MURUMENDI

• Murumendi.- Beasaingo eta izen bereko Murumendi mendilerroko gailurrik garaiena da; udalerriaren ipar-ekialdeko ertzean dago, eta mendi-tontorra, berriz, Beasain eta Itsasondo arteko mugan. Murumendi mendigunea iparraldetik hegoaldera hedatzen da, Urola eta Oria ibaien banalerroaren zati gisa; mendebaldeko isurialdeak Urolara isurtzen ditu urak, eta gainerakoek Oriara. 

Gailurretik edozein lekutara begiratuz gero, mendirik ezagunenak ageri dira: Txindoki Aralarko mendilerroan, Hernioko mendigunea, Aizkorriko mendilerroa, Izarraitz mendiguneko Erloren gailurra, eta urrunagoan, aldiz, Anboto, Iruatxeta, Oriol… 

Murumendiko gailurrean, erpin geodesikoaz gain, gurutze bat, hilarri bat, postontzi bat eta orientazio-mahai bat ere aurkituko ditugu.

.- Gurutze metalikoa, 1976an zoritxarreko mendi-istripu batean Vignemale (Wikipedia) hil ziren eskualdeko eta inguruko hiru mendizaleren (Diario Vasco) oroimenez.

.- Hilarria, mendiari buruzko hainbat liburu idatzi zituen Luis Pedro Peña Santiago (Eusko Ikaskuntza) etnologo eta mendizale donostiarraren omenez.

.- 1977. urtea adierazten duen suziri itxurako postontzia (Wikineos), ohikoa da mendi gailur askotan; Anbotokoa (1915),  Euskadiko zaharrena omen da. 

.- Orientazio Mahaia Aizkorri Mendizale Elkarteak jarri zuen han 1997an, eta gailur horretatik ikusten diren mendiak erakusten ditu. Mahai hori Estanislao Iturriotz Barandiaranek egindako marrazki batean oinarrituta dago; marrazki hura, Tomas Salazarrek jaso zuen gero mahaiko mendiei buruzko (Murumendiko Mahaiaren web orria) liburu batean (Mahaiko gailurren zerrenda).

Gailurraren inguruan historiaurreko herrixken aztarnak aurkitu ziren, hainbat trikuharri eta hilobi-tumuluez gain; Murumendiko kastroa (Ama Ata) ere nabarmendu behar da, Burdin Aroko azken faseko herri txikia. Azken herrixka hau, inguruko Intxurko eta Basagaingo kastroetatik gertu dago.

• Ezin aipatu gabe utzi Murumendirekin lotutako tradizioa eta mitologia; mendi honetan dago, hain zuzen, Mariren leizetako bat (buscoaimanola), eta ekaitz-egunetan handik ateratzen omen zen Anboton, Aralarren eta Aizkorrin zituen beste bizilekuetara bidean.