การทำครกหิน
ภูมิปัญญาท้องถิ่น ในอำเภอเมืองพะเยา จังหวัดพะเยา
นายพิพัฒน์ หวานใจ บ้านเลขที่ 135 หมู่ที่ 7 ตำบลบ้านสาง อำเภอเมืองพะเยา จังหวัดพะเยา
นายพิพัฒน์ หวานใจ เป็นชาวบ้านงิ้วเหนือ ม.7 ต.บ้านสาง อ.เมืองพะเยา จ.พะเยา บ้านงิ้วเหนือเป็นหมู่บ้านเล็กๆ ที่ตั้งอยู่บริเวณใจกลางระหว่างดอยบุษราคัมกับกว๊านพะเยา เริ่มมีการทำครกหินมากว่าร้อยปีแล้ว โดยช่างแกะสลักพระ ชื่อว่า “สล่าจ๋อย” (สล่า เป็นภาษาคำเมืองหมายถึง ช่าง) ได้ริเริ่มนำ หินมาแกะเป็นครก จากนั้นชาวบ้าน ได้หันมาทำตามและในที่สุดก็ทำเหมือนกันเกือบทั้งหมู่บ้านจนมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักกันดี สมัยก่อน ชาวบ้านทั่วไปในจังหวัดพะเยา นิยมใช้ครกไม้และครกดินเผาในการประกอบอาหาร แต่เนื่องจากครกไม้และครกดินเผานั้นตำน้ำพริกได้ละเอียดช้า จึงได้มีคนคิดริเริ่มนำหินมาแกะสลักทำครกเพื่อใช้โขลกทำน้ำพริก ซึ่งสามารถตำได้ละเอียดและรวดเร็วกว่า สล่าจ๋อย สมเครือ เป็นผู้ริเริ่มนำหินมาแกะเป็นครก โดยนำหินซึ่งเป็นหินทรายมาจากห้วยแม่ตุ่น และห้วยแม่แฮ้ ซึ่งอยู่ติดเชิงดอยหลวง ห่างจากตัวหมู่บ้านประมาณ 2 กิโลเมตร มาแกะสลัก พระพุทธรูป แต่การประกอบอาชีพนี้เป็นการยากที่จะพัฒนาตนเองให้ทันต่อยุคสมัย และความต้องการ ของสังคม ดังนั้น อาชีพการแกะสลักพระพุทธรูปจึงเป็นอาชีพที่อยู่ในวงแคบและจำกัดด้วยฝีมือ ส่วนมากจึงหันมาสกัดครกหินเพื่อจำหน่ายเป็นสินค้าหลัก ซึ่งได้ผลประโยชน์ตอบแทนมากกว่า รูปทรง ของครกของสล่าจ๋อย สมัยแรกไม่เหมือนปัจจุบัน ตัวครกจะมีฐานและมีหูจับคล้ายถ้วยรางวัล ต่อมาได้ มีชาวไทยใหญ่ชื่อส่างยี และส่างอุ่น เดินทางจากประเทศพม่าเข้ามาอยู่ในหมู่บ้านนี้ ได้เป็นผู้ริเริ่มทำครกตำข้าว หรือมอง ในภาษาล้านนา แต่มีความแตกต่างจากครกหิน กล่าวคือ ครกตำข้าวนี้ทำด้วยไม้ และมีขนาดใหญ่กว่าครกหินมาก
ปัจจุบันหินทรายที่ห้วยแม่ตุ่นและห้วยแม่แฮ้ได้หมดไป ประกอบกับเนื้อหินทรายมีความเปราะบางเกินไป ชาวบ้านจึงไปเอาหินอัคนี หรือหินแกรนิตที่มีคุณภาพที่แข็งและดีกว่า จากตำบลแม่กา อำเภอเมืองพะเยา จังหวัดพะเยา มาสกัดเป็นครกหินแทน
ปัจจุบันนายพิพัฒน์ หวานใจ มีความภูมิใจในผลิตภัณฑ์ครกหินแห่งบ้านงิ้ว ซึ่งผลิตภัณฑ์เหล่านี้สร้างรายได้ในครัวเรือน ผลิตภัณฑ์ครกหินมีขนาดจิ๋วสุดคือตั้งแต่ 5 นิ้ว และมีขนาดใหญ่สุดอยู่ที่ 9 นิ้ว ราคาอยู่ในช่วง ระหว่าง 150-300 บาท ซึ่งถือเป็นราคามาตรฐาน ในแต่ละวันครกที่ผลิตได้ไม่เพียงพอต่อความต้องการ โดยจะมีพ่อค้าคนกลางมารับซื้อถึงในหมู่บ้านเพื่อนำไปจำหน่ายตามสถานที่ต่างๆ ทั่วประเทศ ครกหินบ้านงิ้วจึงถือเป็นมรดกแห่งภูมิปัญญาแห่งจังหวัดพะเยา