Villanueva, Maruxa

Con 14 anos, practica o maxisterio en nenos, na aldea de Forraqueira. Con 20 anos, en 1926 emigra a Arxentina seguindo a dous dos seus irmáns. Estando en Buenos Aires, traballa nun comercio e, tras unha festa dunha sociedade galega onde fai unha presentación espontánea, decide tomar clases de canto, logo de ser escoitada polo matrimonio Juan Geresta e Esperanza Blanco; o seu triunfo como cantante faia unha persoa recoñecida polos medios, gañando un gran número de admiradores. A súa carreira inicia como cantante grazas aos seus famosos alalás, abandonando a casa comercial onde traballaba cando lle chegaron os primeiros contratos. Se conviere na  “raíña dos alalás” e na recuperadora dunha das principais tradicións da música galega. Durante a Guerra Civil española, traballou co embaixador español en Buenos Aires, Ángel Osorio e Gallardo, ademais de traballar en actividades a favor da República. 

Coñece ao seu marido, Daniel Varela Buxán, quen a persuadiu a cantar na estrea  da súa primeira obra Se ou sei... non volvo á casa, no teatro Marabillas de Buenos Aires. En 1930,  participa na Compañía de Teatro Aires dá Terra, onde tamén colabora con Fernando Iglesias, con quen establece unha relación profesional.  En 1940, preside a audición Galicia de Radio Arxentino, despois de iniciarse en Radio Preto sobre música culta e popular galega. Sen deixar a radio, e grazas á súa relación profesional con Fernando Iglesias, consolidouse como a primeira actriz dunha compañía teatral que leva o seu nome, a Compañía Galega de Comedias Marujita Villanueva.  Nesta mesma compañía, presentou moitas obras, por exemplo, Os vellos non deben de namorarse de Castelao no ano 1941. 

En 1949, logo de separación temporal con Varela Buixán, regresa a Galicia,  onde realiza  unha actuación musical no Círculo das Artes de Lugo, grazas á axuda de Otero Pedrayo. De alí, preséntase noutras cidades galegas como Ourense, Pontevedra, Santiago e Vigo. En 1953, presenta Os Labregos, unha actuación que durou pouco, xa que ao regresar a Galicia,  tivo dificultades para retomar as súas actuacións debido ao  período de posguerra, no que a cultura galega entrou en declive en parte pola censura franquista. 

En 1958, regresa a Buenos Aires, rompendo  tanto o seu matrimonio como a actividade cultural dos galegos en Arxentina. A pesar disto, participa no trío local “Rosalía de Castro” xunto con Elsa de Zoppo e Maruja Iniesta.  En 1962, volve de novo a Galicia instalándose en Barrela e logo en Santiago en 1969. Entra  en contacto co Padroado de Rosalía de Castro, onde lle ofrecen facerse cargo de Casa-Museo de Rosalía de Castro,  recomendada por Agustín Sixto Seco no 1971, despois de participar na súa Comisión de Donas e axudar a recadar fondos para a restauración da casa da Matanza e a creación do museo. En 1974, establécese nesta casa, converténdose nunha experta na figura de Rosalía, expoñendo a súa voz para presentar os seus poemas aos espectadores, e mesmo aparecendo na  película A filla do mar. Isto levou a televisión galega a realizar unha serie co mesmo nome. 

En 1990, viaxou a Arxentina, onde recibiu unha homenaxe por parte da Asociación Mos de Buenos Aires. Tamén foi homenaxeada en Barrela en 1991 e recibiu a Medalla Castelao no mesmo ano. En 1993, foi nomeada como presidenta honoraria da Asociación polos Dereitos do Emigrante Gallego de Buenos Aires. En Padrón, creouse un premio de Teatro co seu mesmo nome. Finalmente, faleceu en 1998 en Santiago de Compostela. 

Bibliografía:

• Cagiao Vila, Pilar (2006). Maruxa Villanueva.| Álbum de mulleres do Consello da Cultura Galega|. Dispoñible en https://culturagalega.gal/album/detalle.php?id=6  [Consultado o 31/01/2024] 

• Cagiao Vila, Pilar (2001). Género y emigración: Las mujeres inmigrantes gallegas en la Argentina. En : La Galicia austral: la inmigración gallega en la Argentina. 

Imaxes:

1. Unknown authorUnknown author, Marujita Villanueva. Galicia, Revista del Centro Gallego de Buenos Aires n. 292, maio de 1937, p. 11, marcado como dominio público