ตองกง หรือ หญ้าไม้กวาด

• วงศ์ : Gramineae
• ชื่อสามัญ : Bamboo grass
• ชื่อวิทยาศาสตร์ : Thysanoleana maxima Kuntze
• ชื่อท้องถิ่น
ภาคกลาง
– หญ้าไม้กวาด
ภาคอีสาน
– หญ้ากาบไผ่ใหญ่ (เลย)
ภาคเหนือ
– ตองกง
– ก๋ง
– เค้ยหลา (กะเหรี่ยง- แม่ฮ่องสอน)
– เลาแล้ง (สุโขทัย)
ภาคใต้
– หญ้าไม้กวาด
– หญ้ายูง (ยะลา)

• ถิ่นกำเนิด : ประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทย

การแพร่กระจาย

ตองกง/หญ้าไม้กวาด พบได้ทั่วไปในพื้นที่ที่มีความสูง ตั้งแต่ 45 – 1,058 เมตร เหนือระดับน้ำทะเล ทั้งพบตามเนินเขา ริมแม่น้ำลำธาร เช่น จังหวัดสตูล เพชรบูรณ์ เลย แม่ฮ่องสอน เชียงราย และเชียงใหม่ เป็นต้น ทั้งนี้ จะพบแพร่กระจายมากในภาคเหนือ และภาคอีสาน 

ลักษณะของตองกง

• ต้นตองกง จัดเป็นไม้ล้มลุกจำพวกหญ้า มีอายุหลายปี ลำต้นกลม มีลักษณะคล้ายต้นไผ่ มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางของลำต้นประมาณ 7.6-17.6 มิลลิเมตร ลำต้นตั้งมีกอที่แข็งแรงมาก มีความสูงของต้นประมาณ 3-4 เมตร ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ดและส่วนของลำต้นหรือเหง้าที่อยู่ใต้ดิน มีเขตการกระจายพันธุ์กว้าง โดยสามารถพบได้ทั่วไปในประเทศอินเดีย จีน หม่า รวมไปถึงประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ สำหรับในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วทุกภาค โดยขึ้นเป็นวัชพืชตามที่โล่งสองข้างทาง ตามไหล่เขา และตามชายป่า ที่ระดับความสูงจนถึงประมาณ 1,800 เมตร

• ใบตองกง ใบมีลักษณะเป็นรูปใบหอก ขนาดใหญ่ ค่อนข้างกว้าง โดยมีความกว้างประมาณ 4-7 เซนติเมตรและยาวประมาณ 30-55 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบป้าน ส่วนขอบใบเป็นจักละเอียด เนื้อใบค่อนข้างหนา ส่วนกาบใบเกลี้ยง ยกเว้นบริเวณขอบตอนบนจะมีขนสั้น ๆ ส่วนกาบใบตอนปลายจะเป็นก้านสั้น ๆ ซึ่งเป็นสีแดงเข้ม มีลิ้นใบที่ระหว่างรอยต่อด้านในของกาบใบและแผ่นใบเป็นเยื่อบาง ๆ มีความยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร และปลายตัด

• ดอกตองกง ออกดอกเป็นช่อแบบกระจายและมีขนาดใหญ่ ปลายช่อดอกโค้งลง มีความยาวประมาณ 50 เซนติเมตร ช่อดอกย่อยมีก้านและมักอยู่เป็นคู่ ๆ ส่วนกาบช่อย่อยมี 2 อันลักษณะคล้ายกัน เป็นรูปไข่ โดยอันบนจะยาวและบางกว่าอันล่าง และในแต่ละช่อย่อยจะมีดอกย่อยอยู่ 2 ดอก และอาจมีถึง 3 ดอก แต่จะพบได้น้อยมาก ดอกล่างเป็นแบบไม่มีเพศ มีแต่กาบล่างและมีขนใกล้ ๆ ขอบ ส่วนดอกบนเป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศ กาบล่างมีสันตามยาว 3 สัน ขอบทั้ง 2 ด้านบางใสและมีขนค่อนข้างแข็ง ส่วนกาบบนมีเส้นสันตามยาว 2 เส้น เนื้อบางและใส เกสรตัวผู้มี 2 อัน ส่วนเกสรตัวเมียปลายจะแยกเป็น 2 แฉก และเป็นขุย สามารถออกดอกได้ตลอดทั้งปี

• ผลตองกง ลักษณะของผลเป็นรูปไข่ ผลเป็นสีน้ำตาลแดง มีความยาวประมาณ 0.6 มิลลิเมตร

พันธุ์ตองกง/หญ้าไม้กวาด

1. พันธุ์ดอกใหญ่ เป็นพันธุ์ที่พบมาก และมีการส่งเสริมการปลูกมาก มีลักษณะเด่น คือ มีก้านช่อดอกใหญ่ และยาว ก้านช่อดอกเมื่อตากแห้งจะมีความแข็งแรง ซึ่งจัดเป็นพันธุ์ที่นิยมใช้ทำไม้กวาดดอกหญ้ามากที่สุด

2. พันธุ์ดอกเล็ก เป็นพันธุ์ที่ไม่นิยมใช้ทำไม้กวาดดอกหญ้า เนื่องจาก ก้านช่อดอกเล็ก และสั้น เปราะหักง่าย

3. พันธุ์ไต้หวัน และพันธุ์ญี่ปุ่น เป็นพันธุ์หญ้าไม้กวาดที่บริษัทส่งออกไม้กวาดนำเข้ามาจากไต้หวัน และญี่ปุ่น เพื่อส่งเสริมให้มีการปลูกในกลุ่มของเกษตรกร และบริษัทรับซื้อก้านช่อดอก ก่อนนำมาแปรรูปเป็นไม้กวาดดอกหญ้าส่งออกต่างประเทศ โดยมีพื้นที่ปลูกในจังหวัดต่างๆ ได้แก่

– เชียงราย
– นครราชสีมา
– เพชรบูรณ์
– ระยอง
– เพชรบุรี 

ประโยชน์ตองกง/หญ้าไม้กวาด

1. ช่อดอกนิยมใช้ทำไม้กวาด หรือที่เรียก ไม้กวาดดอกหญ้า ซึ่งมีความจำเป็นสำหรับทุกครัวเรือน ซึ่งมีการผลิตจำหน่ายเพื่อสร้างรายได้ทั้งในรูปของเกษตรในครัวเรือน หรือรวมกลุ่มกันในชุมชน รวมถึงผลิตในระดับอุตสาหกรรมสำหรับส่งจำหน่ายต่างประเทศ

2. ยอดอ่อน และหน่ออ่อนนำมารับประทานสดคู่กับน้ำพริกหรือนำไปประกอบอาหารจำพวกเมนูผัดหรือแกงต่างๆ

3. ลำต้น ใบ และยอดอ่อนใช้สำหรับเป็นอาหารหยาบให้แก่โค กระบือ

คุณค่าทางโภชนาการยอดอ่อนตงกง/หญ้าไม้กวาด

– โปรตีน 10.9%
– เยื่อใย 15.9%
– ไขมัน 2.7%
– เถ้า 5.6%
– แคลเซียม 0.10%
– ฟอสฟอรัส 0.38%
– แทนนิน 1.01%

สรรพคุณของตองกง

• รากตองกง นำมาต้ม ใช้อมกลั้วคอเมื่อมีไข้ (ราก)

• ใบตองกง นำมาใช้กวาดแก้อาการไอของเด็กและผู้ใหญ่ (ใบ)