze niveaus betekenen.
Geef aan waarom dat (wat het nut is om) deze niveaus als zodanig onderscheiden en geef hierbij enkele voorbeelden.
3 Niveaus van Biodiversiteit: Soorten, Genetisch, Ecosystemen
Antwoord.
Met biodiversiteit van soorten wordt bedoeld hoeveel verschillende soorten ergens aanwezig zijn. Het gaat dan om het aantal verschillende planten, dieren en micro-organismen in een leefgebied.
Er is sprake van genetische biodiversiteit binnen de individuen van dezelfde soort in een populatie. Als de biodiversiteit laag is, bijvoorbeeld in een landbouwgewas zoals de banaan, zijn lijken de planten sterk op elkaar en zijn ze gevoelig voor dezelfde plagen.
Met biodiversiteit van ecosystemen duidt men op een variatie tussen typen habitats, zoals bos, water, stad, weide en moeras. Als deze biodiversiteit hoog is, treft men in een bepaald gebied dus veel van dit soort verschillende leefomgevingen aan.
Zoek een eenvoudige definitie op van het begrip soort. Maak een samenvatting van wat je gevonden hebt. Neem daarin op wat men verstaat onder biodiversiteit van soorten in een bepaald gebied en leg uit hoe je met behulp van de Shannon index de biodiversiteit kunt kwantificeren.
Shannon-diversity-index
Antwoord
De Shannon diversity index is een formule (H=-(pA ln pA + pB ln pB + pC ln pC + …..) waarbij A, B, C de soorten in de levensgemeenschap zijn) dat gehanteerd wordt om de verscheidenheid van soorten in een afgezet gebied te bepalen. Zie het boek Campbell blz. 1280 voor een voorbeeld. Dit kan op kleine maar ook op grote schaal. Een voorbeeld is een stukje grasland van een meter bij een meter waar de verschillende soorten kruidachtige planten geteld worden. Door de data in de formule in te voeren kan hiervoor een waarde aan deze m2 gegeven worden.
Leg uit hoe een gebeurtenis zoals een plaag kan zorgen voor een genetische flessenhals en waarom zo’n flessenhals de veerkracht van een populatie negatief kan beïnvloeden.
Genetische Flessenhals, Variatie en Veerkracht
Antwoord
Als twee individuen nakomelingen krijgen vindt er mix van erfelijke kenmerken plaats. Sommige eigenschappen van de ene ouder komen naar voren, andere eigenschappen van de andere ouder. Een grote genetische diversiteit is positief voor het voorbestaan van een populatie. Er wordt wel gezegd dat gezonde populatie zich kenmerkt door een gemende genenpoel. In het geval van een plaag zal een populatie van een soort met een zelfde poel meer vatbaar zijn voor de negatieve input. Zo kan het gebeuren dat bij een teelt van een groente die allemaal op elkaar geent zijn deze in één klap om kan vallen bij bv een schimmelinfectie. Gebeurtenis à Flessenhals à Minder variatie, hele populatie vatbaar voor dezelfde plagen/dreigingen à Minder veerkracht
Geef een begrijpelijke definitie van het begrip ecosysteem en beschrijf wat de begrippen habitat, niche, voedselweb en kringloop betekenen en hoe deze in een zelfgekozen ecosysteem herkenbaar zijn. Licht toe met voorbeelden.
Sommige ecosystemen/natuurgebieden leiden wat betreft de biodiversiteit enorm aan stikstof depositie. Leg uit dat een toename van stikstof verdrukking van plantensoorten tot gevolg heeft. Geef voorbeelden van organismen die leiden en wat de oorzaak is dat ze niet meer voorkomen.
Voor veel mensen is het niet te begrijpen dat stikstof zo naar effect heeft op de natuur. De lucht bestaat immers voor 70 % uit stikstof. Geef in begrijpelijke taal een uitleg over waarom van het neerkomen van ammoniak (afkomstig van de intensieve veehouderij) op de grond een verwoestend effect heeft voor de biodiversiteit.
Voedselweb en – pyramide, Kringlopen, feedback en kantelpunten, Habitat en niche
Antwoord
Het geheel van biotische (populaties van planten, dieren en micro-organismen), hun wisselwerking en omgeving van a-biotische factoren dat als een eenheid gezien kan worden. Milieufactoren, energiestromen, stofkringlopen kunnen onderwerpen van onderzoek zijn. In de ecologie wordt de plek die een soort (populatie) inneemt een niche genoemd. Een habitat is het totaal aan plaatsten waar een organisme voorkomt.
Voorbeeld van een water ecosysteem is een plas. Hierin zijn predator prooi relaties te herkennen. De keten van gegeten en eten wordt een voedselketen genoemd. Een schematische weergave van organismen die met elkaar in ecosysteem leven, elkaar eten of gegeten worden noemt je een voedselweb.
Omdat een groot organisme veel kleinere organismen op eet (in massa) wordt een keten soms ook wel eens in een piramidevorm weergegeven. In een voedselketen kan een stof zich opstapelen. Een voorbeeld hiervan zijn bestrijdingsmiddelen (zoals DDT). Vogels vielen letterlijk dood uit de lucht door de hoeveelheid van deze stof die zich hun lichaam die zich opgestapeld had. Via slib, algen, wormen, vissen klein, vissen groot liep de concentratie van stoffen in individuen van bijvoorbeeld de Aalscholver of Visarend op tot lethaal toxische waarden. Een duidelijk effect van de grote toename van roofvogels sinds de 80-er jaren wordt toegeschreven aan de vermindering van het gebruik en daarmee de vermindering van het voorkomen van deze toxische stoffen in de omgeving.
Bronnen bij ecosysteemdiensten:
· https://www.wur.nl/nl/Dossiers/dossier/Ecosysteemdiensten.htm
· https://www.pbl.nl/ecosysteemdiensten-0
· https://www.cbs.nl/nl-nl/maatschappij/natuur-en-milieu/natuurlijk-kapitaal/themas/ecosysteemdiensten
· https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2016/04/onderzoek-naar-geneesmiddelen-leren-van-de-natuur-en-onze-voorouders
· https://www.nemokennislink.nl/publicaties/op-expeditie-naar-nuttige-soorten/
Licht het begrip ecosysteemdienst toe en geef vier categorieën van ecosysteemdiensten. Geef per categorie wat voorbeelden.
Verstrekken product, Regulerend, Cultureel
Antwoord
Een ecosysteemdienst is hetgeen dat een ecosysteem aan ons geleverd wordt. Je kunt hierbij denken aan zout uit de zee en hout uit het bos. Dat zijn zaken die wij daadwerkelijk krijgen. Er zijn ook minder zichtbare diensten die een gezonde natuur ons levert. De diensten zijn te verdelen in producten, culturele en regulerende aspecten. Andere voorbeelden zijn temperatuur regulatie in een stad van een park en gezondheid toename door beweging in een bosrijk gebied.
Geef een keten van opvolgende stappen die leiden tot het productie van een fysiek product waar wij als mens veel baat bij hebben. Licht de relatie tussen het proces en de mate van bio verscheidenheid toe. Leg met behulp van een voorbeeld toe dat een hogere mate van biodiversiteit juist kan bijdragen aan een verlaging van het positieve effect van een dienst.
Voedsel, Materialen, Medicijnen
Antwoord
Meest eenvoudige voorbeelden zijn mais als veevoeder en hout als bouwmateriaal. In deze beide gevallen geeft een lage biodiversiteit van de plaatst van productie een hogere mate van dienst voor ons.
Wat betreft de natuur en de opbrengst van medicijnen. Een bepaalde ondersoort van de Maagdenpalm bevat tientallen stoffen die farmacologische eigenschappen hebben. Wetenschappers denken dat slechts 1 % van de planten voldoende op medicinale werking onderzocht is. Het tropisch regenwoud is een van de grootste bronnen van planten en bloemen met dergelijk eigenschappen. Dit mede omdat het één der meest divers ecosystemen van de aarde is. Het tempo van de achteruitgang van het regenwoud is dus een groot probleem in dezen.
Wat is o.a. een voorbeeld van een het regulerende functie van een natuurlijke omgeving dat wij in Nederland hebben? Wat kun je zeggen over de economische waarde van een dergelijke dienst?
Bestuiving, Kustbescherming, CO2 opslag
Antwoord
Dit type diensten zijn gerelateerd aan de natuurlijke zuivering, regulering dan wel het behoud van lucht, bodems, habitat en klimaat. Voorbeelden zijn afvang van fijnstof en opslag van koolstof in bodem en vegetatie.
Wat betreft de economische waarde gaat het om de waarde voor de mens. Door deze in geld uit te drukken is het mogelijk om de bijdrage van de natuur aan de economie inzichtelijk te maken. De waarde van zo’n dienst kan worden afgezet tegen de omvang van de economie en uitgedrukt worden in de vorm van het bruto binnenlands product. Achteruitgang van insecten door de verdrukking ervan of het verdwijnen van planten waar ze afhankelijk van zijn treft ons ook bij de bestuiving van andere gewassen die wij graag hebben.
Onze duinen zijn een natuurlijke vorm van bescherming van het achterland tegen in stromen van zeewater. Dat is een mooie bijkomstigheid gebleken in ons land voor mensen om zich er te vestigen. Om te kunnen beschermen moet wel het zand vastgehouden worden en om het zand vast te houden heb je begroeiing nodig. Verzuring door stikstof depositie vermindert het voorkomen van veel soorten met als gevolg dat er meer verstuiving plaatsvindt.
Cultuur is niet alleen te vinden in de schouwburg of in een museum. Toerisme is ook cultuur en is een belangrijke bron van onze bloeiende economie. Er wordt het best gerecreëerd in een meer kleurrijke en diverse omgeving dan in een monoculture gebied als bv de Flevopolder.
Maak een opsomming aspecten van een gemeentelijk plan bij het aanleg van een gebied waar bewoners positief kunnen recreëren.
Wat kun je zeggen over het belang van recreëren voor het welzijn van de mens?
Ontspannng en mentale gezondheid, Toerisme
Antwoord
De gemeente Bunnik ligt aan de Kromme rijn. Het idee is om delen van de oever van deze rivier om te vormen tot recreatie gebieden met strandjes en zwemfaciliteiten. Daar is nogal wat arbeid en materiaal voor nodig om dit te realiseren. Door deze uit te schrijven en een prijskaartje er aan te hangen kun je de dienst uitdrukken in deel van de begroting en beter onderzoeken of er meer dan wel minder biodivers aangelegd (zoals bloemenvelden) moet worden.
Bronnen bij globale veranderingen:
· https://www.greenfacts.org/nl/biodiversiteit/biodiversiteit-foldout.pdf
· https://klimaat.be/klimaatverandering/gevolgen/biodiversiteit
Oorzaak en gevolg staan altijd dicht bij elkaar. In de balk hieronder zijn een aantal oorzaken genoemd die uitvoerig in de literatuur beschreven zijn en allen een relatie hebben met de diversiteit van organismen op de wereld.
Lees met een groepje de termen hardop. Schrijf op een A4 wat de termen betekenen, waarom ze als zodanig aanwezig zijn en hoe er de komende jaren met een verandering ervan (meer of minder of een andere wijze) dit een positieve bijdrage kan hebben op de biodiversiteit. Vat het geheel samen in een tabel.
Klimaatverandering, Urbanisatie, Intensieve landbouw, Waterbeheer, Visserij en bejaging, Introductie exoten
Antwoord
Voorbeeld van een tabel:
Term
Betekenis en waarom aanwezig
Hoe verandering positief kan bijdragen aan biodiversiteit
Klimaatverandering
Mensen veroorzaken klimaatverandering door emissies van broeikasgassen. Een impact van klimaatverandering is dat biotopen veranderen door extremer weer, stijgende temperaturen, droogte, hevige neerslag, etc.
Mitigatie: het beperken van klimaatverandering en de risico’s daarvan. Klimaatverandering kan alleen worden gestopt als de netto emissies naar nul gaan.
Urbanisatie.
Verstedelijking, veroorzaakt door bevolkingsgroei en de neiging van mensen om steeds meer om in stedelijke omgeving te gaan wonen.
Verstedelijking (en infrastructuur) leidt tot habitatfragmentatie van ecosystemen. Het creëren van corridors zoals ecoducten kan deze fragmentatie tegengaan
Intensieve Landbouw
Maximaliseren van de opbrengst van landbouw, vaak door de kweek van een product (gewas, vee) te optimaliseren.
Verduurzamen van de landbouw, bijvoorbeeld kringlooplandbouw, groenstroken langs akkers, etc.
Waterbeheer
Bescherming van woon- en landbouwgebied, beheer van waterkwaliteit.
Door waterbeheer kan ook habitatfragmentatie plaatsvinden, doordat waterwegen afgesloten worden. Ook hier kunnen variaties op ecoductenv ingezet worden. Daarnaast kan waterbeheer ook bijdragen aan het beschermen van biotopen tegen erosie, overstroming of verdroging.
Visserij en bejaging
Beide voorzien in voedselbehoefte en in mindere mate sport en ontspanning.
Overbevissing en overbejaging tegengaan, zodat populaties in stand kunnen blijven (bijvoorbeeld door vissen te kweken).
Introductie exoten
Exoten zijn soorten die een leefomgeving binnendringen en een bedreiging vormen voor de inheemse soorten, bijvoorbeeld omdat ze door mensen zijn geïntroduceerd (bv de Amerikaanse rvierkreeft).
Preventie en vroege interventie is het meest effectief.
Wat zijn de gevolgen van de globale veranderingen op de biodiversiteit?
De effecten van de termen in de groene balk hieronder zijn in de literatuur ruim beschreven. Een algemeen effect is dat deze zich niet houden aan landsgrenzen. Veel verschillende effecten ten gevolge van verandering van de gemiddelde temperatuur op aarde zijn beschreven. Effecten groot en zichtbaar en effecten op microscopisch niveau. Een voorbeeld van de laatste is dat bepaalde soorten zoöplankton uit de Noordzee en te zuidwesten van de Britse eilanden ruim 1000 km verder naar het noorden zijn gemigreerd of dat bestrijdingsmiddelen op een akker een effect heeft op het leven in sloot en plas. Doe met een groepje een brainstrom en schrijf bij de termen een aantal effecten op.
Verschuivingen, Instorten ecosystemen, Uitsterving (o.a. insecten), Stikstofproblematiek en eutrofiering, Verzuring, Verbleking van koraal, Toxiciteit
Antwoord
Voorbeeld van een tabel:
Term
Effect op biodiversiteit
Verschuivingen
De verplaatsing van het zoöplankton uit de vraagstelling is een voorbeeld van een verschuiving in plaats. Gevolg van deze verschuiving is dat vissen die zich voeden met deze plankton zich ook verplaatsen. Verschuivingen kunnen ook in de tijd zijn, doordat voedsel (zoals insecten) eerder beschikbaar wordt door opwarming.
Instorten ecosysteem
Een ecosysteem kan instorten als er een kantelpunt bereikt wordt, zo kan het verdwijen van een soort zorgen voor het verdwijnen van een andere soort enzovoorts.
Uitsterven (o.a. insecten)
Soorten maken deel uit van een voedselweb. Als een soort uitsterft, verdwijnt er dus voedsel voor predatoren en/of reducenten, en als die zich niet kunnen aanpassen sterven ook deze soorten uit, etcetera. Ecosysteemdiensten worden dan niet meer geleverd, wat catastrofale gevolgen kan hebben.
Stikstofproblematiek en eutrofiëring.
Een overmaat van stikstofverbindingen (ammoniak, NOx) zorgt er dat de bodem rijk wordt aan voedingsstoffen. Hierdoor verdwijnen planten die het juist goed doen op voedselarme grond, waardoor ecosystemen in kunnen storten en soorten uit kunnen sterven.
Verzuring
Verzuring van grond wordt oa veroorzaakt door ammoniak en zwavelverbindingen en vormt een bedreiging voor bossen. Verzuring van de oceanen vindt plaats ten gevolge van opname van CO2. Hierdoor lossen kalkhoudende verbindingen in bijvoorbeeld schaaldieren en koralen op.
Verbleking van koraal
Wanneer koraal verbleekt, is het gestorven (bijvoorbeeld ten gevolge van verzuring). Koralen worden de kraamkamers van de oceanen genoemd, veel jonge vissen vinden bescherming in koralen. Daarnaast beschermen koralen tegen erosie. Deze ecosysteemdiensten verdwijnen dus als koraal verbleekt.
Toxiciteit
Gifstoffen zorgen voor toxische stress waardoor soorten vervangen worden door minder gevoelige soorten of de genetische variëteit afneemt.
Bronnen bij natuurbeheer:
· https://www.staatsbosbeheer.nl/wat-we-doen/natuur-herstellen-van-stikstof
· https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2020/natuurherstel-redt-ook-het-klimaat~v386033/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
· https://duurzaamheid.nl/artikelen/de-natuur-kan-zich-herstellen/
· https://5dok.net/article/actoren-rond-natuur-landschap-actoren-beleid.nzwv14gq
Aan de natuurbehoud wordt al ruim 100 jaar gedaan. De oudste Nationale parken in de VS zijn hier een voorbeeld van. Ook dichter bij huis, te weten het Naardermeer, werd als lang geleden door initiatief van o.a. leraar Jac P Thijsse tot Natuurmonument bestempeld.
Geef beschrijvingen van wijzen van behoud van de natuur en hoe de natuur nu door deze niet ingrijpend te veranderen toch een dienst voor ons kan zijn.
Extensieve landbouw, Agroforestry, Inzaaing randen weidegebieden, Waterbeheer, Mixed landbouw, Maaibeleid van bermen
Antwoord
Telen van gewassen waar het kan (zie o.a. de kwekerij op het landgoed in Amelisweerd) en de verandering van het beleid op het maaibeheer van bermen zijn voorbeeld ven behoud. Er wordt momenteel verder gezocht naar mogelijkheden van meer en kleinschaliger te telen en te kweken in en dichtbij steden. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in Amsterdam noord en bovenliggende akkerbouw.
Op verschillende wijze wordt er aan natuurherstel afgedaan. In Nederland is al een aantal decennia geleden begonnen met de oeverbeddingen van rivieren weer in natuurlijke vorm terug te brengen. Ook de aanleg van ecoducten heeft een grote positieve invloed gehad op het herstel van de natuurlijke omgeving. Geef een beschrijving van twee van dit soort projecten. Bespreek daarbij de verrichtte werkzaamheden en de bereikte resultaten. Kies een kleine lokale en een die zich meer op een groter gebied oriënteert. Noem ook de voordelen die de acties hebben op bijvoorbeeld klimaat, biodiversiteit en ecosysteemdiensten.
Rivierwater- en oever beheer, herbebossing van loofbomen, Selectieve kap van bomen, Vergroening steden met parken en perken, Rewilding, Ecoducten
Antwoord
Het oeverbeheer heeft enorme bijdrage geleverd aan het leven in de rivier. Op veel plaatsen is de diversiteit aan wilde planten (in het water en op de oever) toegenomen. Met deze toenamen zijn ook niches ontstaan voor verschillend onderwater leven van insecten en vissen. Daarbij is het leefgebied van grotere zoogdieren zoals de ree en het konijn toegenomen. Als je gekanaliseerde rivieren de kans geeft om meer de vrije loop te nemen en door het wegnemen van dammen en het afgraven van uiterwaarden heeft Nederland meer natuur gekregen. Daarbij heeft het ook een bijdrage geleverd in de bescherming tegen het wassende water. Rewilding heeft tevens een te onderschatten waarde voor het klimaat. Door 10% in Europa te rewilden kun je waarschijnlijk 10% uitstoot vastleggen.
Verschillende actoren kunnen bijdragen aan behoud en restauratie van ecosystemen. Bekijk de actoren in het rijtje: burger, consument, politiek, bedrijven, NGO’s en geef voor elke actor een voorbeeld van hoe zij kunnen bijdragen. Zet dit in een tabel en leg deze naast de tabel van een andere groep. Verzamel de informatie van de andere groep(en) en vergroot daarmee jullie eigen tabel.
Burger, Consument, Politiek, Bedrijven, NGO’s
Antwoord
Een tabel met een overzicht van de actoren en globale indiactoren van hoe zij kunnen bijdragen.
Burger
Vrijwilligerswerk in natuurbeheer, bomen planten, aansluiten bij collectieven.
Consument
Kritisch consumeren, bijvoorbeeld met het 7R model.
Politiek
Beleidsvoering, regelgeving, informeren van het publiek.
Bedrijven
Duurzaam produceren, circulair ontwerpen, etc.
Rondom emissies compenseren heerst controverse, maar dit is in principe wel een mogelijkheid.
NGO’s
Natuurbeheer, publiek informeren, collectieve actie voeren