Літаратурна-мастацкі аналіз вершаў Ніла Гілевіча

Заданне 1. Вызначце тэматычнае багацце і вобразную разнастайнасць наступных загадак.

Заданне 2. Загадкамі паэт запрашае дзяцей да займальнай гульні, якая выводзіць іх за межы звыклага, будзённага ў свет незвычайнай паэтычнай вобразнасці і раскрыленай фантазіі. Якія прыродныя з’явы можна пазнаць і адгадаць у наступных загадках, калі быць уважлівым, назіральным, удумлівым?

Заданне 3. Загадкі Н. Гілевіча не заўсёды адразу расчытваюцца; яны ўтрымліваюць у сабе складанасць, парадаксальнасць праведзенай аналогіі. Якія мастацкія асаблівасці ляжаць у аснове наступных загадак?

Важныя паняцці закладваюцца ў чалавечую душу і свядомасць з ранніх гадоў. Н. Гілевіч выдатна разумее, што ў творах для дзяцей неабходна гаварыць пра сур’ёзныя рэчы, а ў першую чаргу пра тое, што такое Радзіма, народ, родная мова для кожнага чалавека.

Тэма Радзімы праходзіць праз усю паэзію Н. Гілевіча. “Мілы кут”, “край дарагі”, “старонка мілая”, “край мой беларускі” – вось характэрныя звароты і вобразныя азначэнні, пры дапамозе якіх паэт выяўляе сваё замілаванне, любасць да бацькоўскай зямлі, роднай Беларусі. Любоў да Радзімы ён выказвае па-рознаму, з натуральным, вельмі арганічным пераключэннем рэгістравага дыяпазону: вось паэт прамаўляе з натхнёна-радасным пафасам, характэрным для оды, затым гучыць светлая мелодыя лірычнай песні, іншым разам на змену патэтыцы прыходзяць пранізліва-шчымлівыя словы малітвы [1].

Заданне 1. Верш “Я – беларус” прасякнуты палымяна-ўзнёслым патрыятычным пафасам. Ахактарызуйце лірычнага героя па наступных радках: 

Заданне 2. Быць беларусам – значыць ганарыцца сваёй роднай мовай, быць вартым добрай славы Бацькаўшчыны, умець праявіць мужнасць і непакорлівасць гэтак, як некалі продкі ў час суровых нягод. Паэт выхоўвае ў маленькіх грамадзян нашай краіны пачуццё асабістай і нацыянальнай годнасці. Паразважайце пра сэнс назвы верша. Якімі словамі з твора можна акрэсліць яго сутнасць?

Заданне 3. Паразважайце над пытаннем “Чаму некаторыя людзі гавораць, што патрыятызм з’яўляецца не вельмі важным?” Падбярыце антонім да слова-паняцця “патрыятызм”. Складзіце сінквейн да гэтага слова.

Алгарытм працы над сінквейнам:

Назва (назоўнік)

Два азначэнні (прыметнікі )

Тры дзеясловы

Сказ з чатырох слоў

Сінонім (ці асноўная думка) назвы.

Тэматычнае адзінства ў творчасці Н. Гілевіча складаюць вершы пра родную прыроду, якія маюць выразную эстэтыка-экалагічную скіраванасць у выхаванні дзяцей. Н. Гілевіч імкнецца адкрыць незвычайнае ў звычайным, абудзіць эмацыйна-ўзнёслае ўспрыманне навакольнай прыроды [1].

Заданне 1. У вершы “Вітаю вясну” паэт псіхалагічна ярка паказвае, як дзяўчынка ў горадзе дзівіцца прыгажосці, імкне насустрач цяплу і зеляніне, святлу і птушыным спевам. Мастак слова кліча бачыць, адчуваць і адгукацца на прыгажосць свету. Складзіце макет характарыстыкі маленькай гераіні.

Заданне 2. Калi чытаеш верш “У лузе”, здаецца, разам з дзяўчынкай Светкай трапляеш у незвычайнае царства кветак, дзе паўсюль струменiць краса, пануе лагода i гармонiя. Складзіце слоўнік палявых кветак. Намалюйце ілюстрацыі.

Заданне 3. У вершы “Зёлкі” паэт акуратна гаворыць дзецям пра цудадзейную, жывільную сілу раслін. Складзіце слоўнік лекавых раслін. Прааналізуйце Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь з мэтай: прававы статус рэдкіх раслін, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення, Рэспублікі Беларусь.

Заданне 4. У вершы “Цуд тварыўся – я праспаў…” паэт заваблівае ў свет чароўнай, казачнай прыгажосці. Белы колер снегу перадае святочны, радасны настрой чалавечай душы. Снег – сама чысціня, святло, тая зімовая краса, якая наўкола перайначыла свет і надала яму незвычайную прывабнасць. Выпішыце ў сшытак мастацка-выяўленчыя сродкі: алітэрацыю, асананс, эпітэты, складаныя словы, якія перадаюць эмацыйна-паэтычныя адносіны да перамен у навакольнай рэчаіснасці. Падмацуйце прыкладамі з верша.

Заданне 5. Каб далучыць да свету прыроды і развіць эстэтычнае пачуццё дзяцей закліканы такія вершы, як “Верабей”, “Шпак”, “Зайчык-уцякайчык”. Н. Гілевіч перакананы, што дзяцей неабходна змалку выхоўваць у “зялёнай школе”, бо на ўлонні прыроды, яны прылучаюцца да прыгожага і цудоўнага, спасцігаюць азы экалагічнай этыкі. Жывёльны свет дзеці ўспрымаюць i ацэньваюць, як людзей: то захапляюцца iмi, то асуджаюць, то шкадуюць. Апішыце “паводзiны” i “ўчынкi” птушак, звяроў, жывёл па вышэй названых вершах.

Такім чынам, пейзажная творчасць Н. Гілевіча вызначаецца зрокава-дакладнай вобразнасцю, прасякнута пранікнёным лірызмам і меладычнасцю слова. Паэтызуючы навакольнае хараство, аўтар часта адкрыта выказвае словы глыбокай любові да беларускай зямлі, сваей Радзімы. Вершы Н. Гілевіча пра прыроду ўтрымліваюць пазнавальны змест, развіваюць эмацыйную сферу дзіцяці, выхоўваюць гуманістычныя пачуцці [1].

1. Беларуская дзіцячая літаратура: вучэб. дапам./ А.М.Макарэвіч [і інш.]; пад агульн. рэд. А.М.Макарэвіча, М.Б.Яфімавай. – Мінск: Выш. шк., 2008. – 688 с.

2. Гілевіч, Н.С. Шчаслівыя хвіліны: Вершы, казкі, байкі, небыліцы, загадкі / Н.С.Гілевіч. – Мінск: Юнацтва, 2001. – 247 с.

3. Гілевіч, Н.С. Паэтыка беларускіх загадак / Н.С.Гілевіч. – Мінск: Маст. літ., 1976. – 191 с.

4. Сіненка, Г.Д. Ніл Гілевіч: Нарыс творчасці / Г.Д.Сіненка. – Мінск: Выш. школа, 1981. – 269 с.