Літаратурна-мастацкі аналіз вершаў Н.Галіноўскай

Ніна Галіноўская – лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Янкі Маўра, даўно і плённа працуе ў дзіцячай літаратуры. Яна разумее: мастацкая кніга – вучэбны і жыццёвы дапаможнік, а яе аўтар – той жа настаўнік, ад таленту якога залежыць, які след у памяці і душах дзяцей пакіне яго творчая праца. Вершы, песні, казкі, жарты, небыліцы, загадкі, скорагаворкі напісаны з веданнем псіхалогіі дзяцей, даходлівай мовай, без складаных абстрактных вобразаў – якраз для дашкалят. Асноўныя асаблівасці паэзіі Н. Галіноўскай: лірычнасць, мяккі гумар, элементы гульні, шматфарбнасць, пошук слова яркага, вобразнага, эмацыянальнага.

Асноўная тэматыка твораў для дзяцей:

• • • родная прырода, яе адметнасць і прагажосць у розныя поры года (“Раніцай”, “Званочкі”, “Павуцінка” і інш.),

    • жывёльны свет, птушкі, сяброўства з імі дзяцей (“Папугай”, “Мурка”, “Леў” і інш.),

    • свет дзіцячых гульняў, адкрыццяў, радасцей (“Лясная казка”, “Мая песня”, “Калі я шчаслівы” і інш.),

    • гумарыстычныя вершы, вершы-жарты (“Кот і пастка”, “Ліскіна праўда”, “У пакоі смеху” і інш.),

    • пра заганы паводзін (“Гультайка”, “Гразнуля”, “Тры рукі” і інш.).

Паэтэса паступова, ад верша да верша, падводзіць дзяцей да высновы, што наша Радзіма – гэта ўся планета Зямля. І яе трэба любіць і берагчы, як і мілы сэрцу куточак, дзе ты нарадзіўся. З Зямлі ўзлятаюць, на Зямлю вяртаюцца дзеці ў вершах “Быць касманаўтам”, “Юнга-касманаўт”, “Планетаход”, “Прыемны палёт”:

Падае будзільнік звон.

Як шкада: палёт мой – сон.

Сон дзівосны, сон цікавы.

Я хачу, каб стаў ён явай.

Заданне 1. Прачытайце вершы “Быць касманаўтам”, “Юнга-касманаўт”, “Планетаход”, “Прыемны палёт”.

Заданне 2. Зрабіце параўнальны аналіз вершаў. Ахаратарызуйце вобразы дзяцей. Якімі рысамі харатару яны надзелены?

Для дзяцей і гульня – праца. Яны водзяць цацачныя аўтамашыны, будуюць з пяску палацы, лепяць з пластыліну розныя рэчы, фігуркі звяркоў і птушак. У свой час Ніна Васільеўна сама працавала ў дзіцячым садку і ведае, як важна пахваліць малых рупліўцаў, заахвоціць іх у гульні-працы добрым словам, усмешкай, дапамагчы, калі нешта не ладзіцца. І яны стараюцца, радуюць сваіх бацькоў, настаўнікаў, нас, чытачоў, у вершах “Балерына”, “Малюнак на асфальце”, “Табурэт”, “Песня для мамы”, “Тата здзівіцца”.

Прэстыжныя, авеяныя славай і рамантыкай прафесіі касманаўта, марскога капітана, артыста, кампазітара, мастака. Але ж колькі людзей побач з намі займаюцца будзённымі, простымі справамі. Паэтэса не забывае нагадаць пра гэта, напрыклад, у вершы “Дзякуй прыбіральшчыцы”. Працу такіх людзей таксама трэба цаніць!

Заданне 1. Прачытайце вершы “Балерына”, “Малюнак на асфальце”, “Табурэт”, “Песня для мамы”, “Тата здзівіцца”, “Дзякуй прыбіральшчыцы”.

Заданне 2. Падрыхтуйце інфармацыю пра важнасць і значнасць рабочай прафесіі. Вызначце, якія працоўныя навыкі ў дзяцей можна фарміраваць у дашкольным узросце?

Не ўсе дзеці добра вучацца, дапамагаюць бацькам дома і на дачы. Паэтэса не крыўдзіць іх грубым словам, а дае кожнаму ацэнку апасродкавана – праз рэчы, якімі яны карыстаюцца. Размаўляюць дзве рыдлёўкі-сяброўкі. Адна аж ззяе на сонцы пасля работы ў агародзе, другая жаліцца:

Добра жыць табе, цікава.

Я ж стаю ў кутку без справы.

Есць іржа мяне ўвесь час,

Гаспадар мой – Апанас.

Такія вершы, прыперчаныя сатыраю, таксама вучаць, выхоўваюць. На сябра за папрок у гультайстве можна пакрыўдзіцца, нават пасварыцца. А які Апанас будзе крыўдзіцца на рыдлёўку? Выйсце адно: паказаць, што і ты любіш ды ўмееш працаваць.

Заданне 1. Прачытайце вершы “Кот і пастка”, “Ліскіна праўда”, “У пакоі смеху”.

Заданне 2. Вызначце чаму вучаць гэтыя вершы, што выхоўваюць? Якія вершы можна аднесці да гумарыстычных, а якія да вершаў-жартаў? Чаму? Прывядзіце радкі з вершаў, якія пацвярджаюць вашу выснову.

Нішто ў жыцці не даецца лёгка і проста. І трэба з малых гадоў ведаць, каму, апрача людзей, абавязаны мы сваім спакоем, хто зачароўвае нас музыкай і спевамі, адкуль на стале нашым хлеб і малако. З першага прачытання запамінаецца верш “Зорачка”.

Дзе ты хадзіла,

Зорачка наша? –

Траўку духмяную скубла на пашы.

Чыстай вадзіцы дала мне рака.

Многа прынесла я малака.

Як жывую, бачыш гэтую кароўку. Уяўленне вымалёўвае і вобразы дзяцей, якія так ласкава сустракаюць кароўку на сваім падворку, дзякуюць за малако, частуюць лустачкай хлеба.

Заданне 1. Прачытайце верш “Зорачка”.

Заданне 2. Праілюструйце верш, дадаўшы свае дэталі ў апісанні вялікіх і малых прадметаў. Фарбы якога колеру вам спатрэбяцца? Чаму?

У кніжках Ніны Галіноўскай шмат дзівос, аўтарскіх і дзіцячых прыдумак. Пытанні-загадкі і адказы на іх амаль у кожным сюжэтным вершы – з усмешкай у радках ці ў падтэксце. Дзе начуе дзень? Пра што размаўляюць сняжынкі? Калі ідзе рыбны дождж? Чаму танцаваў мяшок? На якім музычным інструменце граюць гусі? Для каго пячэ хлеб заяц? Каму дапамог верабей?.. А хіба не цікава даведацца, навошта катку званочак? Той, хто падарыў яму гэты званочак, радуецца болей, чым сам каток.

Бытавыя сцэнкі, падгледжаныя аўтарам у жыцці, становяцца казкамі: лясныя звяры, хатнія жывёлы і птушкі трапляюць у розныя сітуацыі – сур’ёзныя і кур’ёзныя, вясёлыя:

Запаліў у печы Зай –

Хоць ты ў сенцы ўцякай:

Дым ідзе на хату сіні,

Хоць і юшку адчынілі.

Аказваецца, галкі нанасілі ў комін галінак і перакрылі дымаход. Бядуе Зайчыха-маці: дзе есці дзецям наварыць? Дапамог сынок. Ён спілаваў елачку, прывязаў да жэрдкі, залез па лесвіцы на дах і – шах-шах! – ачысціў ад галінак і сажы комін. Радуецца, хваліць кемнага камінара маці: “Малайчына, Зай-сынок! Дым віецца да аблок”.

Заяц сустрэў лісу, якая бегла з вёскі ў лес. І пытае, што яна нясе ў мяшку на спіне. Ліса адказала: “Муку на бліны”. Пачуўшы галасы, мяшок заварушыўся – і “мука” закукарэкала. Цудоўны вобраз! Певень сюды, у аўтарскую казку, нібы заляцеў з фальклору, каб выкрыць хітрую лісу-злачынку.

Такія творы лёгка чытаюцца і запамінаюцца, а малюнкі да іх глядзяцца як кадры з вясёлых мульцікаў.

Часам дзеці без злога намеру займаюцца не тым, чым трэба. Паэтэса зноў жа апасродкавана, праз звяроў і птушак, падказвае, што робіцца не так, каб болей не памыляліся, як курачка ў вершы “Дарэмная праца”.

Носіць курачка ваду,

Палівае лебяду.

Падышла паважна качка: –

Траціш час дарма, дзівачка!

Лепш пасеяла б ячмень –

Ела б кашу кожны дзень.

Адштурхнуўшыся ад верша-казкі, можна расказаць дзецям і пра лебяду, і пра ступу, у якой некалі таўклі ячмень на крупы і ў якой лятала з мятлой Баба Яга. Тым болей, што ў адну з казак яна і сама заляцела. А чаму надумалася пайсці працаваць выхавальніцай у дзіцячы сад, даведваемся, прачытаўшы казку “Падарожніца”.

Дзеці да прыроды бліжэй, чым мы, дарослыя. Іх радуе, цешыць кожная пара года. Выйшлі з берагоў рэкі, і ў родны край “шыбуе вясна на чаўне”. Адмыкае зямныя скарбы, вяртае з выраю птушак, упрыгожвае зямлю травой і кветкамі, а неба – блакітам і вясёлкай. Лета, восень і зіма маюць свае жывыя колеры і гукі, свае клопаты ў будні і святы. У гэты адвечны кругаварот жыццё ўцягвае людзей, жывёл і птушак, стракозак і матылькоў, дрэвы і расліны. Свет людзей і свет прыроды ў творах Ніны Галіноўскай так гарманічна паяднаны, што размываецца мяжа паміж явай і казкай.

Ад злосці ці дзеля пацехі

Спаліла маланка арэхі.

Арэшына нікне ў бядзе:

– Ну, чым пачастую людзей?

Паэтэса жыве з прыродай у згодзе, яе “адчувае душой”. Без плакатных слоў і клічнікаў, ціха і мудра, на мастацкіх вобразах, вучыць яна бачыць зямную прыгажосць, любіць, разумець і ахоўваць прыроду круглы год. Прачытаеш верш і не адразу скажаш, радкі прамаўляе паэтэса ці яе лірычны герой. Душа адна, па-дзіцячы ўражлівая і адкрытая.

Вецер шэпча з каласамі.

Жмураць вочы васількі.

Жыта колецца вусамі –

Асцярожна, матылькі!..

Бацькі вучаць дома, настаўнікі – у школе, аднак кожнаму трэба прайсці яшчэ і школу прыроды, год за годам, каб зразумець і ўпэўніцца: за тваю любоў і клопаты “красою і хлебам аддзячыць зямля”. Слушная падказка – не толькі дзецям, але і нам, дарослым.

Заданне 1. Прачытайце вершы аб роднай прыродзе, яе адметнасцях і прагажосці ў розныя поры года, аб жывёльным свеце, аб птушках “Раніцай”, “Званочкі”, “Павуцінка”, “Папугай”, “Мурка”, “Леў”.

Заданне 2. Вызначце аўтарскую задуму гэтых вершаў у паказе жывой і нежывой прыроды. Якая рытмічная і інтанацыйная будова страфы і вершаў у цэлым?

Заданне 3. Як падаецца ў дзеянні, у руху думкі і слова размова паміж героямі, праз сціслы дыялог; як вымалёўваецца вобраз кожнага героя праз адметныя ўласцівасці іх дзеяння ў адносінах да прыроды?

Заданне 1. Зрабіце аналіз кнігі Ніны Галіноўскай “Калі я шчаслівы”.

Мэта: ацаніць задуму аўтара; прааналізаваць выхаваўчы і пазнавальны аспекты кнігі; вызначыць адпаведнасць кнігі заяўленым жанрам; ацаніць змест і форму твораў з ўлікам чытацкага адрасу; прааналізаваць мову і стыль твораў; ацаніць афармленне выдання.

Заданне 2. Напішыце водгук на аднайменны верш з кнігі, выкарыстайце наступны план аналізу мастацкага твора: вызначце жанравую разнавіднасць твора; вызначце тэму твора; вызначце тып тэксту: апісанне, апавяданне, разважанне; аднавіце сюжэт: развязку, кульмінацыю, разважанне; раскрыйце кампазіцыйныя асаблівасці тэксту; складзіце апісанне мастацкіх вобразаў: партрэт, учынкі, гаворка, стаўленне; правядзіце аналіз аўтарскага стылю (гіпербала, кантраст, эпітэт, метафара, параўнанне, увасабленне); сфармулюйце высновы (раскрый ідэю твора).

У паэтычным зборніку для дзяцей – арыгінальныя гісторыі пра жыхароў казачнага лесу. Маленькія чытачы даведаюцца, як вучацца, працуюць і адпачываюць Зай, Ліска, Мядзведзь, Кот, Слон і іншыя персанажы. Хітраваты Зай-дзяжурны атрымаў заданне прынесці ў школу роўна дваццаць морквін на сняданак вучням. Але не ўмеў лічыць да дваццаці і прыдумаў, як з дапамогай ягад маліны заданне ўсё ж выканаць. Баба Яга вырашыла, як кажуць, памяняць імідж і звярнулася да Бармалея з просьбай, каб той зрабіў яе феяй, але не добрай, а злоснай. На занятках у дзіцячым садку хлопчыкі і дзяўчаткі вывучаюць колеры, выхавальніца запрашае звярнуць увагу на колеры маладой травы, васілька, мухамора, апельсіна – маленькія чытачы кнігі могуць самі паглядзець навокал і прадоўжыць спіс. А яшчэ – даведацца, чаму Кот не ловіць мышэй, а ідзе ў буфет па харчы, і чаму Слон не можа з працы дазваніцца свайму сыну. Пазнаёміцца з задавастым Шчупаком і Цялём, якое пажадала заўчасна атрымаць рогі, як у таты.

Займальныя сюжэты лёгка запамінаюцца, вершы напісаны даступнай мовай. Прыемны бонус – прыгожыя ілюстрацыі і буйны шрыфт, малодшыя школьнікі самі змогуць прачытаць творы. Кніга падыдзе для першага знаёмства з беларускай літаратурай.

Заданне 1. Зрабіце аналіз кнігі Ніны Галіноўскай “У казачным лесе”.

Мэта: ацаніць задуму аўтара; прааналізаваць выхаваўчы і пазнавальны аспекты кнігі; вызначыць адпаведнасць кнігі заяўленым жанрам; ацаніць змест і форму твораў з ўлікам чытацкага адрасу; прааналізаваць мову і стыль вершаў; ацаніць афармленне выдання.

Заданне 2. Падрыхтуйце літаратурную канферэнцыю па кнізе “У казачным лесе” з мэтай раскрыць удумлівае псіхалагічна-дакладнае ўвасабленне ў вершах Н. Галіноўскай асаблівасцей мыслення і ўспрымання дзяцей-дашкольнікаў; паказаць глыбокае пранікненне ў свет дзяцінства; паказаць лірычнасць, мяккі гумар, элементы гульні, шматфарбнасць, пошук слова яркага, вобразнага, эмацыянальнага.

1. Бунта, Т. Ніна Галіноўская: І стыла мая дзіцячая душа… Белорусская военная газета. – 2017. – 22

2. Галіноўская, Н. В. Калі я шчаслівы : вершы, казкі, жарты, небыліцы / Ніна Галіноўская ; [мастак Г. Хінка-Янушкевіч]. – Мінск : Звязда, 2013. – 155 с.

3. Галіноўская, Н. В. Клубок і калабок : вершы, казкі, жарты, загадкі, лічылкі, скорагаворкі, пацешкі / Н. В. Галіноўская ; [мастак Ю. М. Алісевіч]. – Мінск : Юнацтва, 1999. – 159 с.

4. Галіноўская, Н. В. Леў смяецца : вершы / Ніна Галіноўская. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2013. – 17 с.

5. Галіноўская, Н. В. Няма даравання вайне : вершы і паэма / Ніна Галіноўская. – Мінск : Чатыры чвэрці, 2014. – 63 с.