Những ngày cuối đời của Bác Hồ

Cả cuộc đời vì Nước vì Dân

Trở lại thời gian lúc 6 giờ ngày 12-8-1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp đồng chí Lê Đức Thọ tại nhà nghỉ Hồ Tây để nghe báo cáo tình hình Hội nghị Paris. Đêm hôm đó, Bác lên cơn sốt và ho, rồi những ngày sau, Bác ho nhiều hơn, sốt nặng hơn. Nhưng Bác vẫn lên xuống Nhà sàn gắng gượng làm việc.

Theo đề nghị của bác sĩ, tối 17-8-1969, Bác Hồ không làm việc ở Nhà sàn nữa, Người xuống ở và làm việc tại ngôi nhà nhỏ phía sau Nhà sàn. Đây là ngôi nhà mà Bộ Chính trị đã quyết định làm cho Bác trong những ngày tháng 5-1967 khi Bác sang Trung Quốc để chữa bệnh, với mục đích để bảo đảm an toàn cho Bác trong những năm máy bay giặc Mỹ bắn phá Hà Nội.

Khi ấy, Bác không nhận sử dụng riêng cho mình, Bác đã nói: “Khi nào có nhiều đồng chí phụ trách đến làm việc với Bác thì họp ở nhà ấy cho chắc chắn. Còn lúc ở một mình, Bác cứ ở nhà sàn gỗ này thôi. Các chú lo cho Bác, cũng phải lo cho dân. Dân chịu được thế nào, Bác chịu được như vậy”.

Một ngày Bác ốm nặng, nhưng Bác rất vui khi nghe báo cáo về Nghị quyết của Bộ Chính trị về kỷ niệm 4 ngày lễ lớn trong năm 1970. Bác nói với một đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị: “Các chú nên bàn cho kỹ, còn ý kiến của Bác, Bác không đồng ý đưa ngày 19-5 là ngày kỷ niệm lớn trong năm 1970 (ngày 19-5 chính là ngày sinh nhật Bác). “Hiện nay, các cháu học sinh sắp bước vào năm học mới, giấy mực, tiền bạc dùng để tuyên truyền về ngày sinh của Bác thì các chú nên dành để in sách giáo khoa và mua dụng cụ học tập cho các cháu, khỏi lãng phí...”, Bác dặn. Có lẽ, chưa lúc nào Bác dành một chút ưu tiên nào cho bản thân. Bởi hơn ai hết, Bác hiểu nỗi khổ của Dân, hiểu được chiến tranh còn nhiều gian khổ.

Từ ngày 25-8-1969 tình hình sức khỏe của Bác chuyển biến xấu, Bộ Chính trị đề nghị Bác không lên xuống Nhà sàn nữa mà ở hẳn trong Nhà 67 để chữa bệnh. Dù là trên giường bệnh nhưng Bác vẫn làm việc, ngày ngày đều đặn nghe báo cáo công việc từ cả hai miền đất nước, vẫn đọc sách báo, gửi điện mừng và trao tặng huân chương, huy hiệu, tặng hoa cho những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong sự nghiệp chiến đấu và sản xuất.

Ngày 28-8, nhịp tim của Bác bắt đầu có dấu hiệu loạn nhịp. Buổi chiều, Bác như thiếp đi. Sau khi các bác sỹ tiêm thuốc, Bác tỉnh lại. Đôi mắt từ từ mở ra, rồi khẽ mỉm cười khi nhìn thấy đông đủ các đồng chí trong Bộ Chính trị Trung ương Đảng. Nụ cười đã hầu như héo đi trên gương mặt xanh xao của Bác làm mọi người xúc động.

Ngày 29-8, bệnh của Bác không hề thuyên giảm.

Ngày 30-8, bệnh của Bác càng nặng thêm, liên tục đau ngực, rồi Bác hôn mê. Tất cả đều bàng hoàng. Sau khi các bác sỹ cấp cứu hồi lâu, Bác mới từ từ mở mắt, vẻ rất mệt mỏi. Nhìn Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Bác khẽ hỏi: “Chú chuẩn bị tổ chức Quốc khánh năm nay ra sao rồi?”, và nhắc: “Nhớ bắn pháo hoa cho dân vui”. Thủ tướng vô cùng xúc động, báo cáo với Bác mọi việc đã chuẩn bị chu đáo.

Bác lại hỏi: “Lũ sông Hồng đã rút chưa? Cần phải lo cứu dân nếu đê vỡ”. Thủ tướng không dám giấu Bác, báo cáo là lũ vẫn chưa rút hết. Rồi Thủ tướng mạnh dạn thưa với Bác: “Chính phủ muốn mời Bác lên khu an toàn để Bác được tĩnh dưỡng và đề phòng lũ lụt”.

Bác lắng nghe, rồi lắc đầu, thong thả nói chậm: “Không! Bác không muốn đi đâu cả. Bác không thể bỏ dân. Dân ở đâu, Bác ở đó, dù lụt lội hơn nữa, dù Mỹ có ném bom Hà Nội trở lại…”. Thủ tướng chỉ còn biết ứa nước mắt nhìn Bác và thầm kêu lên: “Bác ơi, đến cảnh ngộ này, Bác vẫn chỉ nghĩ đến dân…”.

Ngày 31-8, Bác muốn ăn cháo, các đồng chí phục vụ nấu một bát cháo ngon, Bác ăn hết, mọi người rất mừng. Cũng ngày này, nghe tin một đơn vị tên lửa thuộc Sư đoàn 361 bắn rơi máy bay Mỹ không người lái, Bác còn gửi tặng một lẵng hoa - Lẵng hoa cuối cùng mà quân và dân ta được nhận từ Người.

Những dự định còn dang dở

Ngày mồng 1-9, sức khỏe Bác lại có vẻ như khá hơn. Từ ngày 28-8 đến hôm ấy, chưa bao giờ các đồng chí lãnh đạo và những người phục vụ lại vui và hy vọng về sức khỏe của Bác như bây giờ. Khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng tới thăm, Bác nói: Ngày mai làm Lễ Quốc khánh cho Bác ra dự khoảng 15 phút để được gặp đồng bào. Bác ra ngồi trên sân khấu trước, sẽ quấn khăn che cổ… rồi hãy tiến hành khai mạc. Bác sẽ cố nói cho được bình thường mấy câu với đồng bào. Nhưng Thủ tướng báo cáo là đã làm mít tinh từ tối hôm trước, vì Bác đang mệt. Bác lặng im vẻ không vui, phải chăng Bác hiểu: Vậy là sẽ không còn có dịp nào để được gặp đồng bào nữa?

Nhưng tiếc thay, niềm vui ấy không trọn vẹn được một ngày. Cuối buổi chiều, Bác lại rất mệt, nhiều lúc gần như thiếp đi và lần đầu tiên mọi người thấy Bác rên. Những tiếng rên như đứt từng khúc ruột. Tất cả bàng hoàng, lo lắng. Các bác sỹ tập trung cứu chữa. Điện tâm đồ bật lên, màn hình hiện ra toàn tín hiệu xấu.

Sau khi uống thuốc, tiếng rên thưa dần, rồi Bác tỉnh lại. Nhìn ra hai cây dừa ngoài cửa mà đồng bào miền Nam gửi ra biếu Bác năm nào, Bác muốn uống nước dừa. Tuy nhiên, Bác sỹ Nhữ Thế Bảo ghé vội lễ phép: “Thưa Bác, bệnh của Bác không nên uống nước dừa. Xin lấy thứ nước khác để Bác dùng….”.

Bác lắc nhẹ: “Không sao đâu, Bác muốn được uống một chút nước dừa miền Nam thôi mà…”. Rồi Bác nói nhỏ: “Bác quê ở Nam Đàn, nhưng mẹ mất ở Huế, cha mất ở Cao Lãnh. Chưa một lần Bác được trở lại hai nơi đó…”. Mọi người lặng đi. Cả cuộc đời Bác dành trọn cho dân, cho nước, nay về già nhưng vẫn không hề nguôi ngoai hình ảnh của những người ruột thịt thân yêu nhất.

Sáng ngày mồng 2-9, bầu trời u ám, buồn bã như thấu lòng người. Các đồng chí trong Bộ Chính trị đều tới thăm Bác đông đủ. Trong ngôi nhà 67, Bác nằm trên chiếc giường nhỏ đơn sơ, thiếp đi. Các y bác sỹ trực sẵn sàng, im lặng, nhưng chồng chất nỗi lo.

Đột nhiên, Bác bị một cơn đau tim nặng. Theo dõi trên máy điện tim thì đến 9 giờ 15 tim Bác ngừng đập hẳn. Các bác sĩ và đồng chí có mặt lúc đó thay nhau dùng sức ấn lên ngực Bác, mong sao tim Người đập trở lại. 

Cho đến 9 giờ 47 phút, Thủ tướng Phạm Văn Đồng trào nước mắt: “Thôi các đồng chí ạ, Bác của chúng ta không qua khỏi nữa rồi”.

Vĩnh biệt chúng ta, Bác Hồ đã để lại cho Đảng ta, nhân dân ta một bản Di chúc lịch sử. Đó là những lời căn dặn cuối cùng, là tình cảm và niềm tin của Người đối với các thế hệ hôm nay và mai sau.

Tại Lễ truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 09-9-1969, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lê Duẩn đọc Điếu văn của Đảng Lao động Việt Nam và công bố Bản Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh:

“…Tôi để lại muôn vàn tình thương yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng. Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các đồng chí, các bầu bạn và các cháu thanh thiếu niên, nhi đồng quốc tế. Điều mong muốn cuối cùng của tôi là:Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, giàu mạnh và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới”.

Lập bàn thờ tưởng nhớ Bác

Sau ngày Bác mất, một số chiến sĩ công an, trong đó có TS. Trần Viết Hoàn (một trong số những cảnh vệ trẻ của Bác Hồ lúc đương thời) gác tay súng, chuyển sang tay chổi, tay bút chăm lo công việc bảo vệ di sản cho Bác, hàng ngày quét dọn lau chùi ngôi nhà 67 này như khi phục vụ Bác lúc sinh thời. 

Lúc 9 giờ 47 phút ngày 2-9-1989 (ngày Bộ Chính trị công bố lại ngày mất chính thức của Bác), TS. Trần Viết Hoàn đã mời và đón Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh và cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng Phạm Văn Đồng vào thăm lại nơi Bác mất và thắp nén hương tưởng nhớ Bác. Hai ông đã cho ý kiến nên có một nơi trang trọng để thờ cúng Bác, vì hương hồn Bác vẫn mãi mãi ở lại nơi đây với chúng ta.

Năm 2002, với tấm lòng thành kính của đứa con trông nhà cho Bác, TS. Trần Viết Hoàn xin Bác cho lập nơi thờ trang nghiêm, rộng rãi để cháu con hôm nay và mai sau về thắp hương tưởng nhớ Người ở nơi lúc sinh thời Bác vẫn thường tiếp cán bộ về báo cáo công việc và Bác vẫn thường ký các sắc lệnh.

Trên bàn thờ là bức tượng đồng Bác ngồi ghế, tay cầm kính đặt lên tờ báo để ở đùi. Mắt Bác nhìn thẳng như dừng đọc báo để chào đón mọi người vào thăm.

Kể từ ngày lập Bàn thờ Bác ở đây, nhiều lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước đã về thắp hương tưởng nhớ Bác, cầu nguyện Bác phù hộ cho quốc thái, dân an.

Lăng Bác hôm nay

Chiến tranh đã lùi xa, nguyện ước về nước Việt Nam hòa bình, độc lập, những người dân Việt Nam tự do của Bác đã trở thành hiện thực. Nhưng những dự định vào miền Nam, gặp đồng bào miền Nam… vẫn mãi dang dở! Có lẽ vì vậy mà người dân miền Nam mỗi khi có dịp ra Hà Nội đều sẽ cố gắng để vào Lăng viếng Bác. Như cô Nguyễn Hương Giang (hiện đang sinh sống tại Vũng Tàu) chia sẻ: Tôi hay những người con miền Nam khác đều rất mong mỏi được vào Lăng viếng Bác, được nhìn thấy Bác. Bác vẫn nằm đó như những tình cảm Bác dành cho đất nước, cho Nhân dân vẫn luôn còn mãi với dân tộc Việt Nam.

Đã 55 năm qua, Di chúc của Người với những giá trị tư tưởng to lớn và đặc sắc đã trở thành Cương lĩnh hành động của Đảng ta, nhân dân ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc cũng như trong công cuộc đổi mới vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Nhớ về Bác, mỗi người dân Việt Nam nguyện sẽ tiếp tục đi theo con đường mà Đảng và Bác đã lựa chọn, nỗ lực từng ngày để học tập theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác, phấn đấu xây dựng đất nước Việt Nam như Bác hằng mong ước.

Hiền Anh, Thanh Huyền và Nguyễn Thanh Huống (tổng hợp)

1. Hiền Anh. (Ed.). (02/9/2017). Những giây phút cuối của Chủ tịch Hồ Chí Minh (Ghi theo lời kể của TS Trần Viết Hoàn). Vietnamnet. https://vietnamnet.vn/nhung-giay-phut-cuoi-cua-chu-tich-ho-chi-minh-396517.html 

2. Nguyễn Thanh Huống. (Ed.). (31/8/2023). Những giờ phút cuối đời Bác Hồ. Trang tin điện tử Ban quản lý Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh. https://www.bqllang.gov.vn/tin-tuc/tin-tong-hop/9918-nhung-gio-phut-cuoi-doi-bac-ho.html  

3. Thanh Huyền. (Ed.). (18/8/2022). Bác Hồ - những ngày cuối cùng. Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam thuộc Ban Tuyên giáo Trung ương. https://hochiminh.vn/tin-tuc/bac-ho-nhung-ngay-cuoi-cung-7331