Santa María do Camiño

A igrexa parroquial de Santa María do Camiño, situada na cidade de Santiago de Compostela, destaca pola súa relevancia histórica. O edificio actual pertence á segunda metade do século XVIII e reflicte a transición entre o barroco compostelán e o neoclasicismo, un estilo influído polos ideais da Ilustración. Aínda que a súa aparencia interior segue a responder á estética barroca, con especial protagonismo do retablo maior, tamén presenta elementos neoclásicos en outros retablos e imaxes de culto, que suavizan o conxunto sen romper a unidade estilística.

A súa localización dentro das murallas históricas da cidade, preto da Porta do Camiño e da Rúa das Casas Reais, un tramo da ruta xacobea, dálle un carácter especial. As súas orixes remóntanse á Baixa Idade Media e están vinculadas á nobreza compostelá do século XV. Nesta época, era común que os nobres galegos patrocinasen capelas privadas e mausoleos suntuosos en igrexas de ordes mendicantes, como os franciscanos e dominicos. Moitos deles tamén financiaron igrexas parroquiais para garantir un lugar de enterramento acorde co seu rango social e perpetuar a súa memoria.

A construción da primitiva igrexa de Santa María do Camiño está estreitamente ligada a Ruy Sánchez de Moscoso, un nobre compostelán que xa en 1400 fundara o Hospital de Sancti Spiritus. Anos máis tarde, decidiu levantar unha igrexa preto do hospital, creando así un espazo que combinaba a atención ás necesidades físicas e espirituais da poboación. O propio Sánchez de Moscoso dispuxo o seu enterramento nun lugar destacado da igrexa, próximo ao altar, conforme ao seu status.

O primeiro templo, finalizado en 1425, era unha sinxela construción gótica de planta rectangular cunha única nave cuberta por unha estrutura de madeira e un tellado a dúas augas. No seu interior, albergaba numerosas sepulturas de fregueses baixo o pavimento e sepulcros pertencentes á familia fundadora nos muros. Un elemento significativo que se conserva ata hoxe é o tímpano gótico coa escena da Epifanía, orixinalmente situado sobre a entrada do templo medieval e posteriormente trasladado ao interior do edificio actual.

A igrexa medieval mantívose sen grandes cambios ata o século XVI, cando se engadiu a capela funeraria dos marqueses de Camarasa, anexa ao lado esquerdo do presbiterio. Xa no século XVIII, a cidade de Santiago experimentou un crecemento demográfico que levou á ampliación e remodelación da igrexa. A reforma comezou en 1747, coa demolición da cabeceira medieval para construír unha capela maior máis ampla. As obras avanzaron con rapidez, completándose en apenas dous anos. A nova capela, de planta cadrada e cuberta con bóveda de aresta, seguiu un deseño arquitectónico sobrio e estruturado, empregando muros de cachotería e pilastras caixeadas sen capiteis.

O proxecto de ampliación continuou co levantamento do primeiro tramo da nave en 1751, aínda que os traballos principais non se retomaron ata 1771 baixo a dirección do arquitecto Miguel Ferro Caaveiro. Os mestres de obras Juan López Freire e Tomás del Río encargáronse da construción, reutilizando materiais da antiga igrexa medieval. O proceso chegou a un punto crítico en 1773 coa cuestión da fachada e a torre-campanario, xa que a súa ubicación sobre a tribuna xeraba un problema estrutural. O mestre benedictino frei Plácido Caamiña reformulou os planos de Ferro Caaveiro, incorporando elementos barroquizantes e influencias ilustradas, como se aprecia na sobria orde xónica das pilastras e no distintivo frontón curvo e partido da fachada.

No interior da igrexa, o retablo maior é unha das pezas máis destacadas. En 1748, en pleno proceso de remodelación, a parroquia decidiu substituír o antigo retablo encargado en 1731 a José Ibarra por un novo, acorde coa nova capela maior. O encargo recaeu en Manuel de Leis, quen o realizou entre 1758 e 1759. O retablo estrutúrase en tres rúas e un ático, cun zócolo que alberga o sagrario e o altar. Na rúa central destaca o expositor eucarístico, enmarcado por columnas salomónicas adornadas con querubíns, mentres que as rúas laterais acollen as imaxes de San Xoán Bautista e San Xoán Nepomuceno. No ático represéntase a Asunción da Virxe, acompañada por San Xosé e San Antonio co Neno.

Ademais do retablo maior, a igrexa conta con outros retablos barrocos e neoclásicos de gran interese. O primeiro tramo da nave alberga dous retablos barrocos realizados entre 1734 e 1737: un dedicado a Santa Bárbara, posiblemente obra de Miguel de Romay, e outro á Virxe da Aurora, con esculturas atribuídas a Antonio Sanjurjo. Xa no século XIX, incorporáronse dous retablos de factura neoclásica no último tramo da nave: o da Inmaculada, cunha imaxe esculpida por Manuel de Prado Mariño seguindo un gravado de Isidoro Carnicero, e o de Santiago Peregrino, unha escultura naturalista de Antonio Sanjurjo.

O conxunto artístico da igrexa complétase cunha valiosa colección de arte sacra, situada no coro alto. Esta diversidade de estilos e obras reflicte o proceso evolutivo do templo, que pasou de ser unha sinxela construción medieval a un edificio de grande valor histórico e artístico, testemuño da evolución arquitectónica e artística compostelá ao longo dos séculos.

Bibliografía

• Singul Lorenzo, F. L. (2000). Santa María del Camino, Ánimas y San Benito del Campo: al final del Camino de Santiago. Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo. S.A. de Xestión do Plan Xacobeo

• Valdés Blanco-Rajoy, R. (2011). La Capilla de los Neira de Luaces en la iglesia compostelana de Santa María do Camiño (ss. XVI-XIX). Cuadernos de Estudios Gallegos, 58 (124), 149-182

Imaxes

1. © Jose Mario Pires / CC BY-SA 3.0, Santiago-21ago-18-smaria-camino, CC BY-SA 3.0