การจักสาน

การจักสานเป็นงานศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านของไทยที่มีมาช้านานและผลิตกันทุกภาค ภาคของประเทศไทย ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้วัสดุที่หาได้ในท้องถิ่นเป็นวัตถุดิบในการผลิต เช่น หวาย ไม้ไผ่ ย่านลิเพา กระจูด กก ฯลฯ เมื่อนำมาผลิตเป็นเครื่องมือใช้ในชีวิตประจำวัน โดยสนองความต้องการประโยชน์ใช้สอยพื้นฐานเป็นสำคัญ การสานตะกร้าจึงเป็นสิ่งที่มีความจำเป็น และมีความสำคัญอย่าง ใกล้ชิดกับวิถีของคน ไทยจกลายเป็นส่วนหนึ่งของศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้านที่มีการสร้างสรรค์ และ สืบทอดต่อเนื่องกันมาแต่อดีต นับตั้งแต่การออกแบบลวดลาย รูปทรง โครงสร้าง ตลอดจนการเลือกใช้วัสดุพื้นบ้านได้อย่างเหมาะสมตามคตินิยมท้องถิ่นนั้นๆ ทำให้การสานตะกร้าพื้นบ้านของไทยมีเอกลักษณ์ เฉพาะงานแตกต่างกันไป กลุ่มจักสานทำจากวัสดุที่เปื่อยสลายและผุพังได้ง่ายจึงไม่สามารถกำหนดอายุได้แน่นอน แม้หลักฐานที่หลงเหลืออยู่จะพบน้อยกว่าเครื่องปั้นดินเผา แต่มีการทำการสานตะกร้ามาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ โดยพบหลักฐานทางโบราณคดีที่เกี่ยวเนื่อง คือ ได้พบเครื่องปั้นดินเผาสมัยใหม่ ลักษณะรูปทรงคล้ายการสานตะกร้ารูปสี่เหลี่ยมปากรูปกลมลวดลายด้านข้างมีลักษณะคล้ายคลึงกับลวดลายกลุ่มจักสานทำขึ้นด้วยวิธียาดินเหนียวภายนภาชนะการสานตะกร้าให้หนาพอแล้วนำมาเผาเมื่อเผาเสร็จแล้ว ภาชนะจักสานจะถูกเผาไหม้หายไปเหลือแต่ภาชนะดินเผาที่มีลวดลายจักสานปรากฏอยู่ที่พื้นผิว การสานตะกร้าพื้นฐานของไทยส่วนใหญ่ใช้ไม้ไผ่เป็นวัตถุดิบในการจักสาน นอกนั้นยังมีวัสดุอื่น ๆ ตามท้องถิ่นแต่ละภาคของไทย เช่น กก หวาย ใบลาน คล้า คลุ้ม กระจูด แหย่ง เตย ลำเจียก ย่านลิเพา ใบมะพร้าว เป็นต้น วัสดุต่าง ๆ เหล่านี้ก่อให้เกิดลวดลายและรูปทรงการสานตะกร้ามีลักษณะเฉพาะ ตามเอกลักษณ์ของท้องถิ่นนั้นๆอีกด้วย

กลุ่มจักสานบ้านเกาะเทโพ ตั้งอยู่ที่ ศาลาหมู่บ้าน หมู่ที่ 4 ตำบลเกาะเทโพ อำเภอเมืองอุทัยธานี จังหวัดอุทัยธานี เป็นกลุ่มอาชีพที่รวบรวมช่างฝีมือพื้นบ้าน ประเภทเครื่องจักสานตะกร้าหวาย ของจังหวัดอุทัยธานี ซึ่งเป็นช่างฝีมือพื้นบ้านที่มีภูมิลำเนาอยู่ที่ตำบลเกาะเทโพ อำเภอเมืองอุทัยธานี จังหวัดอุทัยธานีจำนวน 7 คน รวมตัวกันก่อตั้งเป็นกลุ่มอาชีพ โดยมี นางนภารัตน์ แก้วบัวศรี เป็นประธานกลุ่ม มีวัตถุประสงค์เพื่อนำภูมิปัญญาไทยด้านการจักสาน ลวดลายต่างๆ มาประกอบกับการใช้วัสดุที่มีอยู่ในท้องถิ่น ทำเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ เพื่อใช้ประโยชน์ และเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาด้านการจักสานสืบทอดไว้ให้อนุชนรุ่นหลังได้เรียนรู้ต่อไป

กลุ่มจักสานบ้านเกาะเทโพได้มีการสืบทอดภูมิปัญญาด้านการจักสาน โดยฝึกสอนให้แก่เยาวชนในท้องถิ่นและผู้สนใจทั่วไป พร้อมทั้งมีการออกแบบผลิตภัณฑ์เครื่องจักสานประเภทต่างๆ เพื่อประโยชน์ในการใช้สอย เช่น ตะกร้าหวาย กระด้ง กระชัง และตระแกรง เนื่องจากงานฝีมือจักสานของกลุ่ม ใช้กรรมวิธีในการผลิตแบบโบราณ โดยใช้ช่างฝีมือพื้นบ้านโดยแท้ ใกล้จะสูญหาย หาผู้สืบทอดได้ยาก การผลิตแต่ละชิ้นมีความละเอียดอ่อน ต้องใช้ความชำนาญ ความอดทน ใช้เวลาในการผลิตนาน เนื่องจากเป็นงานที่ละเอียด ประณีต สวยงาม มีคุณภาพ มีรูปแบบที่ทันสมัย จึงทำให้ผลิตภัณฑ์ของกลุ่มเป็นที่สนใจของกลุ่มเป้าหมายทั่วไป และได้รับการรับรองจากสถาบันต่างๆ

กลุ่มจักสานบ้านเกาะเทโพ เป็นกลุ่มอาชีพที่ผลิตเครื่องจักสาน จากช่างฝีมือพื้นบ้าน ในชุมชนตำบลเกาะเทโพ และมีการสืบทอดภูมิปัญญาด้านการจักสาน ทำให้ชุมชนได้รับประโยชน์ดังนี้

1. ฝึกสอนให้แก่เยาวชนในท้องถิ่น และผู้สนใจ ได้เรียนรู้และฝึกหัดการจักสาน ผลิตภัณฑ์ เพื่อร่วมกันอนุรักษ์และสืบทอดภูมิปัญญาด้านการจักสาน ให้คงไว้สืบต่อไป ไม่สูญหาย

2. สร้างรายได้ให้แก่ชุมชน จากการจำหน่ายผลิตภัณฑ์เครื่องจักสาน

3. ผลิตภัณฑ์เครื่องจักสานของกลุ่มล ในการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ ให้บุคคลทั่วไป รู้จักงานฝีมือจักสานของบ้านเกาะเทโพ ตำบลเกาะเทโพ อำเภอเมืองอุทัยธานี จังหวัดอุทัยธานี

ข้อมูลเนื้อหาเรื่องราว เขียนโดย นายจิรภัทร คชภูมิ

ภายถ่าย/ภาพประกอบ โดย นายจิรภัทร คชภูมิ