Творчыя заданні да тэмы 5.8. Рыгор Барадулін

Тэматычная разнастайнасць вершаваных твораў Рыгора Барадулiна, якiя ўваходзяць у дзiцячае чытанне.

Галоўны выток барадулiнскай дзiцячай паэзii – вопыт народнай творчасцi, мудрай педагогiкi. Творчае асэнсаванне народнапаэтычных традыцый ярка люструецца ў аўтарскiх калыханках, забаўлянках, лiчылках, дражнiлках, хуткамоўках, загадках, казках, небылiцах-перакрутках, прыбабуньках, жартоўных i гумарыстычных вершах. Свае першыя творы для дзяцей Р. Барадулiн напiсаў у пачатку далёкiх 1960-х гг., калi ў самога падрастала дачка Ιлона. Ён свядома з бацькоўскiм замiлаваннем абiрае пастаяннай гераiняй-субяседнiцай дзяўчынку Лану. Сваiм першам творам ён лiчыць напiсаную спецыяльна для дачушкi па просьбе мамы лірычна-пяшчотную “Калыханку”:

Пашыраючы сферу псiхалагiчнага жыцця герояў, Р. Барадулiн прыходзiць да лiтаратурнай апрацоўкi такога няпростага i прывабнага фальклорнага жанру, як казка.

У замысле апрацаванай казкi “Мех шэрых, мех белых” (па матывах народнай “Мужык, мядзведзь i лiса”), вiдавочна жыццёвая iсцiна: нiшто на зямлi без працы не даецца. Аўтар вядзе сваiх выхаванцаў у зачараваны казачны свет праз прасякнуты духам народна-казачнай традыцыi спахмурнелы зачын:

Пыхцеў, пацеў,

Ды больш не змог цярпець,

Над сошкаю-крывуляй гнуцца полазам i шчаслiвую канцоўку. Усё гэта сведчаць пра захаванне многiх атрыбутаў народных казак. У аснову барадулiнскай “Бабулiнай казкi” таксама лёг народны сюжэт пра казу i семярых казлянят, якiх з’еў злы воўк. Р. Барадулiн удала перадае ўсю непасрэднасць i каларыт казкi: мацярынскую любоў казы-гаспадынi да сваiх любых рахманых казлянятак, атмасферу паразумення i дабрабыту ў iх хацiнцы да прыходу ваўка. Канцоўка казкi шчаслiвая.

Яркай мастацкай знаходкай з арсенала барадулiнскай творчасцi вылучаюцца прыбабунькi. (гэта слова ад мацi i баялася пры мацi, пры бабулi). Вытокi гумарыстычнай дзiцячай паэзii – у фальклоры.

Сакавiтым гумарам, парадаксальнай вобразнасцю розняцца жарты-перакруткi. Тонкая павучальная iронiя прыхавана ў многiх барадулiнскiх запамiнальных вобразах. Гэта шкодны раскiдач (“Раскiдач”), гэта i тры Ланiны сястрычкi-капрызулi Ай!, Не буду!, Не хачу!, з якiмi не хочуць сябраваць дзеткi i самi падказваюць, як пазбавiцца ад непаслухмяных.

Р. Барадулiн – непаўторны пейзажыст. Красавiк-чараўнiк напоўнiў наваколле ластаўкамi, засеяў кветкамi луг i “Закасаўшы рукавы, Неба ўзняў вясёлкамi” (“Красавiк”). Вершы пра жывёл развiваюць пачуццё прыгожага як найпершы элемент чалавечнасцi. Верш-казка “Экзамены” знаёмiць з прадстаўнiкамi жывёльнага, птушынага i насякомага свету. Многiя творы актыўна пашыраюць дзiцячы пазнаваўчы кругагляд. “Цi ляцяць вароны ў вырай?”, “Цi пазяхае бегемот?”.

Творчасць Р. Барадулiна для дзяцей носiць арыгiнальны характар. Паэт па натуры сваёй гумарыст [1].

Заданні для самастойнай работы

1. Падабярыце з вершаў тыя радкі, што дапамогуць адлюстраваць важнасць міжпрадметных сувязей у кантэксце падрыхтоўкі будучага спецыяліста:

Вымаўленне свісцячых гукаў: [с], [з], [ц].

Вымаўленне шыпячых гукаў: [ш], [ж].

Вымаўленне санорных гукаў: [л], [р], [л’]

2. Дайце разгорнутую характарыстыку вобразнай сістэмы аднаго з вершаў Р. Барадуліна (па выбары навучэнца). Дакажыце, што слова-вобраз з’яўляецца асноўным.

3. Прачытайце казкі Р. Барадуліна “Мех шэрых, мех белых”, “Бабуліна казка”, “Не паслухаў зайчык маму” і іншыя. Вызначце фальклорныя казкі, што ляглі ў аснову аўтарскіх твораў. Запішыце вывады адносна падабенства і разыходжанняў гэтых казак па плане:

а) вобразная сістэма;

б) сюжэтна-кампазіцыйныя асаблівасці;

в) мова твораў.

Эстэтычны блок 1. Развіццё эстэтычнага густу дзяцей праз пейзажныя вершы (“Зіма”, “Новы мост”, “Красавік”, “У дождж”, “Коцікі” і інш.). Пластыка і багацце фарбаў, выкарыстанне прыёму ўвасаблення пры стварэнні малюнкаў прыроды.

Практыкаванне 1. Узгадайце азначэнне тэрмінаў “лірыка”, “верш”, назвіце характэрныя сэнса- i формаўтваральныя асаблівасці названага літаратурнага роду i жанру.

Практыкаванне 2. Запішыце ў “Слоўнік літаратуразнаўчых тэрмінаў” азначэнне паняццяў “метафара”, “адухаўленне”, “увасабленне”, у якасці прыкладаў выкарыстайце цытаты з вершаў Р. Барадуліна.

Займальны блок 2. Займальнасць пазнавальнага матэрыялу ў вершах пра жывёл (“Экзамен”, “Ці ляцяць вароны ў вырай?”, “Пеўнік-весялун”, “Ці пазяхае бегемот?” і інш.).

Практыкаванне 1. Прачытайце вершы Р. Барадуліна i вызначце, якія канкрэтныя пазнавальныя задачы аўтар ставіць перад чытачом.

Практыкаванне 2. Напішыце план-канспект заняткаў па пэўнай адукацыйнай галіне для старшай групы выхаванцаў у дашкольнай установе адукацыі з выкарыстаннем аднаго з прапанаваных вершаў паэта (па выбары навучэнца).

Псіхалагічны блок 3. Адлюстраванне дзіцячай псіхалогіі ў вершах (“Ай! Не буду! Не хачу!”, “Раскідач”, “Не такі... Не такое”, “Пытанне ўсім”, “Вінаваты тут не сшыткі”, “Хлопчык-усхопчык”).

Практыкаванне 1. Прачытайце вершы паэта, вызначце, якія рысы характару дзіцяці высмейваюцца ў іх.

Практыкаванне 2. Узгадайце вершы іншых айчынных і замежных аўтараў, якія, як i P. Барадулін, стваралі неверагодныя, фантастычныя, абсурдныя вобразы і сітуацыі і праз гэта вучылі дзяцей самастойна шукаць веды, правільна сябе паводзіць. Назіранні і вывады запішыце ў сшытак.

Блок выхавання 4. Выкарыстанне твораў Р. Барадуліна ў працэсе выхавання (“Восьмы дзень сакавіка”, “Самая прыгожая”, “Добры месяц сакавік”, “Рэгуліроўшчык”, “Добрыя суседзі”, “Пытанне ўсім”).

Практыкаванне 1. Прачытайце вершы паэта i вызначце, якія рысы характару дзіцяці ўхваляюцца ў іх. Дакажыце, што адсутнасць вывадаў-павучанняў і адкрытай дыдактычнасці з’яўляецца характэрнай асаблівасцю паэзіі Р. Барадуліна.

Практыкаванне 2. Падрыхтуйце план інсцэніроўкі аднаго з вершаў паэта (па выбары навучэнца).

Адукацыйны блок 5. Адметнасці азбук Р. Барадуліна “Азбука не забаўка” (1985, мастак А. Александровіч) і “Азбука – вясёлы вулей” (1994, мастак М. Казлоў).

Практыкаванне 1. Прачытайце згаданыя зборнікі паэта, зрабіце вывад пра сувязь слова i малюнка, сэнсу слова i яго гукавой абалонкі. Свае назіранні падмацуйце канкрэтнымі прыкладамі, запішыце іх у сшытак.

Практыкаванне 2. Вылучыце тэматычныя пласты вершаў азбук (пра прыроду, пра Радзіму, пра чалавека і інш.), пакажыце, якім чынам азбукі могуць быць выкарыстаны на розных відах заняткаў у дзіцячай установе.

Практыкаванне 3. Складзіце канспект занятка па адгадванні вершаваных загадак Р. Барадуліна “Загадкі на градках” з мэтай:

• • • • замацоўваць уяўленні дзяцей аб прызначэнні загадкак, пра іх жанравыя асаблівасці, адрозненне іх ад твораў іншых жанраў;

      • развіваць у выхаванцаў уменне адгадваць вершаваныя загадкі;

      • садзейнічаць фарміраванню ў дзяцей навыкаў самастойна падбіраць азначэнні для апісання агародніны.

1. Беларуская дзіцячая літаратура : вучэбны дапаможнік / А.М. Макарэвіч [і інш.]; пад агульн. рэд. А.М. Макарэвіча. – Мінск : РІПА, 2016.

2. Макарэвіч, А.М. Беларуская дзіцячая літаратура ў тэрмінах і паняццях : дапаможнік/А.М. Макарэвіч, В.I. Караткевіч ; падагул. рэд. А.М. Макарэвіча. – Магілёў : МДУ імя А.А. Куляшова, 2014. – 140 с.

3. Рыгор Барадулін [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу : https://radzimaphoto.com. – Дата доступу: 15.11.2024.

4. Рыгор Барадулін з маці Акулінай Андрэеўнай [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу : https://narbel.bsu.by. – Дата доступу: 15.11.2024.