Галоўная»Тэарэтычны раздзел»Тэма 3.8. Алесь Якімовіч
Embedded Files
Тэма 3.8. АЛЕСЬ ЯКІМОВІЧ
Алесь Іванавіч Якімовіч (1904-1979)
Псеўданімы: А. Ч., Алесь Павадыр, А. Разак, А. Чурылавец; Крыптанімы: А. Я., А. Я-віч) – беларускі дзіцячы празаік і паэт, перакладчык.
Заслужаны дзеяч культуры Беларусі (1968), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі імя Якуба Коласа (1974), Алесь Іванавіч Якімовіч – адзін з пачынальнікаў беларускай дзіцячай літаратуры, вядомы дзіцячы пісьменнік, перакладчык. Ён узбагаціў айчынную дзіцячую літаратуру разнастайнымі па жанрах і тэматыцы творамі: вершаванымі і празаічнымі казкамі, апавяданнямі і аповесцямі. З вялікай увагай і патрабавальнасцю ставіўся да праблем стварэння школьных падручнікаў, да навучання і выхавання дзяцей [1].
Пачатак літаратурнай творчасці А. Якімовіча звязаны з літаратурнай арганізацыяй “Маладняк”. У часопісе пад той жа назвай у 1923 г. быў надрукаваны верш “Вясна”. У 1924 г., калі быў заснаваны часопіс для школьнікаў “Беларускі піянер”, А. Якімовіча прызначылі адказным сакратаром гэтага выдання. Працуючы ў рэдакцыі, ён працягваў вучобу ў тэхнікуме, які скончыў у 1926 г. На гэты час пісьменнік быў ужо аўтарам дзвюх кніг, што выйшлі амаль адначасова ў 1925 г., – паэтычнага зборніка “Вершы” і зборніка апавяданняў для дзяцей “Гул бубна”. Неўзабаве дваццацігадовага А. Якімовіча прызначаюць рэдактарам часопіса “Беларускі піянер” (з 1929 г. – “Іскры Ільіча”). 3 1927 г. А. Якімовіч займаўся на літаратурна-лінгвістычным аддзяленні педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя У.І. Леніна, якое скончыў у 1930 г.
У 1945 г. зноў быў прызначаны рэдактарам беларускага дзіцячага часопіса “Беларускі піянер” (“Іскры Ільіча”), які пачаў выходзіць пад назвай “Бярозка”. У 1955-1960 гг. А. Якімовіч працаваў літаратурным кансультантам у Саюзе пісьменнікаў Беларусі. Доўгі час узначальваў секцыю дзіцячай літаратуры Саюза пісьменнікаў. А. Якімовіч пайшоў з жыцця 15 студзеня 1979 года.
А. Якімовіч зрабіў важкі ўклад ў развіццё беларускай дзіцячай прозы, галоўным чынам такога яе жанру, як апавяданне, пра што сведчаць кнігі “Гул бубна” (1925), “Залаты зуб” (1937), “Помста” (1946), “Сябры” (1952), “Залатыя рукі” (1975). Лепшыя апавяданні з гэтых зборнікаў па-ранейшаму не страцілі сваіх мастацкіх якасцей і пазнавальнасці [2].
Асобную старонку творчай біяграфіі А. Якімовіча складае плённая дзейнасць у галіне мастацкай апрацоўкі беларускіх народных казак, па развіцці жанру літаратурнай казкі. Народная творчасць узбагачала мастацкую палітру пісьменніка. Шырокую папулярнасць сярод маленькіх чытачоў набыла яго першая літаратурная паэма-казка “Каваль Вярнідуб” (1935), напісаная па матывах беларускіх народных казак і легенд пра каваля-асілка – смелага, мужнага, мудрага і вынаходлівага заступніка людзей [5].
Пачынаецца казка мастацкай формулай, якая адразу ж прыцягвае ўвагу слухачоў ці чытачоў:
Не далёка і не блізка,
Там, дзе сонца ходзіць нізка
Ды гамоняць між сабой
Неба сіняе з зямлёй,
Жыў ды быў найлюты цар,
Той краіны ўладар.
А навокала палацаў,
Страншы церпячы прыгнёт,
Знемагаў яго народ....
Цара-абібока не хвалявалі голад, пакуты, няволя народа. I толькі калі ў неўрадлівы год ад голаду паднявольныя пачалі “гінуць, як мухі”, цар задумаўся: калі ж усе паднявольныя памруць, то яму самому і ўсім баярам-слугам давядзецца “працаваць гарбом сваім”. “Наймудрэйшы” з дарадцаў прапанаваў:
Загадай знішчаць малых...
Што табе карысці з іх!
І яды будзе даволі...”.
Свету зла ў казцы супрацьпастаўлены свет дабра, які прадстаўлены найперш вобразам асілка Вярнідуба, яго маці Параскі. Мацi Вярнiдуба ўратавала сына, песцiла яго i даглядала. Вобразам маці А. Якімовіч “сцвердзіў душэўную прыгажосць беларускай жанчыны, высакародства і сілу мацярынства”.
Вярнiдуб пайшоў насустрач выпрабаванням, тройчы браў ён ў рукi чарадзейную булаву ў час сустрэчы з сiламi зла. Першы раз з разбойнiкам Салаўём. Перамог Вярнiдуб i цара з яго войскам. У вобразе Вярнiдуба спалучана казачнае i рэальнае: ён добра выхаваны, умее прывецiць, падтрымаць чалавека, нiкому не дазволiў Вярнiдуб прынiзiць сябе, нiшто не магло яго запалохаць, ён заўсёды гатоў уступiць у барацьбу са злом. Казка выхоўвае ў дзяцей прыгажосць народных вобразаў, выхоўвае ў iх разуменне iдэалаў дабрынi, прыгажосцi, чалавечнасцi, адданасцi свайму народу [4]
Такім чынам, выратаваны ў маленстве ад цара-людаеда, Вярнідуб становіцца змагаром за лепшую долю народа, абаронцам яго інтарэсаў: абараняе ад злога павука-крывасмока пчолку, выратоўвае ад панскай кары юнака, забівае Салаўя-разбойніка, перамагае ў няроўнай бітве царскае войска, помсціць панам і цару “за бацькоў і дзедаў // імі рабаваных, гнаных, катаваных”. Як і ў фальклорных творах, у казцы А. Якімовіча волату Вярнідубу, заступніку людзей, дапамагаюць чарадзейныя прадметы: булава, мятла, жывая вада; жывёлы: кабылка, мышка, спагадлівая мядзведзіца, нават сама прырода спачувае герою:
Сонца яго грэе,
Месяц яму свеціць,
А вадою пояць чыстыя крыніцы.
У пасляваенны час Якiмовiч заняўся апрацоўкай беларускiх народных казак. Яны склалі зборнікі “Каток – залаты лабок” (1955), “Бацькаў дар” (1957), “3 рога ўсяго многа” (1959), “Разумная дачка” (1975), “Людзей слухай, а свой розум май” (1980), “Андрэй за ўсіх мудрэй” (1983).
Большасць сюжэтаў для казак пра жывёл, чарадзейных і сацыяльна-бытавых казак А. Якімовіч узяў з фальклорных выданняў А. Сержнутоўскага, Е. Раманава, П. Шэйна. Пісьменнік апрацоўваў гэтыя сюжэты старанна, беражліва, ашчадна, каб яго творы не гублялі народнага каларыту, каб не цьмянелі іх моўныя фарбы. Гэтыя творы сталі залатым скарбам роднай літаратуры: яны вучаць любові да сваёй зямлі, да людзей, вучаць мудрасці і дабрыні ўсіх, хто аднойчы захоча пабываць у дзівосным свеце казак [3].
Дзякуючы працы пісьменніка маленькія чытачы атрымалі магчымасць пазнаёміцца з выдатным скарбам беларускага народа – казачным эпасам. Беларуская пародная казка ўзбагаціла мастацкую палітру А. Якімовіча. Фальклорныя матывы своесабліва трансфармаваны ў вершаваных (“Вераб’ёвы госці”, “Байка пра казла”) і празаічных (“Браты Лазоўскія”, “Першае яечка”, “Лянота”) казках пісьменніка.
А. Якімовіч падарыў юным чытачам і выдатныя пераклады на беларускую мову казак А. Пушкіна, П. Яршова, баек I. Крылова, паэм М. Някрасава, апавяданняў Л. Талстога, А. Чэхава, М. Носава, вершаў У. Маякоўскага, С. Маршака, С. Міхалкова, казак К. Чукоўскага, Г.Х. Андэрсана.
Сваю шматгранную дзейнасць А. Якімовіч ніколі не характарызаваў, бо ён быў выключна сціплым чалавекам. В. Вітка ж вельмі трапна ахарактарызаваў шлях у літаратуры гэтага пісьменніка: “Хораша прайшоў ён свой шлях у жыцці і ў літаратуры, знешне нідзе нічым не выдзяляючыся... Сціпла і непрыметна ён рабіў сваю справу, заўсёды і ўсюды па высокаму абавязку свайго прызвання” [3].
Адзін са зборнікаў казак, апрацаваных А. Якімовічам, называецца “Бацькаў дар”, і гэта гучыць сімвалічна. Такім дарам з’яўляюцца для дзядей творы самога пісьменніка. Уся яго творчасць – гэта спеў сэрца, кожны твор яго – гэта бацькоўская любоў да дзяцей, шчыры клопат пра будучае пакаленне.
Пытанні
1. Якія тэмы і праблемы хвалявалі Алеся Якімовіча як пісьменніка і рэдактара часопіса для дзяцей “Беларускі піянер”?
2. Акрэсліце праблематыку апавяданняў А. Якімовіча пра школу і навучэнцаў. Прывядзіце адпаведныя прыклады – пацверджанні з твораў.
3. Якія літаратурныя жанры прадстаўлены ў спадчыне А. Якімовіча? Падмацуйце адказ назвамі твораў.
4. Назавіце зборнікі беларускіх народных казак, апрацаваныя А. Якімовічам беларускіх народных казак.
5. Зрабіце літаратурна-мастацкі аналіз вершавай казкі “Каваль Вярнідуб” выкарыстаўшы алгарытм:
а) асаблівасці выкарыстання фальклорных традыцый, асаблівасці зместу, формы, вобразнай сістэмы
б) класіфікацыя
в) кампазіцыя, структура
г) героі (пазітыўныя, негатыўныя)
д) эпітэты, якія характарызуюць герояў
е) уражанні, вывады.
Літаратура
1. Беларуская дзіцячая літаратура : вучэб. дапам. / А.М. Макарэвіч [і інш.] ; пад агульн. рэд. А.М. Макарэвіча, М.Б.Яфімавай. – Мінск: Выш.ш., 2008.
2. Беларуская дзіцячая літаратура : вучэбны дапаможнік / А. М. Макарэвіч [і інш.]; пад агульн. рэд. А. М. Макарэвіча. – Мінск : РІПА, 2016.
3. Іофе, Э.Р. Яго называлі “беларускім Андэрсанам” : да 110-годдзя А. Якімовіча) / Э. Іофе / Полымя. 2014. № 4.
4. Шаўлоўская, М. Дыдактычны матэрыял па беларускай дзіцячай літаратуры : вучэб.-метад. дапаможнік / М.Ф. Шаўлоўская. Мінск, 2004.
5. Яфімава, М. “Па высокім абавязку свайго прызвання...” : Алесь Якімовіч – дзецям / М. Яфімава / Роднае слова. 2004. № 1.
Page updated
Google Sites
Report abuse