🧑‍🏫นักทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับเด็กปฐมวัย

    ทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับพัฒนาการเด็กปฐมวัย ทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับพัฒนาการ ในที่นี้จะกล่าวถึงทฤษฎีที่เป็นพื้นฐาน ซึ่งสามารถนำมาใช้ในการพัฒนาเด็กปฐมวัยและเป็นประโยชน์ต่อพื้นฐานการสร้างความเข้าใจในการประเมินพัฒนาการเด็กปฐมวัย ดังนี้ 

       อาร์โนลด์ กีเซล (Arnold Gesell) เป็นนักจิตวิทยาชาวอเมริกันที่มีบทบาทสำคัญในด้านการศึกษาและวิจัยพัฒนาการของเด็ก เขาเป็นผู้ก่อตั้งสถาบันพัฒนาการเด็กที่มหาวิทยาลัยเยลในช่วงปี ค.ศ. 1930-1940 และได้พัฒนาแนวคิดเกี่ยวกับการเจริญเติบโตและพัฒนาการของเด็กที่มุ่งเน้นการสำรวจและสังเกตพฤติกรรมของเด็กอย่างละเอียด

แนวคิดหลักของ กีเซล

1. การเจริญเติบโตของเด็ก: กีเซลเชื่อว่าการเจริญเติบโตของเด็กเป็นไปตามรูปแบบที่แน่นอนและเป็นลำดับขั้น ซึ่งถูกกำหนดโดยพันธุกรรม และไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้โดยประสบการณ์หรือสภาพแวดล้อม

2.การวัดพฤติกรรม: เขาสร้างเกณฑ์มาตรฐานเพื่อวัดพฤติกรรมของเด็กโดยใช้วิธีการสังเกต ซึ่งเขาได้แบ่งพัฒนาการของเด็กออกเป็น 4 กลุ่มใหญ่ ได้แก่

   - พฤติกรรมทางการเคลื่อนไหว (Motor Behavior): การบังคับและความสัมพันธ์ของอวัยวะต่าง ๆ ในร่างกาย

   - พฤติกรรมทางการปรับตัว (Adaptive Behavior): การใช้มือและสายตา การสำรวจ และการแก้ปัญหาในการทำงาน

   - พฤติกรรมทางการใช้ภาษา (Language Behavior): การฟัง พูด อ่าน และเขียน

   - พฤติกรรมส่วนตัวและสังคม (Personal-Social Behavior): การฝึกปฏิบัติส่วนตัว เช่น การกินอาหารและการฝึกสภาพสังคม เช่น การเล่นและการตอบสนองผู้อื่น

 ผลกระทบของแนวคิดของ กีเซล

- การศึกษาและการจัดกลุ่มเด็ก: แนวคิดของเขามีบทบาทสำคัญในการจัดกลุ่มเด็กเข้าศึกษาในชั้นอนุบาลและประถมศึกษา โดยใช้เกณฑ์มาตรฐานในการทำนายพฤติกรรมและวิเคราะห์พัฒนาการของเด็ก

- การจัดกิจกรรมการเรียนรู้: การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ต้องเหมาะสมกับวุฒิภาวะของเด็กแต่ละคน ซึ่งช่วยให้การเรียนรู้มีประสิทธิภาพและตอบสนองต่อความพร้อมของเด็ก

 ผลงานที่สำคัญ

- The First Five Years of Life: หนังสือที่บรรยายพัฒนาการของเด็กในช่วงปีแรกของชีวิต

- The Child from Five to Ten: หนังสือที่เน้นพัฒนาการของเด็กในช่วงวัย 5-10 ปี

แนวคิดและผลงานของ อาร์โนลด์ กีเซล ไม่เพียงแต่ช่วยในการศึกษาและวิจัยเกี่ยวกับพัฒนาการของเด็ก แต่ยังมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาการศึกษาตั้งแต่ระดับอนุบาลไปจนถึงระดับประถมศึกษา ทำให้สามารถออกแบบการเรียนการสอนได้ตรงกับความต้องการและความพร้อมของเด็กแต่ละคน

        ทฤษฎีพัฒนาการทางบุคลิกภาพของซิกมันต์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud) เป็นหนึ่งในทฤษฎีที่มีอิทธิพลต่อการเข้าใจพัฒนาการบุคลิกภาพและสุขภาพจิตของบุคคลมากที่สุดในประวัติศาสตร์จิตวิทยา ฟรอยด์เชื่อว่าการพัฒนาการบุคลิกภาพในวัยเด็กมีความสำคัญอย่างยิ่ง เพราะมันเป็นพื้นฐานที่กำหนดลักษณะและปัญหาต่าง ๆ ในชีวิตผู้ใหญ่ ต่อไปนี้คือการสรุปทฤษฎีของฟรอยด์ในรายละเอียด

1. ทฤษฎีพัฒนาการทางเพศ (Psychosexual Development) 

         ฟรอยด์เชื่อว่าพัฒนาการทางบุคลิกภาพของเด็กขึ้นอยู่กับการเปลี่ยนแปลงชีวภาพของร่างกาย ซึ่งบริเวณที่ให้ความพึงพอใจ (erogenous zones) เปลี่ยนแปลงตามอายุ และการตอบสนองจากสิ่งแวดล้อมจะมีผลต่อพัฒนาการบุคลิกภาพโดยรวม

• ขั้นความพอใจอยู่บริเวณปาก (Oral Stage): 

            - ช่วงอายุ: 0-1 ปี

            - ลักษณะ: เด็กจะได้รับความพอใจจากการดูดนมและสัมผัสบริเวณปาก ถ้าการตอบสนองจากการดูดนมไม่เพียงพอหรือไม่เหมาะสม อาจนำไปสู่ปัญหาในอนาคต เช่น การเสพติดหรือความวิตกกังวล

• ขั้นความพอใจอยู่ที่บริเวณทวารหนัก (Anal Stage)**:

           - ช่วงอายุ: 1-3 ปี

           - ลักษณะ: เด็กเรียนรู้การควบคุมการขับถ่าย การได้รับการสนับสนุนและความเป็นอิสระในกระบวนการนี้จะทำให้เด็กพัฒนาอย่างดี หากมีความผิดพลาด เช่น การบังคับมากเกินไป อาจทำให้เด็กมีปัญหาเกี่ยวกับการควบคุมและระเบียบ

• ขั้นความพอใจอยู่ที่อวัยวะเพศ (Phallic Stage):

            -ช่วงอายุ: 3-6 ปี

           - ลักษณะ: เด็กเริ่มมีความสนใจในอวัยวะเพศและบทบาททางเพศ เรียนรู้เกี่ยวกับความแตกต่างระหว่างเพศ และเริ่มมีความรู้สึกต่อพ่อแม่ ซึ่งอาจนำไปสู่ความรู้สึกของความรักและความอิจฉาริษยา (Oedipus Complex for boys and Electra Complex for girls)

• ขั้นก่อนวัยรุ่น (Latency Stage):

          - ช่วงอายุ: 6-11 ปี

          - ลักษณะ: ช่วงเวลาที่ความสนใจทางเพศลดลง และเด็กจะมุ่งเน้นไปที่การพัฒนาความสัมพันธ์กับเพื่อนและทักษะทางสังคม

•  ขั้นวัยรุ่น (Genital Stage):

           - ช่วงอายุ: ตั้งแต่วัยรุ่นถึงวัยผู้ใหญ่

           - ลักษณะ: การพัฒนาความสนใจทางเพศในเพศตรงข้ามและการสร้างความสัมพันธ์ที่สำคัญทางเพศและอารมณ์ เป็นช่วงที่บุคคลจะมีความต้องการทางเพศที่เป็นผู้ใหญ่

2. โครงสร้างของบุคลิกภาพ

ฟรอยด์ได้เสนอว่าโครงสร้างของบุคลิกภาพประกอบด้วยสามส่วนหลัก

1.อิด (Id)

   - ลักษณะ: ส่วนที่เป็นจิตไร้สำนึกและมีแรงผลักดันตามธรรมชาติ เช่น ความต้องการและแรงกระตุ้นที่มุ่งเน้นไปที่ความพึงพอใจ (Pleasure Principle)

2. อีโก้ (Ego)

   - ลักษณะ: ส่วนที่พัฒนาขึ้นจากการมีปฏิสัมพันธ์กับโลกภายนอก ใช้หลักแห่งความจริง (Reality Principle) เพื่อควบคุมและจัดการแรงกระตุ้นของอิดและความต้องการของซุปเปอร์อีโก้ให้เหมาะสมกับความจริง

3. ซุปเปอร์อีโก้ (Super Ego):

   - ลักษณะ: ส่วนที่เกิดจากค่านิยมและมาตรฐานจริยธรรมที่ได้รับจากพ่อแม่และสังคม เป็นส่วนที่คอยควบคุมและตัดสินความถูกต้องและผิดพลาด (Ego Ideal และ Conscience)

3.ความสมดุลของบุคลิกภาพ

      ฟรอยด์เชื่อว่าบุคคลที่มีบุคลิกภาพที่ดีจะสามารถปรับตัวให้เกิดความสมดุลระหว่างแรงกระตุ้นตามธรรมชาติของอิด (Id) กับมาตรฐานจริยธรรมของซุปเปอร์อีโก้ (Super Ego) โดยการใช้ความสามารถของอีโก้ (Ego) ในการจัดการและควบคุมความต้องการและแรงกระตุ้นอย่างเหมาะสม   ทฤษฎีของฟรอยด์มีบทบาทสำคัญในการพัฒนาแนวคิดด้านจิตวิทยา และยังคงมีอิทธิพลต่อการศึกษาพัฒนาการทางจิตใจและบุคลิกภาพในปัจจุบัน แม้ว่าแนวคิดบางประการอาจถูกวิจารณ์หรือเปลี่ยนแปลงไปตามการค้นพบใหม่ ๆ แต่แนวคิดพื้นฐานของเขายังคงมีความสำคัญในการทำความเข้าใจจิตใจมนุษย์

ทฤษฎีพัฒนาการทางบุคลิกภาพของ อิริคสัน (Erik Erikson) เป็นหนึ่งในทฤษฎีที่สำคัญในการทำความเข้าใจพัฒนาการของมนุษย์ตลอดชีวิต อิริคสัน (1902-1994) นักจิตวิทยาชาวเยอรมันที่มีความเชี่ยวชาญด้านจิตวิเคราะห์ ได้พัฒนาทฤษฎีนี้ในช่วงกลางศตวรรษที่ 20 โดยเน้นที่การพัฒนาของบุคลิกภาพตลอดช่วงชีวิต และความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลกับสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะในช่วงที่เป็นวัยเด็กและวัยรุ่น

ทฤษฎีพัฒนาการทางบุคลิกภาพของอิริคสัน

อิริคสันเสนอว่าการพัฒนาบุคลิกภาพของมนุษย์แบ่งออกเป็น 8 ขั้นตอน ซึ่งแต่ละขั้นมีความท้าทายเฉพาะและประสบการณ์ที่ส่งผลต่อพัฒนาการทางบุคลิกภาพ:

1. ขั้นความเชื่อใจหรือขาดความเชื่อใจ (Trust vs. Mistrust):

   • ช่วงอายุ: 0-1 ปี

   • ลักษณะ: เด็กจะพัฒนาความรู้สึกว่าตนเองเป็นที่ยอมรับและสามารถไว้วางใจผู้อื่นได้ ขึ้นอยู่กับการตอบสนองของพ่อแม่ เช่น การให้อาหาร การอุ้ม และความรัก ถ้าเด็กได้รับการตอบสนองอย่างเพียงพอจะพัฒนาความเชื่อใจ แต่ถ้าไม่ได้รับจะทำให้เกิดความรู้สึกไม่ไว้วางใจ

2. ขั้นการควบคุมด้วยตนเองหรือสงสัย/อาย (Autonomy vs. Doubt or Shame):

   • ช่วงอายุ: 2-3 ปี

   • ลักษณะ: เด็กเรียนรู้การควบคุมตนเองและสภาพแวดล้อม เช่น การขับถ่ายและการเดิน เด็กที่ได้รับการสนับสนุนและอิสระจะพัฒนาความรู้สึกถึงความสามารถของตนเอง แต่ถ้าพ่อแม่เข้มงวดหรือควบคุมมากเกินไป จะทำให้เด็กเกิดความสงสัยและความละอาย

3. ขั้นการริเริ่มหรือรู้สึกผิด (Initiative vs. Guilt):

   • ช่วงอายุ: 3-6 ปี

   • ลักษณะ: เด็กมีความกระตือรือร้นในการสำรวจสิ่งต่าง ๆ และเริ่มเรียนรู้บทบาททางเพศและค่านิยมของครอบครัว หากเด็กได้รับโอกาสในการสำรวจและเรียนรู้โดยไม่ถูกขัดขวาง จะพัฒนาความรู้สึกริเริ่ม แต่ถ้าไม่ได้รับโอกาสหรือถูกตำหนิบ่อย ๆ จะทำให้เกิดความรู้สึกผิด

4. ขั้นการประสบความสำเร็จ ความขยันหมั่นเพียรหรือรู้สึกด้อย (Industry vs. Inferiority):

   • ช่วงอายุ: 6-12 ปี

   • ลักษณะ: เด็กพัฒนาความสามารถและความขยันในการทำงาน ร่วมกิจกรรมกับเพื่อนและกลุ่ม หากเด็กประสบความสำเร็จในการเรียนรู้และแข่งขัน จะรู้สึกมีคุณค่า แต่ถ้ารู้สึกไม่สามารถทำสิ่งต่าง ๆ ได้ดีจะนำไปสู่ความรู้สึกด้อย

5. ขั้นการรู้จักตนเองหรือความสับสนไม่รู้สึกตนเอง (Identity vs. Diffusion):

   • ช่วงอายุ: 13-17 ปี

   • ลักษณะ: วัยรุ่นจะค้นหาตัวตนและสร้างความเป็นตัวตนโดยมีผู้ใหญ่และสังคมมีอิทธิพล หากวัยรุ่นสามารถค้นหาความเป็นตัวตนที่ชัดเจนได้จะพัฒนาความรู้สึกมั่นคง แต่ถ้าสับสนหรือไม่สามารถค้นหาความเป็นตัวตนได้จะนำไปสู่ความรู้สึกไม่แน่ใจในตนเอง

6. ขั้นรู้สึกโดดเดี่ยว (Intimacy vs. Isolation):

   • ช่วงอายุ: 18-22 ปี

   • ลักษณะ: เป็นช่วงที่ผู้ใหญ่เริ่มสร้างความสัมพันธ์ที่ลึกซึ้งและมีความหมายกับผู้อื่น หากสามารถสร้างความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดและมีความหมายได้ จะรู้สึกถึงความใกล้ชิดและความพอใจ แต่ถ้าไม่สามารถสร้างความสัมพันธ์ที่ดีได้จะนำไปสู่ความรู้สึกโดดเดี่ยว

7. ขั้นความรับผิดชอบแบบผู้ใหญ่หรือความรู้สึกเฉื่อยชา (Generativity vs. Stagnation):

   • ช่วงอายุ: 22-40 ปี

   • ลักษณะ: เป็นช่วงที่บุคคลมุ่งเน้นการสร้างสิ่งที่มีความหมาย เช่น ครอบครัว งาน และการมีส่วนร่วมในสังคม หากสามารถทำหน้าที่อย่างเต็มที่และมีส่วนร่วมในการพัฒนาสังคม จะรู้สึกถึงความสำเร็จและความเป็นประโยชน์ แต่ถ้ารู้สึกว่าตนเองไม่มีส่วนร่วมและไม่สามารถทำหน้าที่ได้ จะนำไปสู่ความรู้สึกเฉื่อยชา

8. ขั้นความมั่งคั่ง สมบูรณ์ หรือหมดหวัง ทอดอาลัยชีวิต (Integrity vs. Despair):

   • ช่วงอายุ: 40 ปีขึ้นไป

   • ลักษณะ: เป็นช่วงที่บุคคลทบทวนชีวิตที่ผ่านมาทั้งหมด หากรู้สึกว่าตนเองมีชีวิตที่ดีและประสบความสำเร็จ จะรู้สึกถึงความภูมิใจและความสมบูรณ์ แต่ถ้ารู้สึกว่าชีวิตไม่ได้เป็นไปตามที่คาดหวัง หรือมีความรู้สึกเสียใจจะนำไปสู่ความสิ้นหวัง

ความสำคัญของพ่อแม่และครอบครัว

อิริคสันให้ความสำคัญกับบทบาทของพ่อแม่และครอบครัวในการพัฒนาบุคลิกภาพของเด็ก โดยเฉพาะในช่วงต้นของพัฒนาการ (ขั้น 1-3) ซึ่งเป็นช่วงที่เด็กมีความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดกับพ่อแม่ การอบรมเลี้ยงดูอย่างเหมาะสมและการตอบสนองต่อความต้องการของเด็กจะส่งผลต่อพัฒนาการทางบุคลิกภาพในระยะยาว

บทสรุป

ทฤษฎีของอิริคสันนำเสนอแนวทางที่ครอบคลุมในการเข้าใจพัฒนาการทางบุคลิกภาพของมนุษย์ตลอดช่วงชีวิต โดยเน้นที่การพัฒนาความสามารถในการจัดการกับความท้าทายต่าง ๆ และการสร้างความสัมพันธ์ที่มีความหมาย ทฤษฎีนี้มีความสำคัญในด้านการศึกษา การบำบัด และการเข้าใจพฤติกรรมมนุษย์