20230508 FD Edwin van der Schoot

Vaccinatieschadeclaim bij Janssen kan de eerste van vele worden

Een Nederlandse man heeft een claim ingediend bij zowel farmaceut Janssen als de Nederlandse overheid vanwege een zeldzame maar zware aandoening, opgelopen na een vaccinatie tegen corona. Overheid en producent wijzen naar elkaar.

Als Janssen de bijsluiter van zijn coronavaccin eerder had aangepast, had hij eerder de juiste diagnose gekregen, zegt een man die een zware aandoening aan zijn zenuwstelsel opliep. De mensen op de foto komen niet in het verhaal voor. Foto: Rob Engelaar/ANP

In het kort

Een Nederlandse man en letselschadekantoor Beer claimen schade na een coronavaccinatie met Janssen.

In het buitenland zijn al meer claims ingediend en gehonoreerd door overheden die de aansprakelijkheid van producenten overnamen.

In Nederland wijst de overheid in de zaak van de met Janssen gevaccineerde man naar Janssen. Janssen wijst naar de overheid.

Begin juni 2021 meldt een 44-jarige Nederlandse man zich in Amsterdam bij zijn huisarts met tintelingen en gevoelsverlies en pijn in zijn benen, voeten, rug en buik. Het is een week nadat hij zijn eerste vaccinatie tegen corona heeft gekregen. Hoewel de man zelf direct een verband legt met het vaccin, legt de huisarts tot tweemaal toe de tintelingen uit als een gevolg van stress, en adviseert rust. De man vertrekt daarop voor een korte vakantie naar het Griekse eiland Ikaria.

Daar aangekomen verslechtert zijn situatie. De veertiger moet ijlings per schip naar het Attikon-ziekenhuis in Athene en wordt opgenomen met ontstekingen aan het zenuwstelsel in het ruggenmerg en de hersenen. In correspondentie waarin het FD inzage heeft, staat beschreven dat de man vanwege levensbedreigende verlammingsverschijnselen aan de hartbewaking moet. De man, die uitgebreid met het FD heeft gesproken, wil voorlopig anoniem blijven.

In augustus 2021 wordt de man overgeplaatst naar het AMC. Beide ziekenhuizen, zowel in Amsterdam als in Athene, stelden aanvankelijk dezelfde, verkeerde diagnose. De man zou getroffen zijn door het syndroom van Guillain-Barré. Later blijkt dat de man kampt met myelitis transversa, een auto-immuunreactie. Een aantal kenmerken komt overeen, de behandeling is wezenlijk anders.

Trage diagnose

De trage diagnose heeft volgens de man de schade aan zijn zenuwstelsel - die blijvend is - vergroot. De diagnose had volgens hem vlotter gekund als Janssen de bijsluiter van zijn coronavaccin eerder had aangepast, nadat in mei 2021 in de VS al vijf soortgelijke gevallen waren voorgekomen én waren beschreven.

Janssen erkent in de actuele bijsluiter van zijn coronavaccin wel dat dit myelitis transversa kan veroorzaken. Volgens Laura-Jean van de Ven van Beer Advocaten, de advocaat van de man, wordt die bijwerking pas sinds begin 2022 vermeld.

Myelitis transversa is een zeldzame aandoening. De bekendere en meer voorkomende bijwerkingen zijn relatief onschuldig en alleen merkbaar kort na vaccinatie, zoals de stijve arm, of hoofdpijn, koorts en misselijkheid. Toch zijn er inmiddels ook verschillende serieuze bijwerkingen bekend. In Nederland wordt echter amper schade geclaimd.

Bij twee andere bekende letselschadekantoren, SAP uit Amersfoort en het kantoor van Yme Drost uit Hengelo, lopen geen claims vanwege coronavaccinatieschade, noch tegen Janssen, noch tegen een van de andere vaccinproducenten. Rechtspraak.nl vermeldt ook nog geen zaken.

Rechtsbijstandverzekeraar DAS zegt bijna tien gevallen te hebben van verzekerden die vaccinatieschade willen gaan claimen, maar noemt de zaken nog jong. Procedures zijn er nog niet gestart. Succesvol schade claimen gaat ook niet makkelijk worden: 'Vaak is het lastig en kost het tijd om causaal verband aan te tonen tussen de klachten van verzekerde en de coronavaccinatie', laat DAS via een woordvoerder weten.

Bewustwording begint pas

In het Verenigd Koninkrijk lopen al wel ruim 4000 claims volgens de British Medical Journal. Ook loopt er een collectieve rechtszaak tegen AstraZeneca door gevaccineerden. In de VS zijn volgens persbureau Reuters inmiddels ruim 8000 claims ingediend, voor verschillende bijwerkingen.

‘Als je miljoenen mensen gaat vaccineren, moet je de ogen niet sluiten voor het feit dat sommigen daar schade of ernstige schade van ondervinden.’

Ingeborg Haazen, onderzoeker Radboud Universiteit

Universitair docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen Ingeborg Haazen is jurist en werkt aan een promotieonderzoek over aansprakelijkheid voor infecties veroorzaakt door micro-organismen, zoals covid-19. 'Nederlanders stappen amper naar de rechter voor dit soort dingen', zegt Haazen. 'Ik denk dat de bewustwording dat er schadelijke bijwerkingen zijn, ook nu pas begint in ons land.' Volgens Haazen is die bewustwording in Duitsland ook al een stukje verder.

De door myelitis transversa getroffen man is zzp'er en werkt als interim-bestuurder en consultant. Hij heeft zijn levensstijl moeten aanpassen door zijn zenuwbeschadiging. Zo rijdt hij nu noodgedwongen met een automaat en kan hij niet langer sporten zoals hardlopen beoefenen. Hij is nog altijd aan het revalideren. De man claimt een nog nader te bepalen medische onkostenvergoeding en een vergoeding voor inkomstenderving.

Janssen verwijst naar VWS

Janssen heeft die claim reeds afgewezen en verwijst in een reactie aan het FD naar een eerdere uitspraak van minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Die liet weten in antwoord op Kamervragen van Wybren van Haga (Groep van Haga) dat de voorwaarden waaronder de staat bereid is schade te vergoeden 'zijn geregeld in de aankoopcontracten van de vaccins tussen de overheid en de producenten'. Dat betekent dat Janssen meent dat de man zijn claim bij de staat moet indienen. Bovendien staat een causale relatie volgens Janssen niet vast, de man zou de aandoening ook 'spontaan' hebben kunnen krijgen, zo schrijft Janssens advocaat aan de man.

Het ministerie van VWS erkent echter ook geen aansprakelijkheid, zo heeft het de man inmiddels laten weten. Het ministerie vindt - zo blijkt uit een reactie van diens advocaat aan de man - dat hij met klachten over de gebrekkige werking juist bij de farmaceut zelf moet zijn. Ook claimt het ministerie in zijn antwoord aan de man dat de staat niet aansprakelijk is omdat vaccinatie 'vrijwillig' heeft plaatsgevonden.

Tegenover het FD wil het ministerie vooralsnog geen verdere uitleg geven. Het ministerie van VWS laat wel weten: 'Is de producent verantwoordelijk voor een bepaalde bijwerking van een vaccin, dan kan de overheid onder specifieke en strikte voorwaarden het risico met betrekking tot de aansprakelijkheid van de producent overnemen. Deze voorwaarden zijn geregeld in de aankoopcontracten tussen de overheid en de producenten en daarop rust inderdaad geheimhouding.'

Haazen van de Radboud Universiteit zegt dat het volgens haar niet helder is met welke vaccinproducenten de Nederlandse overheid welke afspraken heeft om eventuele vaccinatieschade te vergoeden. Ze zegt niet tegen vaccins te zijn - 'die zijn een zegen' - maar 'als je miljoenen mensen gaat vaccineren, moet je de ogen niet sluiten voor het feit dat sommigen daar schade of ernstige schade van ondervinden'.

Solidair geweest

Haazen pleit voor het instellen van een fonds voor mensen die solidair geweest zijn met het maatschappelijk belang door zich te laten vaccineren en nu met schade zitten. Onder meer het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten kennen zo'n fonds. In 2021 schreef ze al een artikel over compensatie van vaccinatieschade naar aanleiding van het Amerikaanse systeem.

Ze wijst ook op de schikking van vaccinatieschade door de fabrikant van Pandemrix, die overigens veel tijd in beslag nam. Met dat vaccin werden in 2009 vijf miljoen Nederlanders gevaccineerd tegen de Mexicaanse griep. Enkele tientallen kinderen hielden er mogelijk de ingrijpende slaapziekte narcolepsie aan over. Een aantal van hen kreeg op 19 april 2023 van de overheid een vergoeding. De staat had in 2009 bij de aankoop een overeenkomst gesloten met producent GSK om de aansprakelijkheid deels over te nemen.

Janssen is onderdeel van het Amerikaanse Johnson & Johnson. Het in Leiden ontwikkelde Janssen-vaccin werd in 2021 onder meer gepromoot door toenmalig minister van VWS Hugo de Jonge. Het was populair onder zeevarend personeel, vakantiegangers en jongeren die na een lange periode van beperkingen snel het uitgaansleven weer in wilden.

Zuid-Afrika

Johnson & Johnson zette in 2021 $2,4 mrd om met coronavaccins. In 2022 was dat $2,2 mrd. Het vaccin viel echter uit de gratie ten faveure van Pfizer en Moderna. Het wordt nog wel ingezet in armere landen. De productie in Leiden werd in 2022 opgeschort en verplaatst naar Zuid-Afrika.

Het Nederlandse bijwerkingencentrum Lareb vermeldt op basis van EMA-cijfers tot en met januari 2022 ten minste 38 meldingen van myelitis transversa na een vaccinatie met Janssen of AstraZeneca. Het totaal aantal gevallen van vaccinatieschade, dus ook van andere aard, en na vaccins van andere producenten, ligt mogelijk veel hoger. Zo meldden zich tot januari bijna 500 mensen met post-vaccinatieklachten bij C-support, een stichting die werkt in opdracht van het ministerie van VWS om mensen met long-covidklachten én langdurige klachten door vaccinatieschade verder te helpen.

Lees het volledige artikel: https://fd.nl/bedrijfsleven/1470666/vaccinatieschadeclaim-bij-janssen-kan-de-eerste-van-vele-worden-vie3caa98uMs

20230206 Telegraaf door Martijn Schoolenberg

Opmars luchtwegvirussen lijkt gestuit

AMSTERDAM Het virusseizoen in Nederland lijkt over de piek heen. De aanwezigheid van infecties als de griep, corona en RSV daalt resoluut. En dat is opmerkelijk vroeg voor de tijd van het jaar, constateren virologen.

Waar er begin dit jaar nog 99 Nederlanders op de 100.000 inwoners waren die de huisarts bezochten met griepachtige klachten, is dat getal fors gedaald naar 36 in week 4. Ook op het gebied van corona is er een opvallende afname te zien. Sinds eind december is de ziekenhuisbezetting gezakt van 765 naar 282 coronapatiënten. Het RS-virus is eveneens op z’n retour. En dat is opmerkelijk, vinden virologen. „Het is best bijzonder en interessant dat midden in de winter alle luchtwegvirussen opeens zo’n daling vertonen”, zegt viroloog Louis Kroes van het Leidse LUMC. „We lijken de piek in een eerder stadium te kunnen beheersen. In de jaren voor corona waren zulke afnames toch vaak pas later zichtbaar, meer richting maart-april.”

Het is extra opvallend omdat deskundigen juist aannemen dat de immuniteit van Nederlanders ten opzichte van de meeste luchtwegvirussen is afgenomen vanwege de coronamaatregelen. „Dan reken je nu juist op een hoge piek”, stelt Kroes. „En hoewel we rond de feestdagen wel een forse piek hebben gezien, was die snel weer over.”

Een mogelijke verklaring daarvoor zou een andere omgang van ons land met zulke infecties sinds de coronatijd kunnen zijn. Kroes: „We zijn ons meer bewust van het feit dat mensen in onze omgeving een risico kunnen vormen.” Daardoor is ons gedrag iets veranderd, stelt hij. „Als mensen in het openbaar hoesten en proesten, wordt daar toch wel wat vreemder naar gekeken dan vóór de coronacrisis. Het is nu ook eenvoudiger en logischer voor mensen dat ze met een flinke verkoudheid of infectie thuiswerken. Mensen zijn ook wel iets terughoudender geworden in het knuffelen, zoenen en handen geven.”   

20230103 Telegraaf KLAARTJE BAX

 ’Hou virusvarianten nu goed in de gaten’

Is de zorg klaar voor een nieuwe coronagolf?

Ondanks grote bezorgdheid over het rondgaande coronavirus in China, leidt dit nog niet tot extra paraatheid bij Nederlandse ziekenhuizen, zo laat Mark Kramer, voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg weten.

Hoewel paraatheid in de ziekenhuizen nog niet nodig is, benadrukt ’beddenbaas’ Kramer wel dat het belangrijk is om goed in de gaten te houden welke varianten van het virus er rondgaan. „In andere Europese landen, zoals Engeland, gebeurt dat nauwgezetter dan hier in Nederland.”

Het aantal mensen dat op dit moment met een coronabesmetting in het ziekenhuis ligt, is laag. Daarbij is het aantal nieuwe opnames van mensen met corona op de ic’s afgenomen, zo laat Kramer weten. „Het komt doordat we in Nederland een goede weerstand hebben opgebouwd. We hebben een hoge vaccinatiegraad en een groot aantal Nederlanders heeft het virus doorgemaakt. In China is die weerstand een stuk lager.”

Hier en daar steekt angst de kop op dat er nieuwe varianten van het coronavirus ontstaan, maar vooralsnog maakt Kramer zich geen grote zorgen: „Op dit moment zien we in China nog steeds dezelfde omicronvariant rondgaan als die wij hier kennen.”

Goede monitoring van de rondgaande virussen is evenwel heel belangrijk, benadrukt Kramer. „Wij varen daarbij veelal op gegevens uit andere Europese landen, die dit nauwlettender in de gaten houden.” Zouden wij dat ook niet moeten doen als Nederland? „Dat is iets voor het RIVM om te beantwoorden”, vindt de beddenbaas.

Mocht er toch weer een uitbraak komen, dan ligt er een aangescherpt protocol om de acute zorg op te schalen. „Een dezer dagen gaat het geactualiseerde protocol naar het ministerie. We hebben daarin een aantal aanbevelingen overgenomen van het expertteam coronazorg in ziekenhuizen.”

Dit expertteam onder leiding van zorgbestuurder Edwin Velzel presenteerde half juni een rapport met daarin een aantal aanbevelingen voor het coronabeleid in ziekenhuizen. Een van de conclusies uit dat rapport is dat een apart coronaziekenhuis niet zinvol is. „Alleen maar bedden erbij, dat heeft geen zin”, zei Velzel toen in De Telegraaf. Een van de grootste knelpunten bij het opschalen van zorg is het gebrek aan personeel. Het expertteam heeft daarom vooral gekeken naar hoe er met de bestaande capaciteit, door slimmer te organiseren, meer mensen geholpen kunnen worden.

Een van de aanbevelingen van toen die nu in het aangescherpte protocol staat, is het thuis behandelen van coronapatiënten met zuurstof. „Patiënten krijgen dan zelf een zuurstoftank mee en geven dagelijks hun zuurstofwaardes door aan het ziekenhuis. Op die manier hoeven er minder patiënten in het ziekenhuis behandeld te worden.”

En dan toch nog even kijken naar het aantal bedden. Naar hoeveel kan er opgeschaald worden in geval van een nieuwe uitbraak? „We kunnen naar 1150 bedden”, zegt Kramer. „Op dit moment zijn er 700 ic-bedden in gebruik.” 

20221231 Telegraaf Griep of corona? Dit is het verschil

’Vermijden en vaccineren’, zo luidt het advies

Aan het hoesten, proesten en snotteren? De klachten van griep en Covid lijken behoorlijk op elkaar. Experts leggen de (kleine) verschillen uit: „langzamerhand rijst de vraag welke je beter kunt hebben.”

MAROUSCHA VAN DE GROEP

Griep, corona of ’slechts’ een verkoudheidsvirus? Longarts Leon van den Toorn van het Erasmus MC erkent dat ze alle drie nogal op elkaar kunnen lijken. Toch zijn er wel degelijk minieme verschillen. „Griep (influenza) moet je voorstellen als toch wel een vrij heftige virusontsteking, waarbij mensen vaak snel – binnen één tot twee dagen – goed ziek zijn. Het wordt gekenmerkt door hoge koorts, spierpijn en algehele malaise. In tegenstelling tot een verkoudheidsvirus, dat vaak milder verloopt, moeten mensen bij griep toch wel vaak hun bed in om uit te zieken.” Een paar dagen aan het snotteren en last van keelpijn? Dan heb je hoogstwaarschijnlijk last van een verkoudheidsvirus. „Mensen roepen al gauw dat ze ’een griepje’ hebben, maar als je dan doorvraagt blijkt dat meestal een verkoudheid”, weet Van den Toorn.

„Vooral de koorts is bij een verkoudheidsvirus aanzienlijk minder. Je hebt veelal last van keelpijn, hoesten, niezen of een verstopte neus. Een verhoging kan, maar bij 38+ graden koorts denk ik dan weer eerder aan griep”, vertelt hoogleraar medische microbiologie Paul Savelkoul, verbonden aan het Maastricht UMC+.

Sinds vorige week is in Nederland officieel sprake van een griepepidemie. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) spreekt van een epidemie als twee weken achter elkaar meer dan 58 op de 100.000 mensen naar de huisarts gaan met griepverschijnselen en tien procent van de onderzochte monsters het influenzavirus bevat.

Coronabeeld

En dan is er nog corona, dat ook nog altijd rondgaat. Het RIVM ziet ook landelijk een toename van het aantal coronabesmettingen. „Het klassieke coronabeeld zoals we in het begin zagen, zien we nu vrijwel alleen nog bij mensen die van alles mankeren, dus zogenaamde multimorbiditeit laten zien of – nog vaker – een verstoorde afweer. Bij alle omicronvarianten die nu rondgaan merken we dat het ziektebeeld aanzienlijk minder heftig verloopt”, aldus Van den Toorn.

Savelkoul vult aan: „Op dit moment gaan er een stuk of 4-5 coronavarianten rond, die allemaal in de familie van omicron vallen. Zij wisselen elkaar een beetje af, in plaats van dat er één variant alle anderen wegdrukt, zoals we bij eerdere golven zagen. Het lijkt dan ook dat Covid-19 aan het einde van zijn evolutie gekomen is. Het aantal mensen dat er nog ernstig ziek van wordt is klein. In die zin is het net als bij influenza: het is vooral gevaarlijk voor ouderen en kwetsbaren.”

Mild verloop

De symptomen van corona zijn volgens Savelkoul inmiddels vergelijkbaar met een griep, maar: „Corona ís nog steeds geen griepje”, waarschuwt hij. Is het dan terecht om te juichen als je ziek bent en de test uitwijst dat het in ieder geval géén corona is? „Dat wordt zo langzamerhand de vraag”, meent Van den Toorn. „Corona heeft bij veel mensen een andere lading dan griep. Je moet thuisblijven en mensen zijn bang voor lange termijn klachten. Maar je kunt je afvragen of het altijd vervelender is om corona door te maken, in plaats van griep. 99 van de 100 keer verloopt omicron vrij mild en het geeft ook weer een stukje bescherming.”

Voor Savelkoul is het duidelijk: „Je kunt ze beter allebei niet krijgen. Zowel griep als corona is gevaarlijk voor mensen met onderliggende ziekten. Welke van de twee je beter kunt krijgen is persoonsafhankelijk. Vermijden en vaccineren, dat zou ik adviseren.”

Van Toorn is het daarmee eens. „We zien wel dat lang niet iedereen die ervoor in aanmerking komt ook altijd komt opdagen voor de griepprik. Sommigen denken dat ze de griep wel doorstaan, maar dat weet je pas achteraf. Anderen zijn na de griepprik een paar dagen niet lekker en vinden dat het niet waard of zijn intussen ’prikmoe’. Wij zeggen: gemiddeld genomen loop je meer risico, dus neem die vaccinatie als je tot een risicogroep behoort.”

Feestdagen

Het staat volgens de experts vast dat deze virussen nog meer om zich heen grijpen tijdens de feestdagen. „We zitten met grote groepen binnen en ventileren minder door de kou. We weten dat virussen dat leuk vinden en veel gemakkelijker kunnen verspreiden. Dat geldt voor alle drie de virussen, waardoor de ziekenhuizen momenteel ook tamelijk belast zijn”, aldus Van den Toorn.

„Dat geldt niet alleen voor de feestdagen, maar ook in bijvoorbeeld een volle metro verspreidt het makkelijk”, vult Savelkoul aan. „Griep is daarbij seizoensgebonden: we weten dat het griepseizoen van oktober tot april loopt. Bij corona is dat nog maar de vraag. Tot nu toe heeft het virus zich nog niet aan die indeling gehouden – in de zomer hadden we er ook mee te maken – maar dat kan ook komen omdat onze afweer er nog niet op voorbereid was.”

En het enige dat je ertegen kunt doen, of het nou griep, corona of een verkoudheid is: uitzieken. „Gemiddeld duurt griep een week, met middeltjes duurt het volgens de verpakking zeven dagen. Met andere woorden: het maakt niet uit. Je lichaam heeft gewoonweg tijd nodig om weerstand tegen het virus op te bouwen”, aldus de microbioloog.

Afweerproblemen

Van den Toorn: „Heb je ernstige afweerproblemen en word je ziek, trek dan wel aan de bel. Bij die mensen zijn we alert op een ernstiger verloop en denken we mee met wat je moet doen. Maar voor een gemiddeld mens zeggen we: een paar dagen uitzieken en je bent vaak wel weer beter.”  

20221228 Telegraaf
Is juichen over einde coronacrisis te vroeg?

Het is winter en weer zit het rioolwater bomvol virusdeeltjes

De Duitse viroloog Christian Drosten had met kerst een boodschap die voor opluchting zorgde: volgens hem is de coronapandemie voorbij. Ook in ons land klinkt dat geluid, maar er zijn ook critici die vrezen dat er een te rooskleurig beeld wordt geschetst.

MARCEL VINK

„We zien deze winter de eerste endemische golf van SARS-CoV-2. Naar mijn inschatting is de pandemie over”, zei de viroloog. Opmerkelijk is dat de Wereldgezondheidsorganisatie enkele dagen eerder nog meldde dat dit niet het geval was. „Er zijn nog te veel onzekerheden om te kunnen zeggen dat de pandemie voorbij is”, liet directeur-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus weten, mede doelend op China, dat kampt met een enorme besmettingsgolf.

Ab Osterhaus is het niettemin met Drosten eens. „We zitten in het staartje van de pandemie, maar dat betekent niet dat het virus weg is.” Veelzeggend is het aantal coronadeeltjes in het rioolwater, gemeld door het RIVM: momenteel bijna het hoogst van heel dit jaar.

De Nederlandse viroloog is van mening dat we inmiddels ’een zekere mate van groepsimmuniteit’ hebben bereikt. Hoe het virus zich verder ontwikkelt, kan hij niet met zekerheid zeggen. „Het Mexicaanse griepvirus is bijvoorbeeld ook niet weg. SARS-CoV-2 kan een verkoudheidsvirus worden óf een vorm van influenza. Vooral in de winter.”

Wanneer het moment aanbreekt dat we niet meer in quarantaine hoeven bij een besmetting vindt hij een politieke keuze. „De overheid bepaalt dat. Eigenlijk is het bij influenza ook verstandig thuis te blijven. Het belangrijkst is de situatie nu voor kwetsbare mensen.”

Ginny Mooy is kritischer. De antropologe van het Red Team, de onafhankelijke expertgroep gericht op preventie en bestrijding van Covid-19, waarschuwde begin dit jaar al voor het in haar ogen te grote optimisme. Volgens haar wordt er over meerdere heel belangrijke zaken nauwelijks gesproken. „De positie van ouderen en medisch kwetsbaren”, noemt ze in een statement. „Verbetering van het binnenklimaat, in het bijzonder in het openbaar vervoer, de zorg en het onderwijs.”

Ook wijst ze op het gevaar van Long Covid. „Er is meer kennis nodig, en preventie.” De Rijksoverheid houdt de cijfers niet bij, maar gegevens uit het Verenigd Koninkrijk gaan uit van 3,4 procent van de bevolking. Naar de Nederlandse maatschappij omgerekend zou het gaan om liefst 600.000 mensen in ons land. Het aantal werd eerder deze maand genoemd bij een briefing van Tweede Kamerleden.

Osterhaus kent de zorgelijke verhalen. „Long Covid is alleen niet zo goed gedefinieerd. Veel mensen hebben problemen nadat ze het virus hebben gehad, ja, maar dat is niet ongebruikelijk na luchtweginfecties. Bij het coronavirus is het alleen wel duidelijker zichtbaar, dat is inderdaad zo.”

Het RIVM registreerde in de afgelopen week 6744 positieve tests. Het aantal ziekenhuisopnames stijgt nog niet. Vorige week belandden 327 mensen vanwege corona op een verpleegafdeling of een ic.  

20221221 Telegraaf

Coronavariant BQ.1 is nu dominant in Nederland

Aantal besmettingen stabiel

BILTHOVEN Een andere versie van het coronavirus zorgt momenteel voor de meeste besmettingen. BQ.1, een subvariant van omicron, is in de afgelopen weken dominant geworden. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) verwacht dat de virusversie ook een tijdje dominant blijft. Er zijn geen aanwijzingen dat mensen er zieker van worden dan van eerdere varianten.

Het aantal bevestigde besmettingen blijft stabiel. In de afgelopen zeven dagen registreerde het RIVM 5900 positieve tests. Het RIVM registreert alleen de uitslagen van coronatests die op de GGD-locaties zijn uitgevoerd. Zelftests thuis worden niet meegerekend.

Ook het aantal ziekenhuisopnames verandert nauwelijks. In de afgelopen week belandden 347 mensen vanwege hun coronaklachten in een ziekenhuis. Een week eerder waren er (na correctie) 429 ziekenhuisopnames door toedoen van het virus.  

20221222 Telegraaf

Griep slaat toe vlak voor Kerstmis

BILTHOVEN Het aantal mensen met griep is dusdanig gestegen dat nu officieel sprake is van een epidemie. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) laat dat weten. „In steeds meer keel- en neusmonsters van mensen met griepachtige klachten wordt het griepvirus gevonden.”

Laboratoria, ziekenhuizen en huisartsen treffen het influenzavirus de afgelopen weken steeds vaker aan. Ook zien huisartsen meer patiënten met griepachtige klachten. Het RIVM monitort de situatie samen met onderzoeksinstituut Nivel en het Erasmus MC. Zij runnen samen het Nationaal Influenza Centrum.

De instituten gebruiken nu niet exact de criteria van voor de coronapandemie om te bepalen of er een griepepidemie is. Van een epidemie werd eerst gesproken als meer dan 58 op de 100.000 mensen naar de huisarts gingen met klachten die aan griep doen denken en 10 procent van de onderzochte monsters daadwerkelijk het griepvirus bevatte. In de afgelopen week lag dat aantal daaronder, op 52 per 100.000 inwoners. Van de monsters die in het lab werden onderzocht, bevatte wel 21 procent het griepvirus.

„Net als in de winter van 2021/2022 is het ook nu lastig om alleen op basis van deze cijfers te bepalen of er sprake is van een griepepidemie”, legt het RIVM uit. „De klachten van griep lijken namelijk erg op die van Covid-19. Veel mensen met griepachtige verschijnselen doen nu een corona-zelftest en gaan mogelijk minder vaak naar de huisarts.” Alle informatie overziend, oordelen de wetenschappers dat het woord epidemie op zijn plaats is.

Naast griep gaan ook allerlei andere luchtwegvirussen rond. Nog vaker dan griep treffen laboratoria het humaan metapneumovirus aan, dat ongeveer dezelfde klachten kan veroorzaken. Ook in ernst kan dit virus erg variëren: net als bij griep kan het blijven bij een hoestje en koorts, maar mensen kunnen er ook longontsteking door krijgen. Het virus zat afgelopen week in 23 van 102 nader onderzochte monsters. Ook het RS-virus en het rhinovirus gaan volop rond. Het coronavirus wordt ook nog aangetroffen, maar niet zo vaak momenteel. Naast het coronavirus SARS-CoV-2 gaat ook een ’gewoon’ seizoenscoronavirus rond. De stijgende lijn in het aantal luchtweginfecties noemt het Nivel „passend bij de tijd van het jaar.” Huisartsen zien relatief veel kinderen die ziek zijn door een van de virussen.  

20221219 Telegraaf Niels Rigter  

Griepseizoen barst vlak voor kerst los

Het griepseizoen is begonnen. Behalve influenza waren er allerlei andere virussen en bacteriën rond die luchtweginfecties veroorzaken. In Duitsland ligt het ziektecijfer onder de bevolking volgens de nationale ic-vereniging ’historisch hoog’.

1 Is er een griepepidemie?

Het aantal mensen dat zich bij de huisarts meldt met griepverschijnselen, loopt al een paar weken op. Van de 100.000 Nederlanders melden er zich momenteel zo’n 30 met griepklachten. Om het tot epidemie te bestempelen, moet dat getal minimaal 59 op de 100.000 zijn. Van een epidemie is nog geen sprake. Wel verwacht het RIVM dat de aantallen gaan oplopen.

2 Moeten de Nederlandse ziekenhuizen zich schrap zetten?

„De totale bezetting is best wel oké”, zegt landelijk coördinator ic-capaciteit Piet Melief. „Er zijn geen zorgen of we het aankunnen.” Er zijn wel meer patiënten met luchtweginfecties, maar dat hoort bij het seizoen, zegt Melief. „We zien iets meer influenza, RS-virus en corona”, zegt intensivist Diederik Gommers van het Erasmus MC. „Maar de aantallen zijn nog betrekkelijk laag.”

3Hoe zit het met corona?

De coronathermometer staat laag, maar het virus is er nog en maakt weer meer zieken. Er waren afgelopen week 65 ziekenhuisopnames per dag, een stijging van 16 procent met de week ervoor. In totaal liggen er 663 coronapatiënten in het ziekenhuis. De intensive cares behandelen 27 coronapatiënten. Al met al betekent dit dat de druk op de verpleeg- en ic-afdelingen in een week tijd met 8 procent is gestegen.

4 Kunnen de ziekenhuizen een griep/coronagolf aan?

Ja, zegt Piet Melief. „We zijn goed voorbereid. En we hebben inmiddels de nodige ervaring.” Toch heeft hij ook zorgen. „Personeelsgebrek is nog een beperkende factor. Veel personeel verdwijnt uit de zorg, terwijl de vraag toeneemt.” De 1350 ic-bedden die nog altijd gelden in het officiële opschalingsplan, kunnen de ziekenhuizen volgens Melief nooit halen. „De bovengrens is 1250.”

5 Hoe groot is het gevaar van streptokokken A?

Dat is nog moeilijk te zeggen. Het Juliana Kinderziekenhuis trok deze week aan de bel over een opmerkelijke toename van infecties met de bacterie streptokokken A. Anders dan bij corona zijn het bij deze bacterie vooral jonge kinderen die er ernstig ziek van kunnen worden. Het Juliana meldde samen met zes andere ziekenhuizen dat er sinds het eind van de coronaperiode 61 kinderen met een streptokokkeninfectie in het ziekenhuis zijn beland. Van hen overleefden er vijf de ziekte niet. „Het aantal gevallen is opmerkelijk hoog in Nederland”, zegt microbioloog Nina van Sorge van het Amsterdam UMC in tijdschrift Nature.

Hoogleraar intensivecaregeneeskunde Armand Girbes van de Vrije Universiteit onderstreept dat het om zulke kleine aantallen gaat dat je er nog geen uitspraken over kunt doen. „Ik vind het zelfs een beetje tendentieus om hier zo mee naar buiten te treden.”

Moeten we bang zijn voor herinfectie met covid-19?

GEPUBLICEERD: WEEK 01 - 2021 AANTAL DEELNEMERS: 101

Er is soms onrust over herinfecties met covid-19. Immers, als een eerder doorgemaakte infectie niet tegen covid-19 zou beschermen, wat betekent dat dan voor de pandemie en voor de te verwachten vaccineffectiviteit? Welke van de volgende beweringen over herinfectie met covid-19 is juist?

1. Er zijn wereldwijd slechts een handvol bewezen covid-19-herinfecties beschreven.  juist.

2. De zeldzaamheid van herinfecties met non-SARS-coronavirussen doet vermoeden dat covid-19-herinfecties ook zeldzaam zijn. niet juist.

3. Als er meer dan 4 weken na herstel weer ziekteverschijnselen zijn en de PCR is positief, is er sprake van herinfectie. niet juist. Mensen kunnen het virus na een eerste infectie nog wekenlang aantoonbaar bij zich dragen, zonder dat ze besmettelijk zijn.

4. Een snel dalende antistoftiter na een eerste covid-infectie is een bewezen risicofactor voor herinfectie. is onjuist. Het belang van de antistoftiter voor het herinfectierisico is onbekend; het T-cel-geheugen kan eveneens een belangrijke rol spelen. 

Heeft deze vaccinweigeraar gelijk?

GEPUBLICEERD: WEEK 50 - 2021 AANTAL DEELNEMERS: 2649

Je gaat de straat op om burgers in een achterstandswijk ervan te overtuigen dat ze zich moeten laten vaccineren. Een van de mensen die je spreekt, blijkt zich er flink in verdiept te hebben en doet een aantal beweringen die zelfs jou even doen twijfelen. De meeste van zijn beweringen kloppen, maar eentje niet.

1. Er bestaat geen globaal netwerk waarbinnen verspreiding en evolutie van het coronavirus gemonitord wordt. correct.

2. Afnemende titers van neutraliserende antistoffen zijn een belangrijke determinant van vaccineffectiviteit.  correct.

3. Bij ouderen is de vaccineffectiviteit tegen het oplopen van infectie na 6 maanden gedaald tot onder de 60%. correct.

4. Afnemende titers van neutraliserende antistoffen zullen zich vertalen in een steeds grotere toename van ziekenhuisopnames. niet correct.

20211230 Telegraaf
Biochemicus Katalin Karikó werkt sinds 1984 aan basis coronavaccin

Ze werd de afgelopen veertig jaar afgewezen, ontslagen en zelfs weggehoond. Maar toen de coronacrisis uitbrak, bleek Katalin Karikó’s onderzoek de basis voor de meest effectieve vaccins, Pfizer en Moderna. „Ik heb me nooit iets aangetrokken van wat anderen vonden.”

DANIËLLE KOOL

Het coronavaccin leek er eind 2020 razendsnel te zijn. Een aantal weken na de uitbraak van het virus gingen de eerste testen van start; voor het eind van het jaar werden wereldwijd prikken gezet. Toch moet biochemicus Katalin Karikó vaak even gniffelen als ze de woorden ’snel’ of ’nieuw’ hoort als het gaat om de technologie achter de populaire vaccins Pfizer en Moderna. De 66-jarige werkt namelijk al sinds 1984 aan mRNA. Dat staat voor ’messenger RNA’ en is simpel gezegd een boodschapper die lichaamscellen instructies geeft over de aanmaak van eiwitten.

Karikó leerde voor het eerst over mRNA tijdens haar studie in thuisland Hongarije. Ze raakte gefascineerd door het idee dat mRNA gebruikt kon worden om het lichaam te leren zelf remedies aan te maken tegen ziektes. Na een aantal jaar research aan een Hongaars instituut zonder tastbaar resultaat ging daar de subsidiekraan echter dicht.

Ze vond een baan bij de Amerikaanse Temple University, maar aan emigreren uit het communistische Hongarije zaten wat haken en ogen in de jaren 80. „Van de regering mocht je maar 50 dollar meenemen naar het buitenland, hoeveel geld je ook op de bank had staan. En als je een baanaanbod had, verviel dat zelfs. Dus we konden 100 dollar meenemen op naam van mijn man en dochter. Dat was toen in Hongarije veel geld, maar ik wist dat we er in Amerika niet ver mee zouden komen.”

Zwarte markt

Karikó en haar man besloten hun auto op de zwarte markt te verkopen voor buitenlandse cash. De 900 pond die dat opleverde, verstopten ze in de teddybeer van hun 2-jarige dochter.

De eerste jaren in Philadelphia waren zwaar. Ze werd in de Amerikaanse academische wereld in het diepe gegooid en moest snel leren zwemmen, lacht Karikó nu.

Het hielp niet dat ze een van de weinige vrouwen was en daardoor geregeld niet serieus werd genomen. Of dat ze immigrant was – toen ze na een paar jaar een positie aangeboden kreeg op het prestigieuze Johns Hopkins researchinstituut, was haar supervisor op Temple University daar zo verbolgen over dat hij de Amerikaanse vreemdelingendienst belde. Die constateerde dat er niets aan de hand was, maar haar kansen op de baan waren verkeken.

Ze vertrok naar de University of Pennsylvania maar haar onderzoek liep keer op keer vast, omdat het geïnjecteerde RNA door proefdierlichamen werd afwezen. Researchpartners haakten af, universiteitsafdelingen staakten onderzoeken, collega’s schreven Karikó en haar mRNA af, ze verloor haar baan en moest een lagere functie aannemen.

De Hongaarse zelf bleef echter vastbesloten. „De meeste wetenschappers gaan een experiment aan met een bepaalde uitkomst in gedachten. Krijgen ze die niet, dan zien ze het als mislukt. Maar je leert juist het meest als je aannames worden ontkracht.” Het hielp dat haar eerdere ervaringen haar hadden geleerd haar eigen plan te trekken. „Ik heb me nooit iets aangetrokken van wat anderen vonden. Dan vonden ze me maar onnozel. Ik wist heel goed wat ik deed.”

Hiv

Een toevallige ontmoeting bij een kopieerapparaat zette haar werk op een andere koers. Tijdens het verzamelen van zijn kopietjes vertelde professor Drew Weissman dat hij hoopte een vaccin voor hiv te ontwikkelen. „Dat kan ik voor je maken”, antwoordde Karikó, ietwat overmoedig.

In Weissman vond ze haar wetenschappelijke soulmate. De twee boekten langzaam maar zeker vooruitgang in het onderzoek naar mRNA. Zelf waren ze razend enthousiast over de potentie voor de behandeling van een scala aan ziektes. De buitenwereld had echter nog altijd weinig interesse.

Dat veranderde na de uitbraak van het coronavirus. Karikó is sinds 2013 verbonden aan BioNTech en dat Duitse bedrijf ging toen het virus opdook aan de slag met haar technologie. Chinese wetenschappers zetten de genetische code van het virus online en daarna was het eigenlijk vrij simpel, stelt Karikó. „Twintig jaar geleden moest je een virus fysiek in je lab hebben om er iets mee te kunnen. Nu hoefden we de code alleen nog in te lezen. Het RNA maken kostte twee uur.” BioNTech werkte op dat moment al met farmaceut Pfizer aan een griepvaccin gebaseerd op mRNA. „De technologie lag klaar, we hoefden het alleen nog aan te passen.”

De mRNA-vaccins Pfizer en Moderna bleken het effectiefst tegen het coronavirus. Het zette de wereld van Karikó volledig op z’n kop. Ze ontving een lading prijzen, van academische onderscheidingen tot mediatitels als ’Held van het jaar’ door Time Magazine en Glamours ’Vrouw van het jaar’.

Nobelprijs

Tot ontsteltenis van vele mede-wetenschappers greep ze naast de Nobelprijs, alhoewel de organisatie daarachter al snel verzekerde dat Karikó zeker wordt meegenomen in de overweging voor komende edities. De Hongaarse zelf blijft ook hier nuchter onder. „Ik heb lang geleden geleerd me alleen te richten op dingen die ik kan veranderen. Comités achter prijzen vallen daar niet onder.”
Pfizer en Moderna bleken effectiefst 

20211229 Telegraaf Léon de Winter
Big Pharma koos voor het grote geld

Een pessimist is een optimist met ervaring – desondanks blijf ik een optimist. Ik denk dat onze politieke elites ondanks alles toch leren. Weliswaar langzaam, en ze zijn regelmatig stommer dan ezels en ze stoten zich vier, vijf keer aan dezelfde onzinnige maatregel, maar altijd breekt die dag aan waarop we een stem uitbrengen en we hele bestuurslagen kunnen vervangen. Ik weet het: dat is dit jaar niet gelukt. Na het bestuursinfarct van de toeslagenaffaire treedt dezelfde club weer aan, en een groot deel van de media, de bevolking en de intelligentsia (hebben we die nog in Nederland?) vindt het ontbreken van een gezonde dosis schaamte geen belemmering te berusten in de voortzetting van Rutte I, II en III.

Toch is er reden tot optimisme. Het lijkt (ik herhaal: het lijkt) erop dat de omicronvariant de laatste stuiptrekking is van Covid-19. Uiterst besmettelijk, maar minder fataal. Een recent onderzoek van het Africa Health Research Institute, een serieus wetenschappelijk instituut in Zuid-Afrika, lijkt aan te geven dat besmetting door omicron de afweer versterkt, ook tegen de deltavariant.

Israël is bezig interne beperkingen op te heffen met als argument dat het razend besmettelijke omicron toch niet valt tegen te houden, dus kennelijk heeft men besloten om omicron rond te laten gaan. De risico’s daarvan zouden geringer zijn dan de voordelen. Zelfs de door tunnelvisie gegijzelde leden van het OMT zullen dat op een bepaald moment moeten inzien.

Autodidact

Wat weet ik van virussen en pandemieën? Niks. Sinds februari 2020 besloot ik me als een autodidact in te lezen; ik heb nog een jaar of tien nodig. Ondertussen kreeg ik steeds meer oog voor de meningen van wetenschappers die naar de marges van het medische establishment werden gedreven. Die marginalen vonden lockdowns erger dan de kwaal.

Ook heb ik gelet op wat de woordvoerders van het medische establishment ons beloofden: vaccins zouden een einde maken aan de pandemie. Ze overdreven – zoals ze het nut van mondkapjes overdreven. Het dragen van mondkapjes is niet meer dan een symbool waarmee de ernst van de pandemie wordt onderstreept. Dat dunne lapje stof helpt niet: we blazen er volledig omheen, en daar komt bij dat de virusdeeltjes kleiner zijn dan de kleinste openingen in het lapje.

Maar toch houdt het establishment, na eerst het lapje te hebben weggelachen, eraan vast. Ik ben een beetje ongerust geworden door al dat overdrijven. En als de oversterftecijfers suggereren dat in de eerste weken na vaccinatie bij tachtigplussers de kans op overlijden toeneemt, is het establishment doodstil.

Analyse

Op 1 april 2021 tweette de ceo van Pfizer: „Blij te mogen delen dat geüpdate analyse van onze Fase 3-studie met BioNTech ook aantoonde dat ons Covid-19-vaccin 100% effectief was in het voorkomen van gevallen van #COVID19 in Zuid-Afrika. 100%!” We zitten al een tijdje in de correctie daarvan: iedereen moet een ’booster’ krijgen, alsof je zomaar een glaasje wodka aan je mond zet. Het was niet moeilijk om maanden geleden te voorspellen dat er een hele rij boosters aan zou komen. Het is misschien leerzaam als u een paar afleveringen bekijkt van de tv-serie Dopesick. Die gaat over het Amerikaanse farmaceutische bedrijf Purdue, dat een pijnstiller op de markt bracht dat massale en dodelijke verslaving teweeg kon brengen, en dat wist Purdue vooraf.

Big Pharma heeft dramatische vooruitgang bij het bestrijden van menselijk lijden mogelijk gemaakt, maar die industrie wordt niet geleid door weldoeners; het zijn meedogenloos opererende bedrijven, zoals veel andere grote bedrijven. Ze verkeren momenteel in de beste positie in hun geschiedenis: met overheidssteun hebben ze vaccins ontwikkeld die ze vervolgens weer duur aan die overheden verkopen zonder verantwoordelijk te zijn voor de bijverschijnselen. Ook ik heb aanvankelijk hun persberichten bewonderd. Maar ik heb bijgeleerd. Bijna alle media liggen nog steeds in katzwijm bij het horen van de naam Pfizer of Moderna. Hoeveel sterfgevallen hebben de vaccins voorkomen? Het valt moeilijk te berekenen, misschien veel. Wat wel valt te berekenen, is wat Big Pharma heeft verdiend: tientallen miljarden. Ze hadden de vaccins tegen kostprijs kunnen verkopen vanwege hun maatschappelijke rol. Ze kozen voor het grote geld.

Onverkoopbaar

Als een omicronbesmetting het menselijk afweersysteem echt stimuleert, worden al die vaccins onverkoopbaar. En voor de bedrijven die momenteel koortsachtig nieuwe vaccins en andere medicijnen ontwikkelen, is dat ook rotnieuws. Eén ding is zeker, wat mij betreft: ik wens Big Pharma alle goeds toe, maar de viruspsychose moet stoppen. Geen paniek meer. Geen lockdowns.

Wat je in deze ellende nog eens beseft, is hoe mooi, innemend, teder en bijzonder ons ’normaal’ is. Zorgeloos bij elkaar op bezoek gaan. Met tientallen vreemden in een restaurant zitten, in een theater schouder aan schouder iets ontroerends ondergaan, in een vliegtuig opgewonden op weg zijn naar een ver land, elkaar de hand schudden, gezoen op de wang, in de hals, op de lippen – in 2022 moet dat alles terugkeren, wens ik ons allen toe, plus gezondheid en het vermogen tot bewondering en vooral verwondering.

20211228 Frans Aarts[Heerlen]
Rechters, waar ligt de grens?

We leven in een tijd waarin grenzen worden overschreven. Grote groepen mensen hebben in twee jaar tijd afscheid genomen van hun normaal en vervangen door een nieuwe normaal. 85% van de bevolking vindt het normaal dat 15% van de bevolking (op basis van niet objectieve gronden) niet mag deelnemen aan sociale activiteiten; vindt het normaal dat vaccinatie wordt afgedwongen; vindt het normaal dat onderwijs een jaar on hold wordt gezet en vindt het normaal dat bedrijven op grote schaal verplicht worden gesloten. Rechters behoren, is inmiddels gebleken, tot die 85%. 

Maar rechters, waar ligt jullie grens, waar ligt de streep, waar houdt dit beleid voor jullie op? Het akeligste aan alles, aan deze hele pandemie, is dat jullie rechters geen enkele rem lijken te willen zetten op de verschuivende moraal. 

Waar ligt jullie grens? Staat u toe dat gedefinieerde groepen mensen, niet mogen deelnemen (buitensluiten) aan sociale activiteiten? Staat u toe dat deze mensen geen toegang hebben tot voorzieningen, zoals openbaar vervoer? Mogen deze mensen worden verplicht zich in hun huis op te houden (insluiting). Mogen zij in een hotel bijeen worden gebracht, alwaar in de gaten wordt gehouden of zij zich aan de regels houden, op straffe van een boete of lijfsdwang? Eén klein stapje verder, mogen deze mensen in een afgezet gebied bijeen worden gebracht? Waar ligt uw grens, rechter?

De jeugd heeft recht op onderwijs. Dit staat buiten discussie: online onderwijs is geen onderwijs. De schoolsluitingen zijn wat mij betreft de grootste (humanitaire) schadepost van de IC crisis. Hoe ver mogen de schoolsluitingen voor u gaan, rechter, mogen ze één maand dicht, twee maanden, of langer? Waar is het voor jullie genoeg? Het is doodeng dat u zwijgt, rechter.

En vaccinatiedwang. De neurenbergcode is ooit, als een van de grootste verworvenheden van beschaving door de westerse wereld aanvaard. De neurenbergcode is recht, rechter. Het is een betrouwbare bron en laat u zich door niemand iets anders vertellen. In Australië worden quarantainekampen gebouwd, in Canada hebben niet gevaccineerden geen toegang tot het openbaar vervoer, en dan dichterbij, Italië: niet gevaccineerden wordt de toegang tot het werk ontzegd, in Oostenrijk krijgt de niet gevaccineerde een boete. Dit noemt men “dwang”, rechter. Kent u het begrip “dwangsom”. Ik maak u erop opmerkzaam dat geen enkele, maar dan ook geen enkele vaccinatie in Nederland verplicht is. In ‘s rijks vaccinatieprogramma zitten vaccinaties tegen aandoeningen die veel ernstiger zijn dan Corona. De mazelen, bijvoorbeeld. De mazelen zijn misschien wel 10 keer dodelijker voor de jeugd dan Corona. Vaccinatie tegen de mazelen is niet verplicht. Waar ligt voor u de grens bij het afdwingen van vaccinatie, rechter?

We leven in een tijd waarin de “normaal”, de “moraal” verschuift. Wij vinden na 1,5 jaar Corona dingen normaal die wij eerder niet voor mogelijk hadden gehouden. En ik vind (dat is mijn persoonlijke mening) dat onze normen en waarden niet een klein beetje zijn opgeschoven, maar heel erg veel. Quarantainekampen in Australië? Dat zou moeten leiden tot een spoedtop van de Verenigde Naties. Er gebeurt helemaal niets! Dood en doodeng. Italianen die werk, loon en dus bestaansrecht wordt ontzegd? Angstaanjagend. Maar u lijkt het normaal te vinden, rechter.

Wij, juristen, hebben een taak. Advocaten zijn een orgaan van de rechtsstaat. Rechters zijn een zuil van de “trias politica”. Dat laatste betekent, dat rechters zich helemaal niets hoeven aan te trekken van “beleid”, van “crisis op de IC”, “vaccinatiegraad”, “Alpha”, “Delta”, of “Omikron”, “R waarde”. U bent helemaal bevrijd van dat alles! U bent autonoom, onaantastbaar. Grapperhaus mag u nooit ontslaan, u mag geheel zonder last of ruggespraak, uw vonnis wijzen. U hoeft de IC crisis niet op te lossen. Bevrijd uzelf van deze last; De last van de Coronacrisis ligt niet bij u! Kijk naar één ding: kijk naar hoe de moraal verschuift, zie hoe de moraal verschuift en de richting waarin deze verschuift. Ik verzoek u, nee smeek u voor uzelf te bepalen waar de grens ligt. Geef dat ook aan in uw vonnissen. Heb respect voor die één of twee  advocaten die tussen de wegkijkende meerderheid van de advocaten staan te roepen. Dat zijn de mensen die het verschil maken.

Wij juristen, advocaten, rechters, rechtswetenschappers, móeten beleid, overheden, “the establishment” continu ter discussie stellen. In tijden van voorspoed, maar helemaal, in tijden van crisis. Met kracht en met overtuiging. Waardeer het, rechter, dat er één of twee advocaten opstaan, om de verschuivende moraal ter discussie te stellen. Het zouden er niet één of twee moeten zijn, maar 20.000. Rechter, u en die roepende advocaat, u staat aan dezelfde kant van de geschiedenis

20211223 Geachte heer De Jonge,
Lange tijd ben ik boos geweest, maar sinds ik van u heb geleerd dat de overtreffende trap van boos BOOST is, heb ik besloten niet meer boos te zijn. Het zou tenslotte zomaar tot boost kunnen leiden en dat is het laatste wat ik wil.

Sterker nog, ik wil mijn dank uitspreken. Dank voor de talloze lichtpuntjes waarmee u in de achterliggende periode de (Corona-)duisternis heeft weten te verlichten!
Ik had de afgelopen anderhalf jaar geen betere leraar voor mijn kinderen kunnen wensen. Bijles Grieks hebben ze niet meer nodig, nu u hen zelfs met het alfabet (omicron) helpt en van virus weten ze nu dat het “dik slijm” in het Latijn betekent. Spreekwoorden en gezegden oefenen we nu dagelijks: “met twee maten meten, als de koe verdronken is delft men de put, al is de leugen nog zo snel de waarheid achterhaalt hem wel” blijven favoriet!

Zo leerde u hen bijvoorbeeld de voorzetsels opnieuw: door of met Corona, voor of tegen vaccinatie etc. Het was de ideale lesstof voor al die keren dat ik mocht helpen bij het thuisonderwijs. Dat was nog niet alles: ze lezen weer boeken, wat een uitvinding dat je daarin iets over het verleden kan leren, geschiedenisles o ja, daarom dus. Hun leesvaardigheid is toegenomen, zij scannen moeiteloos medische studies en de conclusies daarin. Kortom hun kennis, vaardigheden en kritisch denkvermogen hebben een fantastische sprong gemaakt.

Wat minder fijn is het dat zij ook aan den lijve mogen hebben ervaren hoe het is als klasgenoten je gaan aanwijzen omdat je niet gevaccineerd bent en docenten emotionele druk op je leggen. Balletlessen en sporten daarentegen werden overbodig, want door uw beleid hebben ze geleerd hoe ze gedurende lange tijd hun rug recht kunnen houden. Bovendien heeft u zelfs al met hen meegedacht over een eventuele vervolgstudie: een rechtenstudie om meer te leren over (grond)rechten, het gelijkheidsbeginsel, verdragen, uitsluiting, discriminatie of censuur. Of toch maar een studie geneeskunde waarbij de eed van Hippocrates alleen uitgesproken hoeft te worden....

Heel vrolijk werd ik van hun vraag of u dan een soort Sinterklaas bent... immers u weet toch waar iedereen woont? Prachtig dat vertrouwen in de goedheid van de mens en het geloof in sprookjes. Als docent bent u dus ook nog eens de ideale verhalenverteller.

Het meest dankbaar echter ben ik u als moeder. Dankzij het keer op keer sluiten van de scholen heb ik twee fantastische pubers bijna constant om mij heen. Ik mag meer tijd met hen doorbrengen dan ooit op een moment waar vanzelfsprekende emoties van woede en verdriet, wanhoop én hun verbazing over het feit dat vriendinnen gewoon lekker (een week eerder) op vakantie gaan, afwisselend op de voorgrond treden.

Mijn kinderen zijn mentaal enorm gegroeid door uw beleid. Wat een respect heb ik voor hun oplettendheid en denkvermogen. Ik ben trots op hun veerkracht en wat een genot dat ze uit verveling tikkertje en verstoppertje in een bos gaan doen, de hond vrijwillig uitlaten, taarten bakken voor eenzame ouderen en weer ouderwets gezellig spelletjes doen. (Is het toeval dat ze dan grijpen naar “mens erger je niet”, “monopoly”, “dokter bibber”, “patience” en “levensweg”?) Het is een voorrecht dat ze door u zijn gaan inzien dat zij niet als schapen met de kudde hoeven mee te lopen, dat zij zelf voor hun rechten moeten opkomen en zichzelf moeten beschermen nu volwassenen dit niet doen.

Voor ons bent u de “docent van het jaar”. Geen idee of u ook muziekles geeft als vak en daarom geef ik vast een voorzetje voor Kerst, laat ons allen zingen (in de buitenlucht):

ADESTE FIDELIS / oh come all ye faithful / komt allen tezamen

20211116 de coronarekening

20211009  Dick Bijl; Pandemische Chaos: 

 regel 106:  Klinisch beeld en diagnostiek

De klachten van een infectie met het coronavirus bestaan meestal uit bovensteluchtwegsymptomen, zoals keelpijn, een loopneus, hoesten, opgeven van slijm, verlies van reuk en/of smaak, en koorts en algemene symptomen van ziekzijn. Een deel van de mensen heeft een asymptomatische infectie. Bij een gering deel van de geïnfecteerden verloopt de ziekte ernstig tot zeer ernstig, met overlijden tot gevolg. Dan gaat het vrijwel uitsluitend om ouderen met comorbiditeit. Op grond van het klinische beeld kan de diagnose vermoed worden. Een PCR-test test op de aanwezigheid van viraal erfelijk materiaal in het neusslijmvlies. Een PCR-test kan in combinatie met het klinische beeld de diagnose waarschijnlijk maken. Een test zonder bijbehorend klinisch beeld is vrijwel zinloos. Afhankelijk van het voorkomen van de aandoening (de prevalentie) zal een aanzienlijk deel van de mensen met een positieve testuitslag de ziekte niet hebben.37 Dit is dus niet zo’n heel handige test om op grote schaal te gebruiken. 

regel 107: Klinisch beeld en diagnostiek

De klachten van een infectie met het coronavirus bestaan meestal uit bovensteluchtwegsymptomen, zoals keelpijn, een loopneus, hoesten, opgeven van slijm, verlies van reuk en/of smaak, en koorts en algemene symptomen van ziekzijn. Een deel van de mensen heeft een asymptomatische infectie. Bij een gering deel van de geïnfecteerden verloopt de ziekte ernstig tot zeer ernstig, met overlijden tot gevolg. Dan gaat het vrijwel uitsluitend om ouderen met comorbiditeit. Op grond van het klinische beeld kan de diagnose vermoed worden. Een PCR-test test op de aanwezigheid van viraal erfelijk materiaal in het neusslijmvlies. Een PCR-test kan in combinatie met het klinische beeld de diagnose waarschijnlijk maken. Een test zonder bijbehorend klinisch beeld is vrijwel zinloos. Afhankelijk van het voorkomen van de aandoening (de prevalentie) zal een aanzienlijk deel van de mensen met een positieve testuitslag de ziekte niet hebben.37 Dit is dus niet zo’n heel handige test om op grote schaal te gebruiken. 

regel 117: Van het AstraZeneca-vaccin kwamen meldingen over trombose in combinatie met een tekort aan bloedplaatjes, lekkende haarvaten en overlijden. 

regel 118: Van het Pfizer-vaccin zijn meldingen gedaan van overlijden van ouderen en kwetsbaren kort na toediening van het vaccin. Verder is het optreden van paralyse van Bell bekend, een verlamming van de zevende hersenzenuw met uitval van de aangezichtsspieren.   De gevallen geven evenwel aan dat effecten op het zenuwstelsel niet uitgesloten kunnen worden. Ook zijn in de VS meldingen gedaan van ernstige tot levensbedreigende allergische reacties. In het voorjaar van 2021 kwamen er meldingen over ontstekingen van de hartspier (myocarditis) en van het hartzakje (pericarditis). Deze aandoeningen kunnen bij een deel van de getroffenen ernstig verlopen.

regel 122: Onafhankelijke onderzoekers en organisaties zijn een andere mening toegedaan. Zij wijzen erop dat medicijnen hard op weg zijn de derde doodsoorzaak te worden, na hart- en vaatziekten en kanker. Dat komt onder meer door onoordeelkundig gebruik, overmatig gebruik en gecombineerd gebruik van medicijnen. 

regel 123: Het is voorts bekend dat artsen meestal wel iets beter te doen hebben dan nog meer formulieren in te vullen. Voor patiënten is, evenals voor artsen, niet altijd duidelijk wat een bijwerking is. 

regel 126: Ernstige bijwerkingen zijn het oplopen van andere aandoeningen zoals neurologische, allergische of anafylactische reacties, blijvende invaliditeit en overlijden. Individuen stellen zich de vraag welk risico ze lopen op ernstige bijwerkingen en overlijden.  Het risico om te overlijden na de vaccinatie is, vooral bij jongeren, groter dan het risico te overlijden aan de aandoening. 

regel 129: Op 22 juni 2021 stond op de website van Lareb dat het 81.480 meldingen van bijwerkingen van de coronavaccins had ontvangen. Hiervan gaan 66.724 over de eerste vaccinatie en 14.756 over de tweede vaccinatie.54 De meeste waren lokale bijwerkingen. Er waren 409 meldingen van overlijden na vaccinatie, de meeste na toediening van het Pfizer-vaccin. Er waren 22 meldingen van een ontsteking van het hartzakje (pericarditis) en 10 van een ontsteking van de hartspier (myocarditis) en voorts meldingen over trombose met of zonder een laag bloedplaatjesaantal. 

regel 131: Sommigen zijn van mening dat elke actie die mogelijk leidt tot vaccinatietwijfel of terughoudendheid als onverantwoord moet worden gezien en bijdraagt aan het opstoken van ongefundeerde angsten in de bevolking tegen vaccinaties. De briefschrijvers geven aan dat het omgekeerde, namelijk stil blijven of alleen in een kleine groep vragen stellen, op de lange termijn schadelijk zal zijn voor het vertrouwen van het publiek. Stil blijven is niet een verantwoorde optie. 

regel 132: Voor elk coronavaccin kunnen de voordelen uiteindelijk opwegen tegen de nadelen. Of niet. Of het kan zo zijn dat de voordelen alleen opwegen tegen de risico’s bij bepaalde groepen.

regel 134: Ontmanteling van de gezondheidszorg Jan G. Grandjean

regel 143: Bij een blik op een IC valt het op dat vele COVID-19-patiënten een vitamine D3-tekort hebben. Vitamine D3 is een essentieel onderdeel van het immuunsysteem. Een tekort kan leiden tot een verlaging van onze immuunrespons, waardoor men vatbaarder is voor allerlei indringers zoals virussen en bacteriën.3 Ultraviolet-B-straling (UVB-straling) van de zon zet 25-hydroxycholesterol via de huid en lever om in vitamine D3. Mensen die in landen wonen met overmatig zonlicht en veel in de buitenlucht leven, hebben van nature een hoge vitamine D3-concentratie door de UVB-straling van de zon. In Nederland is het extra innemen van vitamine D3 voornamelijk in de winterperiode essentieel omdat zonlicht in deze periode ontbreekt. 

regel 163: De dolle dans van de coronacijfers Mattias Desmet

regel 180;  De basiscijfers in de coronacrisis zijn dus geen objectieve gegevens, want ze worden geconstrueerd op basis van een aantal subjectieve aannames en afspraken. Afhankelijk van hoe die afspraken gemaakt worden, verschillen de cijfers gemakkelijk met een factor twintig. In dat ‘woud van subjectiviteit’ volgden virologen, bewust of onbewust, hun vooroordelen en lijken ze meestal voor cijfers gekozen te hebben die de gevaarlijkheid van het virus overschatten. 

regel 183; Als de basiscijfers met een factor twintig variëren, dan variëren de daarop gebaseerde statistieken met dezelfde factor. Met andere woorden: het epidemiologisch-statistische discours klinkt gesofisticeerd en oogt indrukwekkend met zijn acroniemen, berekeningen tot vier cijfers na de komma en mathematische modelleringen van het verloop van de pandemie, maar het is vooral een indrukwekkende demonstratie van schijnexactheid en pseudo-objectiviteit.

    regel 190/1; Een Duitse studie suggereerde dat de hoge mortaliteit op IC’s in hoge mate aan de beademingstechnieken toe te schrijven was. Daar zou de allergrootste opgave in deze crisis kunnen liggen: erkennen dat we het onheil, dat zo uitvoerig gedramatiseerd werd in de media, in aanzienlijke mate over onszelf hebben uitgeroepen; dat de zo hoog geprezen medische behandeling zélf de oorzaak van een deel van de misère was. Het toepassen van de veel te agressieve beademingsmethodes bij IC-patiënten was daar een voorbeeld van.

regel 247: Wiskundige modellen in de pandemie Ronald Meester

regel 275: Wetend dat expliciet rekenen een zeer hachelijke zaak is en rekening houdend met een heleboel zaken die in de modellen van het RIVM geen enkele rol spelen, lijkt het toch het beste om geen maatregelen te nemen waarvan geheel onduidelijk is of ze enige zin hebben, maar die de maatschappij wel zeer ontregelen. De modellen van het RIVM zeggen niets over de extra gezondheidsschade van mensen die aan andere ziektes lijden, over de verdere economische schade, over het sociaal welzijn van Nederland, over een jaar aan gemiste contacten, over de sterk toegenomen kindermishandeling vanwege de pandemie… En zo voort.  Ik zou de rekenmodellen van het RIVM dus liever gebruiken als nuttig advies, dan als leidend. De gemaakte voorspellingen van het RIVM en de elke keer daarna gerealiseerde werkelijkheid liggen standaard zo ver uit elkaar dat deze conclusie mijns inziens onontkoombaar is. 

regel 276: Corona en wat er (wellicht) achter zit Barend van de Kar en Bert Keizer

regel 383: COVID-19 in perspectief van de persoonlijkheid Jan Derksen

regel 388: Kinderen van de coronarekening Wat zijn de gevolgen van de aanpak van de COVID-19-pandemie in Nederland? Hans Koppies

regel 432: De weg van de minste weerstand Een filosofische bespiegeling van de coronacrisis Ad Verbrugge 

regel 442: De betekenis van corona in relatie tot iemands constitutie blijft in het gehele debat onderbelicht. Heel veel mensen worden niet of nauwelijks ziek van dit virus. Zij kunnen het zogezegd hebben. Met een gemiddelde leeftijd van sterfgevallen in Nederland6 van boven de 80 en een wereldwijd gemiddeld overlijdensrisico van 0,057 voor mensen onder de 70 spreken sommigen in verband met corona wel van een ouderdomsziekte.8 De verzwakking van onze constitutie, waardoor wij vatbaarder worden voor dergelijke virussen, behoort tot onze sterfelijkheid. Dat zullen we moeten aanvaarden. Juist wanneer we als samenleving tot het uiterste willen strijden tegen de dood, zijn we in zijn ban. 

regel 443: Nu kan iemands weerstand ook om andere redenen verzwakt raken. Veel coronadoden kampen met een onderliggend lijden. In veel gevallen is sprake van obesitas en diabetes, aandoeningen die weer vaak samenhangen met een ongezonde leefstijl: gebrek aan beweging, een te grote consumptie van alcohol, frisdranken en suiker, het overwegend eten van bewerkt voedsel, te weinig slaap, stress, enzovoorts. 

regel 476: De testsamenleving: buitenproportioneel en een loze belofte Armand Girbes

regel 498: De beste remedie: censuur of het vrije woord? Jasper A. Bovenberg

regel 539: Ongezond onderweg in een maatschappelijke revolutie Bob de Wit

regel 547: Vanuit het aandeelhouderskapitalistische perspectief zijn gezonde mensen tot nu toe niet interessant geweest, want aan hen valt niets aan te verdienen. Het meest interessant zijn ongezonde mensen die zo lang mogelijk blijven leven. .. afnemende gezondheid leidt tot hogere zorgkosten en meer aandeelhouderswaarde voor zorgaanbieders . Virussen als influenza en corona zijn niet bedreigend voor gezonde mensen, maar wel voor oude en zieke mensen, vanwege hun respectievelijk oude en verzwakte immuunsysteem. 

regel 563: De corporate states profiteren van de maatregelen door een verkoopexplosie van vaccins en testen, omzetrecords bij digitale technologiebedrijven en onlineverkopen, en hoge rendementen van globale investeerders en beleggers.

Deze ‘machtsgreep’ heeft wereldwijd echter ook tot veel maatschappelijke onrust, betogingen en demonstraties geleid. Burgers in de meeste landen verenigen zich in burgerinitiatieven, in een aantal gevallen met als doel om een alternatief maatschappijmodel te ontwikkelen dat ook de belangen van burgers dient: een citizens society. De tijd zal leren hoe society 4.0 zich gaat ontwikkelen, en hoe great de reset gaat uitpakken.

regel 564: Nawoord Dick Bijl

regel 566: Het ontwikkelen van vaccins was tot enkele decennia geleden een overheidstaak maar zij heeft deze taak afgestoten. De ontwikkeling en productie ligt nu in handen van de industrie. Interessant is het businessmodel van de vaccinfabricage. De wereldwijde productie van vaccins zal de industrie en haar aandeelhouders gigantische winsten opleveren. De vaccinfabrikanten hebben bovendien afgedwongen dat zij geen enkele productaansprakelijkheid dragen en wel gegarandeerde inkomsten hebben door landelijke vaccinatieprogramma’s die meestal met publiek geld zijn gefinancierd. 

Vicepresident Pfizer: Israël was testlab voor vaccin

zondag 19 september 2021 |  Redactie Israel Today

De vicepresident en hoofd­weten­schapper van Pfizer leek onlangs te bevestigen wat veel sceptici al maanden beweren, namelijk dat de Israëli's een soort proef­konijnen zijn voor het Covid-19 vaccin van het bedrijf. Voor Israël ging dit te ver: het was een goede samenwerking.

'Aan het begin van de pandemie hebben we een overeen­komst gesloten met het Israëlische ministerie van Volks­gezond­heid, dat uitsluitend het vaccin van Pfizer gebruikt en het zeer nauw­lettend in het oog hield, zodat we een soort labora­torium hadden waar we het effect (van het vaccin) konden bestuderen,' zei Philip Dormitzer, de chief scientific officer van Pfizer, in een video­conferentie. De Israëlische nieuws­zender Channel 12 News pikte het citaat op en maakte het tot het belangrijkste punt van zijn uitzending van vrijdag.

De huidige Corona-'tsaar' van Israël, dr. Nachman Ash, maakte op de Israëlische radio bezwaar tegen het gebruik van het woord 'laboratorium' om de rol van Israël te omschrijven en verwierp de bewering dat de over­een­komst tussen Pfizer en de Joodse Staat een exclusief karakter had.

Exclusief of niet, de voormalige premier Benjamin Netanyahu heeft reeds toege­geven dat hij er alleen in geslaagd is zoveel doses vaccin aan te schaffen omdat hij ermee had inge­stemd medische gegevens te delen die Pfizer in staat zouden stellen de werk­zaam­heid en mogelijke bijwer­kingen van zijn product te volgen.

'Wij kunnen dit doen omdat ons gezond­heids­zorg­systeem tot de meest geavan­ceerde ter wereld behoort en werkelijk een licht voor de naties is', zei Netanyahu in januari. 'Als we van Israël een 'modelland' maken, kunnen we eind maart alle Israëlische burgers boven de 16 jaar vaccineren, en misschien zelfs eerder.'

Albert Bourla, CEO van Pfizer, ging hier vorige maand ook op in in een interview met de Financial Times, toen hij uitlegde waarom Israël, met zijn kleine bevolking en geavanceerde medische dossiers, het ideale 'testland' was. Zoals Dr. Dormitzer het stelde, fungeert Israël dus daadwerkelijk als een soort test­labora­torium voor Pfizer, in een tijd waarin de wereld schreeuwt om een genees­middel voor Covid.

Voor de Israëli's komt deze vaststelling niet echt als een verrassing, omdat de meesten van hen een risico namen dat zij verantwoord achtten. Vooral omdat zij massaal naar de inentings­posten zijn getrokken en buitenlandse en Israëlische deskundigen erop wijzen dat er helemaal geen risico is.

Toch zou het nieuws van Dormitzer's opmerkingen de inspanningen van premier Naftali Bennett, om de nog een miljoen onge­vacci­neerde Israëli's ervan te over­tuigen het Pfizer-vaccin te halen, verder kunnen bemoei­lijken. Volgens het bericht van Channel 12 zeiden tegen­standers van vaccinatie dat zij gelijk hadden met hun weigering om deel te nemen aan wat zij 'het experiment van Pfizer in Israël' noemden.

Pfizer zelf greep in en probeerde de situatie te vergoelijken door een verklaring tegen het bericht van Channel 12 uit te geven:

'Wij zijn op de hoogte van een videoclip waarin een interview wordt getoond met een van onze weten­schap­pers die zich helaas heeft vergist op een belangrijk punt dat wij graag willen verdui­de­lijken: Wij zijn dankbaar voor de samen­werking tussen Pfizer en het Israëlische Ministerie van Volks­gezond­heid. Dit is geen klinische onder­zoeks­studie. Het is een niet-ingrijpende samen­werking om gegevens uit de echte wereld te verza­melen. (...) [Israël] dient niet als labora­torium, maar als eerste natie die een aanzien­lijke vaccinatie­graad bereikt.'

Niet een virus, maar een verzwakt immuunsysteem is de grootste bedreiging voor de volksgezondheid

Uit meerdere wetenschappelijke studies is inmiddels gebleken dat de immuniteit na een natuurlijke infectie een betere bescherming geeft dan een immuniteit na Covid-19-vaccinatie. Natuurlijke immuniteit kan wel eens nodig zijn om volledige bescherming in de populatie op te bouwen, schrijft immunoloog dr. Carla Peeters. Gepubliceerd op: 09/09 2021 bron: HP DE TIJD
Inmiddels zijn de kwetsbare mensen en risicogroepen in de meeste westerse landen gevaccineerd met een van de vier ‘Under Emergency Admission’ (EUA) toegelaten Covid-19-vaccins. Opmerkelijk genoeg worden in de landen met de hoogste vaccinatiegraad (Israël, IJsland en Engeland) hoge aantallen positieve testen (die ook wel ‘besmettingen’ worden genoemd, al zijn het niet altijd besmettingen) geconstateerd. Ook blijkt, in tegenstelling tot de verwachtingen, dat mensen die dubbel gevaccineerd zijn positief getest kunnen worden, een hoge virale lading kunnen dragen, het virus mogelijk over kunnen dragen en in het ziekenhuis kunnen belanden. De Israëlische doctor Kobi Havi geeft op Channel 13 News aan dat 85 tot 90 % van de ernstig zieke mensen in het ziekenhuis volledig gevaccineerd zijn. De effectiviteit van vaccinaties lijkt af te nemen of te verdwijnen. De ‘one size fits all’-benadering kan een doodlopende weg worden wanneer de huidige eenzijdige strategie op één virus angstvallig wordt voortgezet.
Verzwakt immuunsysteem.. In Engeland spreken diverse immunologen zich uit over het gevaar van een verzwakt immuunsysteem in de gehele populatie waardoor meer kans op infecties en chronische ziekten. Ten gevolge van de lockdowns en de maatregelen als anderhalve meter afstand houden en het dragen van mondkapjes kan het immuunsysteem bij velen minder effectief geworden zijn dan voor de pandemie. Kinderen en volwassenen zijn minder in contact gekomen met andere virussen en bacteriën, waardoor het immuunsysteem minder wordt uitgedaagd en daardoor getraind. Daarnaast spelen factoren als een gewijzigde voeding en leefstijl, blootstelling aan toxische stoffen door veelvuldig gebruik van desinfectans en mondkapjes, en de toename van stress een belangrijke rol. Ook het medicijngebruik is tijdens de coronapandemie gestegen. Het CBS rapporteert dat de mentale gezondheid in Nederland het eerste kwartaal van 2021 het laagst is sinds de afgelopen 20 jaar. Nivel rapporteert dat het gebruik van psychofarma onder jongeren van 15 tot 24 jaar het eerste kwartaal in 2021 is gestegen. Dit werd eerder al gezien in Engeland en Verenigde Staten. Vanuit de psychoneuro-immunologie is bekend dat de mentale gezondheid een belangrijke rol speelt in een goed functionerend immuunsysteem. De lange duur van de maatregelen kan het ‘innate’ en ‘adaptive’ immuunsysteem verzwakken. (Zie kader onderaan deze pagina voor uitleg.)
Goed werkend immuunsysteem cruciaal voor gezondheid.. Het effectief en efficiënt kunnen opereren van het totale immuunsysteem is cruciaal wanneer het lichaam vreemde stoffen, pathogenen (ziekteverwekkers) of bijvoorbeeld kankercellen tegenkomt.  Evenzogoed is het belangrijk voor het succesvol reageren met een goede immuniteit (bescherming) na vaccinatie.
Uit studies naar de effectiviteit van het influenzavaccin is al gebleken dat oudere mensen niet altijd effectief kunnen reageren op het influenzavaccin. Bij oudere mensen is veelal sprake van een verouderd immuunsysteem. Er wordt dan gesproken over immunosenescence. DIt kan tot gevolg hebben dat er ondanks vaccinatie geen goede bescherming opgewekt kan worden. Uit een onderzoek in Noorwegen onder honderd overleden kwetsbare ouderen kort na een Covid-19-vaccinatie blijkt dat waarschijnlijk bij tien van de overledenen het vaccin een rol heeft gespeeld en bij 26 mogelijk. Naast oude mensen kunnen onder andere ook mensen met chronische ziekten zoals reuma, MS of na orgaantransplantatie over een verzwakte immuniteit beschikken. Een aanzienlijk deel van de mensen met chronische ziekten die participeerden in een Nederlands onderzoek bleek niet in staat om een goede antistof-respons op te wekken na twee vaccinaties met een van de vier Covid-19-vaccins. Inmiddels is gestart om deze groep een derde vaccinatie aan te bieden. De resultaten hiervan zijn nog niet bekend.  Omdat het immuunsysteem bij deze groep niet optimaal werkt en hetzelfde vaccin voor deze derde injectie gebruikt wordt, zijn geen grote verbeteringen te verwachten. Het EMA en ECDC vinden vooralsnog een derde booster voor gezonde groepen niet dringend nodig.
Een vaccinatie is niet hetzelfde als een goede bescherming
Niet bij iedere persoon leidt een vaccinatie tot een goede bescherming. Het grootste deel van de mensen die momenteel gevaccineerd zijn weet niet of zij antistoffen en/of T-cel-immuniteit hebben opgebouwd. Dat wordt niet gemeten. Ook kan het zijn dat zonder vaccinatie al een goede immuniteit is opgebouwd door een al dan niet met symptomen (asymptomatisch) verlopen infectie met het SARS-CoV-2-virus of een eerdere infectie met een ander coronavirus. Een in Nature gepubliceerd onderzoek toonde aan dat zeventien jaar na een natuurlijke infectie met het SARS- CoV-1-virus beschermende T-cel-kruisreactiviteit voor het SARS-CoV-2 virus kon worden aangetoond. Uit vijftien wetenschappelijke studies is inmiddels gebleken dat de immuniteit na een natuurlijke infectie een betere bescherming geeft dan een immuniteit na Covid-19-vaccinatie. Een Israëlische studie toonde een 27 x minder kans op herinfectie en een acht maal mindere kans op ziekenhuisopname in vergelijking met een vaccinatie.
Een ander recent verschenen onderzoek toonde eveneens een betere immuniteit na natuurlijke infectie. Dit kan te maken hebben met het feit dat een natuurlijke infectie een bredere immuunrespons tegen een grotere verscheidenheid aan virale manteleiwitten opwekt. Ook kan een vermindering van de werkzaamheid van het innate en adaptive immuunsysteem (zie kader) na een injectie met een van de mRNA-vaccins optreden, waardoor bij volgende infecties juist een groter risico op een heftiger verloop ontstaat, zoals blijkt uit een nog niet peer reviewed publicatie waar ook Nederlandse wetenschappers aan meewerkten.
Uit onderzoek van Mayo Clinic en Boston University blijkt de effectiviteit na zes maanden na de tweede injectie met het Pfizer-vaccin afgenomen te zijn van 76 % naar 42 % en met Moderna van 86 % naar 76 %
Al voordat de Covid-19-vaccins op de markt waren, werd gesproken over een mogelijk gevaar van Antibody Dependent Enhancement, een bekend verschijnsel dat bij de ontwikkeling van eerdere coronavaccins werd waargenomen. Dit betekent dat het lichaam wel antistoffen aanmaakt, maar niet in staat is het virus te neutraliseren, waardoor het virus door te binden aan op de cel aanwezige antistoffen zich gemakkelijker kan vermeerderen. Dit wordt door verschillende wetenschappers als een mogelijke verklaring gezien van de waargenomen herinfecties na vaccinatie. Uit onderzoek van Mayo Clinic en Boston University blijkt de effectiviteit na zes maanden na de tweede injectie met het Pfizer-vaccin afgenomen te zijn van 76 % naar 42 % en met Moderna van 86 % naar 76 %.
Hoewel door politici wereldwijd gesproken wordt over een derde injectie met hetzelfde vaccin, zijn wetenschappers in IJsland, Engeland en USA hierover terughoudend. Natuurlijke immuniteit kan wel eens nodig zijn om volledige bescherming in de populatie op te bouwen. Het virus is inmiddels endemisch en heeft voor mensen onder de 69 jaar een overlevingskans 99,410  % en bij jongeren onder de 19 jaar meer dan 99,997 %. Bovendien zijn er nog geen wetenschappelijke gepubliceerde studies die aantonen dat een derde vaccinatie daadwerkelijk van toegevoegde waarde is. Door een tekort aan vaccins wil de WHO dat de onder EUA vrijgegeven vaccins beschikbaar komen voor landen waar nog nauwelijks gevaccineerd is.
Het is volgens verschillende experts veel beter om, nu een groot deel van de samenleving al gevaccineerd is, naar voorbeeld van Denemarken en IJsland alle maatregelen op te heffen en het virus rond te laten dwalen.
De door de vaccins opgewekte antistoffen blijken na zes maanden af te nemen. Het niet meetbaar zijn van antistoffen betekent niet altijd dat mensen niet meer immuun zijn. Na een natuurlijke infectie blijken na het verdwijnen van meetbare antistoffen in het bloed nog wel antistof-producerende B-cellen in het beenmerg aantoonbaar te blijven, wat wijst op de mogelijkheid om snel te kunnen reageren na herinfectie. Aan de hand van een onderzoek onder zorgmedewerkers van de Cleveland-kliniek werd aangetoond dat het vaccineren van mensen die al een natuurlijke infectie hebben doorlopen onzinnig is.
Dreigende tsunami aan ziekenhuisopnames is te voorkomen
De grote toename in ziekenhuisopnames met RSV-infecties (verkoudheidsvirus) bij kinderen in Zuid-Wales en Australië is mogelijk een gevolg van lockdowns die het functioneren van het immuunsysteem onderdrukken, verklaren enkele Engelse immunologen. Ook in Nederland en België werd recent een toename van het RSV-virus bij kinderen en mensen met schimmel in de longen op de IC gesignaleerd. Infecties die zelden voorkomen alleen, bij mensen met een zeer zwak immuunsysteem. Naarmate de druk door lockdowns, maatregelen en grootschalige vaccinaties die gericht zijn op een eiwit van het virus, wordt de kans groter dat zich mutaties voordoen in het virus die het virus juist voor de kwetsbare groepen gevaarlijker kan maken. De immuniteit die werd opgewekt met het vaccin blijkt bij niet alle mensen voldoende effectief te zijn om het mutant-virus (Delta-variant) te neutraliseren.
Het is volgens verschillende experts veel beter om, nu een groot deel van de samenleving al gevaccineerd is, naar voorbeeld van Denemarken en IJsland alle maatregelen op te heffen en het virus rond te laten dwalen. Hierdoor kan tegelijkertijd natuurlijke immuniteit opgebouwd worden en het immuunsysteem versterkt worden. Vaccinatieverplichtingen met een experimenteel vaccin en bijbehorende paspoorten kunnen niet de brede bescherming voor een sterk immuunsysteem dat realiseren dat ook effectief is voor andere virussen. Bovendien wordt de kennis over veerkracht van een natuurlijke immuniteit na een infectie en/of door kruisreactiviteit met andere (corona)virussen door een vacccinatiepaspoort ondermijnt, zeker omdat nu uit studies reeds bekend is dat risico van herinfectie bij gevaccineerden groter is. Door een focus op vaccinaties met (in)directe verplichtingen ontstaat een onterechte niet wetenschappelijk te verantwoorden tweespalt in de maatschappij. Bovenal, met nu al een tekort aan personeel in de zorg is het doorgaan op dezelfde weg een uitnodiging tot een allesvernietigende tsunami. Niet alleen door Covid-19, veel eerder door andere pathogenen veroorzaakte ernstige infecties en sterke toename van kanker, hart- en vaatziekten en depressies. Het immuunsysteem is namelijk ook betrokken bij het voorkomen van chronische ziekten.
De overheid doet er goed aan om in ieder geval kinderen, ouderen, kwetsbare groepen mensen uit de bijstand, immigranten en zorgmedewerkers te voorzien van een basishoeveelheid vitamine D, waarvan door vele wetenschappelijke studies is aangetoond dat hierdoor innate en adaptive immuniteit versterkt worden. Zo kunnen onnodige ziekten en opnames door vitamine D-deficiënties in de zorg voorkomen worden en wordt een betere bescherming voor infecties of door vaccinaties gerealiseerd. Het is altijd beter om via meerdere wegen een doel te bereiken.
Kader: Toelichting innate en adaptive immuunsysteem
(Deels overgenomen uit een interview van Nieuws.nl met dr. Carla Peeters.)
Het innate immuunsysteem is het eerste en niet specifieke verdedigingsmechanisme. Het houdt alle potentiële ziekteverwekkende organismen tegen. Dit systeem wordt gevormd door fysieke barrières, zoals huid, speeksel en slijmvliezen. In veel gevallen is dit voldoende om een pathogeen (een ziektekiem) of lichaamsvreemde stof tegen te houden. Er wordt pas doorgeschakeld naar het adaptieve immuunsysteem wanneer de ziekteverwekker in staat is de eerste barrière te doorbreken. Cellen uit het innate immuunsysteem presenteren de stukjes van het pathogeen of lichaamsvreemde stof aan B-cellen en T-cellen van het adaptieve immuunsysteem. De B-cellen zorgen voor het vrijkomen van antistoffen. De gevormde antistoffen bewegen zich vrij in het bloed en kunnen vreemde pathogenen binden. Het pathogeen – antistof complex wordt daarna door onder andere macrofagen afgebroken en opgeruimd. Er zijn ook T-cellen die zich direct richten op pathogenen die in cellen zijn binnengedrongen. Zij kunnen helpen deze geïnfecteerde cellen te vernietigen en anderzijds de antistof respons door B-cellen te versterken en ook weer in toom te houden. De B- en T-cellen kunnen zich ontwikkelen tot geheugencellen en worden bij een volgende infectie veel sneller geactiveerd dan bij een eerste infectie. Het geheugen zorgt voor een verhoogde respons aan antistoffen, vaak met een sterkere binding aan een eiwit van het pathogeen en een bredere respons tegen meerdere stukjes van het eiwit (epitoop). Hierdoor wordt de kans groter dat de ziekteverwekker effectief en snel wordt opgeruimd. Dit zie je terug bij natuurlijke infecties en ook vaccinaties. De kans dat je ziek wordt door een infectie neemt af.

Niet een virus, maar een verzwakt immuunsysteem is de grootste bedreiging voor de volksgezondheid

Uit meerdere wetenschappelijke studies is inmiddels gebleken dat de immuniteit na een natuurlijke infectie een betere bescherming geeft dan een immuniteit na Covid-19-vaccinatie. Natuurlijke immuniteit kan wel eens nodig zijn om volledige bescherming in de populatie op te bouwen, schrijft immunoloog dr. Carla Peeters.

09/09 | 2021  HPDetijd.nl

Inmiddels zijn de kwetsbare mensen en risicogroepen in de meeste westerse landen gevaccineerd met een van de vier ‘Under Emergency Admission’ (EUA) toegelaten Covid-19-vaccins. Opmerkelijk genoeg worden in de landen met de hoogste vaccinatiegraad (Israël, IJsland en Engeland) hoge aantallen positieve testen (die ook wel ‘besmettingen’ worden genoemd, al zijn het niet altijd besmettingen) geconstateerd. Ook blijkt, in tegenstelling tot de verwachtingen, dat mensen die dubbel gevaccineerd zijn positief getest kunnen worden, een hoge virale lading kunnen dragen, het virus mogelijk over kunnen dragen en in het ziekenhuis kunnen belanden. De Israëlische doctor Kobi Havi geeft op Channel 13 News aan dat 85 tot 90 % van de ernstig zieke mensen in het ziekenhuis volledig gevaccineerd zijn. De effectiviteit van vaccinaties lijkt af te nemen of te verdwijnen. De ‘one size fits all’-benadering kan een doodlopende weg worden wanneer de huidige eenzijdige strategie op één virus angstvallig wordt voortgezet. 

Verzwakt immuunsysteem

In Engeland spreken diverse immunologen zich uit over het gevaar van een verzwakt immuunsysteem in de gehele populatie waardoor meer kans op infecties en chronische ziekten. Ten gevolge van de lockdowns en de maatregelen als anderhalve meter afstand houden en het dragen van mondkapjes kan het immuunsysteem bij velen minder effectief geworden zijn dan voor de pandemie. Kinderen en volwassenen zijn minder in contact gekomen met andere virussen en bacteriën, waardoor het immuunsysteem minder wordt uitgedaagd en daardoor getraind. Daarnaast spelen factoren als een gewijzigde voeding en leefstijl, blootstelling aan toxische stoffen door veelvuldig gebruik van desinfectans en mondkapjes, en de toename van stress een belangrijke rol. Ook het medicijngebruik is tijdens de coronapandemie gestegen. Het CBS rapporteert dat de mentale gezondheid in Nederland het eerste kwartaal van 2021 het laagst is sinds de afgelopen 20 jaar. Nivel rapporteert dat het gebruik van psychofarma onder jongeren van 15 tot 24 jaar het eerste kwartaal in 2021 is gestegen. Dit werd eerder al gezien in Engeland en Verenigde Staten. Vanuit de psychoneuro-immunologie is bekend dat de mentale gezondheid een belangrijke rol speelt in een goed functionerend immuunsysteem. De lange duur van de maatregelen kan het ‘innate’ en ‘adaptive’ immuunsysteem verzwakken. (Zie kader onderaan deze pagina voor uitleg.)

Goed werkend immuunsysteem cruciaal voor gezondheid

Het effectief en efficiënt kunnen opereren van het totale immuunsysteem is cruciaal wanneer het lichaam vreemde stoffen, pathogenen (ziekteverwekkers) of bijvoorbeeld kankercellen tegenkomt.  Evenzogoed is het belangrijk voor het succesvol reageren met een goede immuniteit (bescherming) na vaccinatie. 

Uit studies naar de effectiviteit van het influenzavaccin is al gebleken dat oudere mensen niet altijd effectief kunnen reageren op het influenzavaccin. Bij oudere mensen is veelal sprake van een verouderd immuunsysteem. Er wordt dan gesproken over immunosenescence. DIt kan tot gevolg hebben dat er ondanks vaccinatie geen goede bescherming opgewekt kan worden. Uit een onderzoek in Noorwegen onder honderd overleden kwetsbare ouderen kort na een Covid-19-vaccinatie blijkt dat waarschijnlijk bij tien van de overledenen het vaccin een rol heeft gespeeld en bij 26 mogelijk. Naast oude mensen kunnen onder andere ook mensen met chronische ziekten zoals reuma, MS of na orgaantransplantatie over een verzwakte immuniteit beschikken. Een aanzienlijk deel van de mensen met chronische ziekten die participeerden in een Nederlands onderzoek bleek niet in staat om een goede antistof-respons op te wekken na twee vaccinaties met een van de vier Covid-19-vaccins. Inmiddels is gestart om deze groep een derde vaccinatie aan te bieden. De resultaten hiervan zijn nog niet bekend.  Omdat het immuunsysteem bij deze groep niet optimaal werkt en hetzelfde vaccin voor deze derde injectie gebruikt wordt, zijn geen grote verbeteringen te verwachten. Het EMA en ECDC vinden vooralsnog een derde booster voor gezonde groepen niet dringend nodig.

Een vaccinatie is niet hetzelfde als een goede bescherming

Niet bij iedere persoon leidt een vaccinatie tot een goede bescherming. Het grootste deel van de mensen die momenteel gevaccineerd zijn weet niet of zij antistoffen en/of T-cel-immuniteit hebben opgebouwd. Dat wordt niet gemeten. Ook kan het zijn dat zonder vaccinatie al een goede immuniteit is opgebouwd door een al dan niet met symptomen (asymptomatisch) verlopen infectie met het SARS-CoV-2-virus of een eerdere infectie met een ander coronavirus. Een in Nature gepubliceerd onderzoek toonde aan dat zeventien jaar na een natuurlijke infectie met het SARS- CoV-1-virus beschermende T-cel-kruisreactiviteit voor het SARS-CoV-2 virus kon worden aangetoond. Uit vijftien wetenschappelijke studies is inmiddels gebleken dat de immuniteit na een natuurlijke infectie een betere bescherming geeft dan een immuniteit na Covid-19-vaccinatie. Een Israëlische studie toonde een 27 x minder kans op herinfectie en een acht maal mindere kans op ziekenhuisopname in vergelijking met een vaccinatie.

Een ander recent verschenen onderzoek toonde eveneens een betere immuniteit na natuurlijke infectie. Dit kan te maken hebben met het feit dat een natuurlijke infectie een bredere immuunrespons tegen een grotere verscheidenheid aan virale manteleiwitten opwekt. Ook kan een vermindering van de werkzaamheid van het innate en adaptive immuunsysteem (zie kader) na een injectie met een van de mRNA-vaccins optreden, waardoor bij volgende infecties juist een groter risico op een heftiger verloop ontstaat, zoals blijkt uit een nog niet peer reviewed publicatie waar ook Nederlandse wetenschappers aan meewerkten.

Uit onderzoek van Mayo Clinic en Boston University blijkt de effectiviteit na es maanden na de tweede injectie met het Pfizer-vaccin afgenomen te zijn van 76 % naar 42 % en met Moderna van 86 % naar 76 %

Al voordat de Covid-19-vaccins op de markt waren, werd gesproken over een mogelijk gevaar van Antibody Dependent Enhancement, een bekend verschijnsel dat bij de ontwikkeling van eerdere coronavaccins werd waargenomen. Dit betekent dat het lichaam wel antistoffen aanmaakt, maar niet in staat is het virus te neutraliseren, waardoor het virus door te binden aan op de cel aanwezige antistoffen zich gemakkelijker kan vermeerderen. Dit wordt door verschillende wetenschappers als een mogelijke verklaring gezien van de waargenomen herinfecties na vaccinatie. Uit onderzoek van Mayo Clinic en Boston University blijkt de effectiviteit na zes maanden na de tweede injectie met het Pfizer-vaccin afgenomen te zijn van 76 % naar 42 % en met Moderna van 86 % naar 76 %.

Hoewel door politici wereldwijd gesproken wordt over een derde injectie met hetzelfde vaccin, zijn wetenschappers in IJsland, Engeland en USA hierover terughoudend. Natuurlijke immuniteit kan wel eens nodig zijn om volledige bescherming in de populatie op te bouwen. Het virus is inmiddels endemisch en heeft voor mensen onder de 69 jaar een overlevingskans 99,410  % en bij jongeren onder de 19 jaar meer dan 99,997 %. Bovendien zijn er nog geen wetenschappelijke gepubliceerde studies die aantonen dat een derde vaccinatie daadwerkelijk van toegevoegde waarde is. Door een tekort aan vaccins wil de WHO dat de onder EUA vrijgegeven vaccins beschikbaar komen voor landen waar nog nauwelijks gevaccineerd is.

Het is volgens verschillende experts veel beter om, nu een groot deel van de samenleving al gevaccineerd is, naar voorbeeld van Denemarken en IJsland alle maatregelen op te heffen en het virus rond te laten dwalen.

De door de vaccins opgewekte antistoffen blijken na zes maanden af te nemen. Het niet meetbaar zijn van antistoffen betekent niet altijd dat mensen niet meer immuun zijn. Na een natuurlijke infectie blijken na het verdwijnen van meetbare antistoffen in het bloed nog wel antistof-producerende B-cellen in het beenmerg aantoonbaar te blijven, wat wijst op de mogelijkheid om snel te kunnen reageren na herinfectie. Aan de hand van een onderzoek onder zorgmedewerkers van de Cleveland-kliniek werd aangetoond dat het vaccineren van mensen die al een natuurlijke infectie hebben doorlopen onzinnig is.

Dreigende tsunami aan ziekenhuisopnames is te voorkomen

De grote toename in ziekenhuisopnames met RSV-infecties (verkoudheidsvirus) bij kinderen in Zuid-Wales en Australië is mogelijk een gevolg van lockdowns die het functioneren van het immuunsysteem onderdrukken, verklaren enkele Engelse immunologen. Ook in Nederland en België werd recent een toename van het RSV-virus bij kinderen en mensen met schimmel in de longen op de IC gesignaleerd. Infecties die zelden voorkomen alleen, bij mensen met een zeer zwak immuunsysteem. Naarmate de druk door lockdowns, maatregelen en grootschalige vaccinaties die gericht zijn op een eiwit van het virus, wordt de kans groter dat zich mutaties voordoen in het virus die het virus juist voor de kwetsbare groepen gevaarlijker kan maken. De immuniteit die werd opgewekt met het vaccin blijkt bij niet alle mensen voldoende effectief te zijn om het mutant-virus (Delta-variant) te neutraliseren.

Het is volgens verschillende experts veel beter om, nu een groot deel van de samenleving al gevaccineerd is, naar voorbeeld van Denemarken en IJsland alle maatregelen op te heffen en het virus rond te laten dwalen. Hierdoor kan tegelijkertijd natuurlijke immuniteit opgebouwd worden en het immuunsysteem versterkt worden. Vaccinatieverplichtingen met een experimenteel vaccin en bijbehorende paspoorten kunnen niet de brede bescherming voor een sterk immuunsysteem dat realiseren dat ook effectief is voor andere virussen. Bovendien wordt de kennis over veerkracht van een natuurlijke immuniteit na een infectie en/of door kruisreactiviteit met andere (corona)virussen door een vacccinatiepaspoort ondermijnt, zeker omdat nu uit studies reeds bekend is dat risico van herinfectie bij gevaccineerden groter is. Door een focus op vaccinaties met (in)directe verplichtingen ontstaat een onterechte niet wetenschappelijk te verantwoorden tweespalt in de maatschappij. Bovenal, met nu al een tekort aan personeel in de zorg is het doorgaan op dezelfde weg een uitnodiging tot een allesvernietigende tsunami. Niet alleen door Covid-19, veel eerder door andere pathogenen veroorzaakte ernstige infecties en sterke toename van kanker, hart- en vaatziekten en depressies. Het immuunsysteem is namelijk ook betrokken bij het voorkomen van chronische ziekten.

De overheid doet er goed aan om in ieder geval kinderen, ouderen, kwetsbare groepen mensen uit de bijstand, immigranten en zorgmedewerkers te voorzien van een basishoeveelheid vitamine D, waarvan door vele wetenschappelijke studies is aangetoond dat hierdoor innate en adaptive immuniteit versterkt worden. Zo kunnen onnodige ziekten en opnames door vitamine D-deficiënties in de zorg voorkomen worden en wordt een betere bescherming voor infecties of door vaccinaties gerealiseerd. Het is altijd beter om via meerdere wegen een doel te bereiken.

Kader: Toelichting innate en adaptive immuunsysteem

(Deels overgenomen uit een interview van Nieuws.nl met dr. Carla Peeters.)

Het innate immuunsysteem is het eerste en niet specifieke verdedigingsmechanisme. Het houdt alle potentiële ziekteverwekkende organismen tegen. Dit systeem wordt gevormd door fysieke barrières, zoals huid, speeksel en slijmvliezen. In veel gevallen is dit voldoende om een pathogeen (een ziektekiem) of lichaamsvreemde stof tegen te houden. Er wordt pas doorgeschakeld naar het adaptieve immuunsysteem wanneer de ziekteverwekker in staat is de eerste barrière te doorbreken. Cellen uit het innate immuunsysteem presenteren de stukjes van het pathogeen of lichaamsvreemde stof aan B-cellen en T-cellen van het adaptieve immuunsysteem. De B-cellen zorgen voor het vrijkomen van antistoffen. De gevormde antistoffen bewegen zich vrij in het bloed en kunnen vreemde pathogenen binden. Het pathogeen – antistof complex wordt daarna door onder andere macrofagen afgebroken en opgeruimd. Er zijn ook T-cellen die zich direct richten op pathogenen die in cellen zijn binnengedrongen. Zij kunnen helpen deze geïnfecteerde cellen te vernietigen en anderzijds de antistof respons door B-cellen te versterken en ook weer in toom te houden. De B- en T-cellen kunnen zich ontwikkelen tot geheugencellen en worden bij een volgende infectie veel sneller geactiveerd dan bij een eerste infectie. Het geheugen zorgt voor een verhoogde respons aan antistoffen, vaak met een sterkere binding aan een eiwit van het pathogeen en een bredere respons tegen meerdere stukjes van het eiwit (epitoop). Hierdoor wordt de kans groter dat de ziekteverwekker effectief en snel wordt opgeruimd. Dit zie je terug bij natuurlijke infecties en ook vaccinaties. De kans dat je ziek wordt door een infectie neemt af.

20210423 FD Brussel wil nog eens 1,8 miljard vaccins van Pfizer en Biontech

De Europese Commissie verwacht binnen enkele dagen een megadeal te sluiten met Pfizer en Biontech voor de levering van 1,8 miljard coronavaccins. Deze zijn vooral bedoeld als herhaalprikken om de immuniteit te vergroten en nieuwe virusvarianten tegen te gaan.

In verband met de door u gekozen cookievoorkeuren kunnen wij deze tweet niet tonen. Klik hier om akkoord te gaan met de cookievoorkeuren die nodig zijn om deze tweet te laden.

Dat heeft Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vrijdag bekendgemaakt tijdens een bezoek aan de Pfizer-fabriek in het Belgische Puurs. De vaccins van Pfizer en Biontech zouden tussen 2021 en 2023 geleverd kunnen worden, aldus Von der Leyen.

Voorraden

De 1,8 miljard vaccins zijn genoeg om alle 450 miljoen EU-burgers voor de periode van twee jaar in te enten. De Commissie streeft erna voor een langere periode over voldoende voorraden coronavaccins te beschikken.

Ook met andere farmaconcerns zijn al afspraken over leveringen gemaakt, al zijn de relaties met het Brits-Zweedse AstraZeneca gespannen, omdat dat dat concern volgens de EU gemaakte afspraken niet nakomt.

Von der Leyen zei verder dat de verschillende Europese vaccinatieprogramma's inmiddels zo voorspoedig verlopen dat in juli al 70% van alle volwassen EU-burgers volledig ingeënt zal zijn. Eerder nog ging Brussel uit van september.

De deal tussen de EU en Pfizer/Biontech zou 's werelds grootste vaccin-transactie zijn. De deal kan ook nog wel eens voor controverse zorgen, omdat de indruk kan ontstaan dat de EU vooral goed voor zichzelf zorgt. Directeur-generaal Tedros van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) memoreerde vrijdag nog eens dat de armste landen tot nu toe slecht bedeeld worden met corona-vaccins. Rijke(re) landen zouden volgens hem hun voorraden veel meer met arme(re) landen moeten delen.

Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) kwam vrijdag met een nieuwe analyse van het AstraZeneca-vaccin naar buiten. Volgens het EMA wegen de voordelen van het vaccin op tegen de risico's in alle leeftijdsgroepen. Over het vaccin was de afgelopen tijd onrust ontstaan, vanwege mogelijke bijwerkingen. In diverse landen werd daarom een tijdelijke vaccin-stop ingevoerd.

Originele link van het artikel: https://fd.nl/economie-politiek/1381509/brussel-wil-nog-eens-1-8-miljard-vaccins-van-pfizer-en-biontech

20210422 FD Thieu Vaessen 

Pfizer wint vaccinrace en had dat hard nodig

In maart vorig jaar begon een bijzondere wedren: welke farmaconcern kan als eerste een effectief coronavaccin introduceren? Welk bedrijf gaat de wereld redden? De overtuigende winnaar is Pfizer. Hoe kwam deze victorie tot stand?

Pfizer had als eerste westers bedrijf een coronavaccin, mede door gebruik van nieuwe technologie. Illustratie: Istock/FD Studio

In het kort

Pfizer nam risico door een compleet nieuwe technologie te gebruiken voor zijn coronavaccin.

De keuze voor de technologie past in het Pfizer-beleid om 'te vertrouwen op de wetenschap'.

Uit angst voor bureaucratische controle weigerde Pfizer overheidssteun bij zijn vaccinontwikkeling.

Nederlanders die het coronavaccin van Pfizer hebben gekregen, lopen momenteel enigszins triomfantelijk over straat. Met het nodige zelfvertrouwen. Dat voelt toch anders voor de mensen die ingeënt zijn met het vaccin van AstraZeneca en dat vaak bedremmeld vertellen.

Het kan verkeren. Bij het begin van de 'vaccinrace' — welk farmabedrijf kan als eerste een coronavaccin introduceren — was AstraZeneca nog favoriet. Maar over de winnaar van de wedstrijd kan na ruim twaalf maanden geen twijfel bestaan. Dat is Pfizer. Met dank aan zijn partner, het Duitse biotechbedrijf Biontech.

Het coronavaccin van de Amerikaanse-Duitse combinatie is als eerste goedgekeurd, in ieder geval in de Verenigde Staten en de Europese Unie. Pfizer heeft ook niet te kampen met berichten over ernstige bijwerkingen, in tegenstelling tot AstraZeneca en Janssen van Johnson & Johnson. Daar komt nog bij dat Pfizer en Biontech in staat blijken hun vaccins in grote aantallen te leveren. Sneller en meer dan aanvankelijk afgesproken.

Vertrouwd op wetenschap

Waaraan heeft Pfizer die overwinning te danken? Welke belangrijke beslissingen hebben het bedrijf op voorsprong gezet? En wat voor concern is Pfizer eigenlijk?

Het huidige succes van Pfizer is volgens zijn topman Albert Bourla in ieder geval geen toeval. Het coronavaccin is maar een van de dingen waartoe 'het nieuwe Pfizer' in staat is, zo zei Bourla in februari bij de presentatie van de jaarcijfers van het concern. Dat 'nieuwe Pfizer' wil veel meer gebruik maken van wetenschappelijke vooruitgang. 'Vertrouw op de wetenschap', is het motto van Bourla, die in 1993 bij Pfizer in dienst kwam en in 2018 aantrad als ceo.

Behoefte aan succesMeer dan andere farmaceutische bedrijven is het Amerikaanse concern afhankelijk van medicijnen die komende jaren uit patent lopen

Met recht kan Pfizer claimen dat het bedrijf bij de ontwikkeling van zijn coronavaccin op de wetenschap heeft vertrouwd. Het vaccin maakt gebruik van een nieuwe technologie, die mRNA of messengerRNA wordt genoemd en die nog niet eerder had geresulteerd in een goedgekeurd vaccin. Pfizer nam dus een risico.

Pfizer heeft en had vernieuwing ook hard nodig. Meer dan andere farmaceutische bedrijven is het Amerikaanse concern afhankelijk van medicijnen die komende jaren uit patent lopen. Daardoor dreigt stagnatie. Een van de maatregelen van Bourla was het besluit om twee belangrijke divisies af te stoten, namelijk de drogisterijproducten en de generieke, patentvrije medicijnen. Het zijn activiteiten waarmee een farmabedrijf zich moeilijk kan onderscheiden.

Viagra en penicilline

Ook na het afstoten van de twee divisies is Pfizer nog steeds een van de grootste farmaceutische bedrijven ter wereld. De nummer drie zelfs, gemeten naar beurswaarde ($215 mrd). Pfizer draait ook al lang mee. Het bedrijf stamt uit 1849, toen het werd opgericht door Charles Pfizer en zijn neef Charles Erhart, twee mannen van Duitse komaf. De onderneming heeft zijn hoofdkwartier in New York.

Pfizer-ceo Albert Bourla Foto: Pfizer

Even een quizvraag tussendoor: Wat is het bekendste medicijn van Pfizer? Het juiste antwoord is: Viagra. Pfizer bracht het middel tegen erectieproblemen in 1998 op de markt. Een ander antwoord op de quizvraag is overigens ook goed denkbaar. Bijvoorbeeld: penicilline. Pfizer wist het belangrijke antibioticamiddel in de Tweede Wereldoorlog als eerste grootschalig te produceren.

Tot de huidige verkoopsuccessen behoren het medicijn Ibrance tegen borstkanker en het middel Eliquis tegen bloedstollingen. Maar Pfizer is ook groot in vaccins. Het best verkochte middel van het bedrijf was vorig jaar Prevenar 13, een vaccin tegen pneumokokken die longontsteking en hersenvliesontsteking kunnen veroorzaken. Het middel was goed voor een omzet van $5,8 mrd.

Duits pionierswerk

Bij de ontwikkeling van het coronavaccin koos Pfizer niet voor de technologie die ten grondslag ligt aan Prevenar 13. Het farmaconcern gaf de voorkeur aan mRNA-technologie, onder meer omdat die een snelle selectie van een kansrijk vaccin mogelijk maakte. Pfizer is ook beloond voor het vertrouwen dat het concern heeft gesteld in het jonge biotechbedrijf Biontech. Deze Duitse onderneming heeft veel pionierswerk bij de ontwikkeling van mRNA-vaccins verricht.

Opvallend is dat Pfizer bij de ontwikkeling van zijn coronavaccin overheidssteun heeft geweigerd. In tegenstelling tot zijn concurrenten maakte Pfizer geen gebruik van 'Operation Warp Speed', het Amerikaanse steunprogramma voor de ontwikkeling van coronavaccins. Overheidssteun had volgens Bourla te veel bureaucratie met zich mee gebracht. 'Daarmee wilde ik mijn wetenschappers niet opzadelen', aldus de ceo in een documentaire van National Geographic.

Ook na de snelle goedkeuring behield Pfizer zijn voorsprong, doordat de grootschalige productie van mRNA-vaccins in de praktijk voorspoedig verloopt. Dat is ook terug te zien bij Moderna, het Amerikaanse biotechbedrijf dat eveneens een mRNA-vaccin tegen covid-19 heeft geïntroduceerd. AstraZeneca en ook Johnson & Johnson stuiten op veel meer problemen. Het biologische productieproces van hun vectorvaccins blijkt gevoeliger voor verstoringen.

Nadeel: min 70 graden

Naar eigen zeggen had Pfizer van te voren al ingeschat dat een mRNA-vaccin relatief makkelijk op industriële schaal is te produceren. Ook dat was een reden om te kiezen voor de nieuwe technologie. Dankzij de ervaring die inmiddels is opgedaan, is de duur van het productieproces nog verder teruggebracht van 110 tot 60 dagen. Mede door deze verbetering hebben Pfizer en Biontech hun productiedoelstelling voor dit jaar sterk kunnen verhogen, tot 2,5 miljard doses. De Pfizer-fabriek in Puurs in België vult meer dan 100 miljoen doses per maand af.

Het grote nadeel van het Pfizer-vaccin — het moet op min 70 graden Celsius worden bewaard — heeft het succes van het middel nauwelijks beïnvloed. Afnemers hadden weinig keuze en hebben leren omgaan met de bewaarcondities. Intussen werkt Pfizer aan verbeteringen. Het vaccin kan binnenkort mogelijk een maand in een koelkast worden bewaard, waardoor het veel makkelijker inzetbaar wordt.

En wie klaagt er nog over de hoge prijs van het coronavaccin van Pfizer? Naar verluidt betalen de lidstaten van de Europese Unie €12 per dosis. De vaccins van AstraZeneca en Janssen zijn veel goedkoper, doordat die twee bedrijven hun coronavaccin voorlopig tegen kostprijs verkopen. Ze willen niet de indruk wekken dat ze een slaatje slaan uit de coronapandemie.

$15 mrd aan extra omzet

Zo keurig is Pfizer niet, maar het betekent ook weer niet dat het concern zich opstelt als een gewetenloze geldwolf. Pfizer heeft ook enigszins een reputatie op te houden. Het bedrijf staat op de vijfde plaats in de top-20 van meest verantwoorde farmabedrijven, een ranglijst die wordt opgesteld door de stichting Access to Medicine. Pfizer scoort bovengemiddeld als het gaat om het beschikbaar stellen van zijn medicijnen aan minderbedeelden.

Nu heeft het bedrijf ook aangekondigd de komende twee jaar circa 2 miljard doses van zijn vaccins — ruim een derde van het totaal — voor lage- en middeninkomenslanden te reserveren. De armste landen krijgen het vaccin tegen kostprijs. De middeninkomenslanden betalen een gereduceerd tarief.

Uiteindelijk kan Pfizer dankzij het succes van zijn coronavaccin een enorme groei van zijn omzet en winst tegemoet zien. Pfizer zelf rekent op $15 mrd extra inkomsten, waardoor de totale omzet rond de $60 mrd zal uitkomen. Die extra omzet is ook nog heel aantrekkelijk, dankzij een winstmarge van boven de 20%.

Opmerkelijk genoeg hebben de voorspelde winst- en omzetgroei afgelopen half jaar niet geleid tot een serieuze koersstijging van het aandeel Pfizer. Aandeelhouders zijn nog niet overtuigd door 'het nieuwe Pfizer'. Ze willen kennelijk meer bewijs zien dat inzetten op wetenschappelijke vernieuwing ook op langere termijn tot winstgroei leidt.

Originele link van het artikel: https://fd.nl/ondernemen/1380545/pfizer-wint-vaccinrace-en-had-dat-hard-nodig

20210118 Jaap van Delden moet een complexe vaccinatiepuzzel leggen

Alex Ruitenbeek FD: Van Delden, die bekend staat als degelijk, is bij het RIVM verantwoordelijk voor het vaccinatieprogramma voor covid-19. 'Ik was opgelucht toen ik hoorde dat ze Jaap die taaie taak hadden toebedeeld.'

Jaap van Delden Foto: Robin Utrecht/ANP

cv

1978 Jaap van Delden wordt op 27 juni geboren in Amersfoort

1997 Mbo sociaal-pedagogisch werk

2000 Hbo maatschappelijke dienstverlening

2002 VU, Beleid, communicatie en organisatie

2006 MBA openbaar bestuur, Nyenrode Business University

1996-2001 Medewerker GGZ

2002-2004 Trainee ministerie van Volksgezondheid en Welzijn

2004-2006 Consultant MLI Intermanagement

2006-heden RIVM. Diverse functies, begonnen als financieel adviseur, sinds oktober 2020 Programmadirecteur covid-19-vaccinatie

Hij was er bij, die woensdagochtend 6 januari, toen de eerste Nederlander een vaccin kreeg toegediend tegen het Grote Boze Virus. Voor Jaap van Delden, de programmadirecteur covid-19-vaccinatie van het RIVM, werd daar 'het begin gemaakt naar het oude normaal. Of misschien wel het nieuwe oude normaal'.

Van Delden (42) kreeg in oktober bij het RIVM de taak toebedeeld om het vaccinatieprogramma te coördineren. 'Een ingewikkelde puzzel', zei hij daar zelf over eind december. Van de zes potentiële vaccins zijn er inmiddels twee op de markt, Pfizer en Moderna. 'Alsof je met enige spoed een huis moet bouwen waarvoor je van zes leveranciers bakstenen met verschillende eigenschappen krijgt aangeleverd. Je weet alleen niet wanneer die komen. En dan blijkt de eerst geleverde baksteen niet zo gemakkelijk geschikt om er de onderste laag mee te bouwen', aldus Van Delden in de Volkskrant.

Het is bovendien een klus waarbij alle Nederlanders meekijken. Sommige omdat ze haast hebben met vaccineren, andere uit wantrouwen tegen de vaccins. 'Ik was opgelucht toen ik hoorde dat ze Jaap hadden uitgekozen om het vaccinatieprogramma te organiseren. Dat is een heel taaie taak. Jaap is degelijk en betrouwbaar. Hij doet niets zonder goede voorbereiding’, zegt oud-marketeer Max Kohnstamm, een langjarige vriend van Van Delden.

Geen uiterlijk vertoon

In die voorbereiding ging wel iets fout, erkende Van Delden eind december: 'We hadden eerder naar plan B kunnen schakelen.' Maar hij relativeerde de kritiek ook: 'De media lijken een soort wedstrijdgevoel te ervaren, maar dit is niet het WK covid-vaccinatie.'

‘Het gaat niet om de eerste twee weken, maar om wat er over zes maanden is gebeurd, zegt Jaap eigenlijk’

Max Kohnstamm, vriend, oud-marketeer

Kohnstamm: 'Jaap zegt eigenlijk: het gaat niet om de eerste twee weken, maar om wat er over zes maanden is gebeurd. De Tour de France wordt ook niet in de proloog beslist, maar in de bergetappes.'

En, met een verwijzing naar België: 'Jaap gaat niet op 27 december een 100-jarige vaccineren, alleen om een fotomoment te creëren. Hij doet niet aan uiterlijk vertoon.'

Irene Jansen, raadadviseur van de minister-president op Algemene Zaken, zit op dezelfde lijn als Kohnstamm. 'Jaap kan deze taak aan. Hij geniet van de verantwoordelijkheid, hij vindt het eervol.'

Achter de piano

Jansen deed het tweejarige kandidatenprogramma van de algemene bestuursdienst samen met Van Delden, in 2017-2018. 'Jaap hoeft niet zo nodig op de voorgrond. Hij is meer het beschouwende type. Maar vergis je niet, dat is geen onzekerheid. Hij staat zeker in het leven.'

Ze herinnert zich met plezier de avonden van de opleiding. 'Dan klom Jaap achter de piano in de bar waar we een biertje dronken en riep: Wat willen jullie horen? Er was altijd wel iemand die een nummer aanvroeg. Jaap zocht er de akkoorden bij en begeleidde de groep. Van de Rolling Stones tot carnavalskrakers.'

Stapelaar

Van Delden heeft hersens genoeg, maar het duurde wat langer dan gemiddeld voordat hij ze maximaal gebruikte. Hij is een zogeheten stapelaar. Hij deed de mavo en eindigde met een MBA van Nyenrode. Zijn vriend Jeroen de Boer, teammanager ruimte, energie en wonen bij de provincie Drenthe, zegt: ‘Jaap heeft een warm hart voor de minderbedeelden in de maatschappij. Dat zal zeker ook te maken hebben met zijn christelijke opvoeding. Als jongeman had hij al de drang om in werk en leven iets toe te willen voegen aan de maatschappij. Waar pas ik, waar kan ik brengen wat ik wil brengen? Dat soort existentiële vragen vond hij belangrijker dan het behalen van een papiertje voor de hoogste school. Daarom ging hij ook heel snel al aan het werk in de maatschappelijke dienstverlening. Stapsgewijs ontdekte hij dat hij ook op andere manieren en zeker met zijn goede stel hersens het verschil kan maken.’

Max Kohnstamm verklaart Van Deldens lange weg door het onderwijs ook uit zijn gelovige afkomst, maar met een andere invalshoek. 'Jaap verzette zich tegen de dogmatiek van het geloof en tegen zijn dictatoriale vader die schoolbestuurder was. Zijn energie ging in dat verzet zitten.'

‘Jaap is het tegenovergestelde van dogmatisch. Hij wil anderen begrijpen en hij weet dat er altijd verschillende perspectieven zijn’Jeroen de Boer, teammanager ruimte, energie en wonen provincie Drenthe

De Boer: ‘Jaap is het tegenovergestelde van dogmatisch. Dat deel van religie past hem absoluut niet. Hij wil anderen begrijpen en hij weet dat er altijd verschillende perspectieven zijn.’

Lekker knallen met de luchtbuks

Van Delden is, zijn muzikale uitspattingen daargelaten, een sober en rustig mens, zeggen zijn vrienden. Hij werd vroeg vader. Jansen: 'Dat is misschien atypisch voor iemand die aan het begin van een carrière staat, maar het was wel bewust. Jaap wilde graag een gezin.'

Vier zoons heeft hij. De jongste is inmiddels naar de middelbare school. Jansen: 'Als hij over zijn zoons praat, bijvoorbeeld dat ze met zijn allen met een luchtbuks gaan knallen, krijgen zijn ogen een extra twinkeling.'

Je doet Van Delden geen plezier met een week in een vijfsterrenhotel, wel met een weekje kamperen op 2000 meter hoogte, zegt Kohnstamm. En hij is nooit te beroerd om een helpende hand uit te steken. Zo leerden Kohnstamm en Van Delden elkaar ook kennen. Kohnstamm: 'Ik stond met een net aan de eblijn te vissen, in Zeeland. Ik had een paar handen nodig om het net binnen te halen. Er kwam een jong stel aanlopen op het strand en ik vroeg de man ervan of hij me wilde helpen. Dat was Jaap.'

De Boer leerde Van Delden kennen op Nyenrode. Hun christelijke afkomst en afkeer van dogmatiek schiep een band en toen bleken ze ook liefde voor de bergen te delen. Het voorlopige hoogtepunt was de beklimming van de Mont Blanc in 2014. De Boer: ‘Zoiets begint als een fysieke en mentale uitdaging, en fascinatie voor de natuur, maar aan het eind van de dag gaat het om diep-filosofische en menselijke kwesties. Wat zijn mijn grenzen, lijd ik aan zelfoverschatting? Durf je op elkaar te vertrouwen, zorg je goed voor elkaar zeker ook als je boven die kloof hangt en er komt een steen naar beneden?’*****

De grote vaccinrace: een tussenstand

20201113 FD; Welk coronavaccin kan het eerste beschikbaar komen? Wie maakt dat vaccin? En wat voor vaccin is dat? Het FD publiceert een overzicht van de internationale race tussen farma bedrijven om als eerste een coronavaccin te lanceren.

In het kort

Pfizer heeft voorsprong genomen in de race naar een vaccin, maar verschillende farma bedrijven volgen. Het is goed dat er verschillende kandidaat-vaccins zijn om de pandemie komend jaar tot staan te brengen. Het is lastig precies in te schatten wanneer de eerste doses van een middel beschikbaar komen. FD maakt overzicht van de tien kansrijkste middelen van dit moment.

Optimisme over beëindiging van de coronacrisis viert hoogtij, nu blijkt dat het vaccin van Pfizer waarschijnlijk een bescherming van 90% tegen covid-19 biedt. De eerste 50 miljoen doses van het vaccin zouden in december al beschikbaar kunnen komen.

Pfizer is voorlopig met zijn partner Biontech de absolute koploper in de vaccinrace. Maar ook andere bedrijven boeken snel vooruitgang. Dat is maar goed ook, want het is geen fijn idee om afhankelijk te zijn van het succes van één middel. Het project van Pfizer en Biontech kan nog mislukken. Bovendien zijn sowieso meerdere vaccins nodig om de pandemie al komend jaar tot staan te brengen. Alleen al omdat Pfizer niet genoeg doses voor de hele wereld kan maken.

Prognoses

Het overzicht bewaren in de wedloop tussen de verschillende kandidaatsvaccins is niet eenvoudig. Vandaar dat we hier een tussentijdse balans opmaken met de tien vaccins die het verst zijn gevorderd in hun ontwikkelingsproces. Het is een selectie van de 47 experimentele coronavaccins die inmiddels op mensen worden getest.

Een kanttekening vooraf: het is lastig is te voorspellen wanneer een vaccin beschikbaar kan komen. We gaan hier uit van de gunstigste prognose, dus kort na een snelle goedkeuring. De prognoses zijn gebaseerd op mededelingen van de bedrijven of inschattingen van deskundigen.

De verwachting is dat inentingscampagnes eerst in de Verenigde Staten van start gaan, dankzij een spoedprocedure die snelle goedkeuring mogelijk maakt. Europa zal waarschijnlijk snel volgen. Nederland heeft in principe recht op 3,9% van de vaccins die de Europese Unie heeft gekocht of heeft gereserveerd.

Bij de meeste middelen zijn twee inentingen nodig voor effectieve bescherming.

Dit zijn de belangrijkste kandidaat-vaccins

1. Pfizer i.s.m. Biontech (Verenigde Staten en Duitsland)
   Vaccin biedt volgens voorlopige resultaten een bescherming van 90%. Productie onder meer in België en Duitsland. Vaccin moet worden bewaard bij min 70 graden Celsius.
   Gekocht voor NL 11,7 miljoen doses
   Type DNA/RNA
   Prijs, ca.$20 mogelijk al in december 2020.

2. Moderna (Verenigde Staten)
   Moderna is een jong biotechbedrijf (opgericht in 2010) dat nog geen enkel goedgekeurd medicijn heeft. Het bedrijf komt binnenkort met fase lll-data. Type DNA/RNA
   Besteld voor NL 3,1 miljoen doses
   Prijs, ca. $25 Gunstigste prognose voor eerste inentingen: vóór januari 2021.

3. AstraZeneca i.s.m. universiteit van Oxford (Verenigd Koninkrijk)
   Het farmaceutische productiebedrijf Halix uit Leiden maakt een deel van de vaccins. Het middel van AstraZeneca is het goedkoopst, mede omdat het bedrijf afziet van een winstmarge. Type Vector.
   Gekocht voor NL 11,7 miljoen doses
   Prijs, ca. €3 Gunstigste prognose voor eerste inentingen: vóór februari 2021.

4. Janssen (Johnson & Johnson) (Verenigde Staten)
   Vaccin ontwikkeld in Leiden bij voormalige biotechbedrijf Crucell, nu onderdeel van Janssen. De productie gebeurt deels in Nederland, naar verwachting zo'n 300 miljoen doses. Mogelijk volstaat één inenting. Type Vector
   Gekocht voor NL 7,8 miljoen doses
   Prijs, ca. $10 Gunstigste prognose voor eerste inentingen: vóór februari 2021.

5. Sinovac en Sinopharm (China) Klassiek
   Drie klassieke vaccins. Ze zijn al toegediend aan honderdduizenden Chinezen (militairen, medisch personeel), vooruitlopend op goedkeuring. Gebrekkige transparantie leidt tot bedenkingen in het Westen. Eerste inentingen: al begonnen.

6. Cansino en Beijing Institute of Biotechnology (China) Vectorvaccin op basis van menselijk griepvirus. Een nadeel is dat veel mensen al resistent zijn tegen dit virus, waardoor het vaccin mogelijk minder effectief is.

7. Gamaleya Research Institute (Rusland)
   President Poetin verwacht snel te beginnen met vaccineren op grote schaal. Moskou claimt een effectiviteit van 92%. In het Westen heerst scepsis, mede omdat veel informatie is niet openbaar is. Eerste inentingen: al begonnen.

8. Novavax (Verenigde Staten)
   Voor de productie van zijn vaccin maakt Novavax gebruik van insectencellen, afkomstig van de legerrups. Novavax kan eerste 100 miljoen doses begin volgend jaar aan de VS leveren. Subunit eiwitvaccin. Bijna 3,1 miljoen doses besteld voor NL. Prijs, ca. $16. Gunstigste prognose voor eerste inentingen: februari 2021.

9. Sanofi i.s.m. GSK (Frankrijk en Verenigd Koninkrijk) Samenwerkingsverband van twee farmaceutische grootmachten die beide al een sterke positie hebben in vaccins. Gekocht voor NL 11,7 miljoen doses. Type: Subunit eiwitvaccin. Gunstigste prognose voor eerste inentingen: vóór 1 april 2021.

10. Curevac (Duitsland)
    De VS probeerden onder leiding van Trump voorrangspositie te verwerven voor dit vaccin. Vervolgens kocht de Duitse overheid voor €300 mln een belang van 24% in het bedrijf.
    Besteld voor NL: 8,8 miljoen doses. Prijs, ca. < $20
    Type: DNA/RNA
    Fase: Gunstigste prognose voor eerste inentingen: vóór 1 oktober 2021.

Bronnen: KNVM, WHO, EU, Reuters, Bloomberg, Fiercebiotech, Financial Times

Lees ook

Binnen een jaar een vaccin? Hoe kan dat eigenlijk?Is de juichstemming terecht? Zes vragen over het coronavaccin van Pfizer en Biontech

OMT-secretaris Aura Timen is niet gek te krijgen

Aura Timen vertelt Nederland als 'reserve-Jaap van Dissel' regelmatig over de bevindingen van het Outbreak Management Team en het RIVM over het coronavirus. Profiel van een Roemeense arts met licht-aristocratische uitstraling. 'Ze is expert op de evenwichtsbalk.'

Aura Timen kreeg kritiek omdat ze in februari 2020 nog geen reden voor grote bezorgdheid zag: 20201006 ‘Misschien was ik overmoedig’. Foto: Tammy van Nerum voor het FD

Cv

1966 Geboren op 10 juni in Cluj-Napoca (Roemenië)1991 Geneeskunde aan Universitatea de Medicină și Farmacie Cluj-Napoca1995 Studeert af als arts aan de Vrije Universiteit Amsterdam.1996-2001 Arts bij GGD Delfland. Laatste jaren tevens bij Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI)2002-2005 Arts LCI, als onderdeel van GGD Nederland2005-2011 Arts en later afdelingshoofd LCI (dan onderdeel RIVM)2010 Proefschrift ‘Outbreak Management: towards a model for the next crisis’, Radboud Universiteit NIjmegen2011 Hoofd van LCI van RIVM2018 Bijzonder hoogleraar aan Vrije Universiteit Amsterdam2020 Secretaris Outbreak Management Team Corona

Hij deed wel eens zout in haar milkshake. Een plagerij, maar met een serieuze ondertoon. Want het was ook een soort machtsstrijd met de vrouw die zo maar bij hem en zijn vader was ingetrokken.

‘Aura speelde het spel dan mee’, zegt Ebo Peerbooms, 36, stiefzoon van RIVM-coryfee Aura Timen. ‘Tenzij ze er geen zin in had. Maar vervelend werd het nooit, want ze zocht nooit de confrontatie.’

Weer naar universiteit

Aura Timen is sinds de uitbraak van het coronavirus in Europa regelmatig te zien en te horen als deskundige van het RIVM. Ze is hoofd van de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding van het RIVM, hoogleraar infectieziekten en secretaris van het zogeheten Outbreak Management Team (OMT). Als haar baas Jaap van Dissel verhinderd is of als er te veel Jaap van Dissel dreigt, neemt Timen het over.

‘Je kunt bij Aura niet zien dat ze vindt dat iemand onzin praat. Ze is heel beheerst’

Claire Boog, voormalig hoogleraar immunologie

Aura Timen is Roemeense van geboorte. Ze kwam in 1991 naar Nederland, voor de liefde. Haar man, Ebo’s vader dus, is (gepensioneerd) microbioloog. Ebo: ‘Er werd thuis wel vaak over medische zaken gesproken, maar mijn stiefmoeder heeft nooit druk op mij uitgeoefend om ook de wetenschap in te gaan.’ Peerbooms was tot voor een paar jaar kunstenaar, maar nu studeert hij alsnog theoretische natuurkunde, ‘want ik wil mijn hoofd gebruiken’.

Timen was net afgestudeerd arts in de Roemeense stad Cluj, en vooraanstaand medewerker van Artsen zonder Grenzen. In Nederland werd haar Roemeense diploma niet volledig erkend, waardoor ze terug naar de universiteit moest. Voormalig hoogleraar immunologie Claire Boog, die van 2011 tot 2013 haar collega was bij het RIVM: ‘Dat heeft ze gedaan zonder te klagen. En ze klom hier ook nog eens heel snel op de maatschappelijke ladder.’

Boog: ‘Het is niet niets om je vaderland te verlaten, en je moeder alleen te laten. Aura had tijdens de revolutie van 1989 in Roemenië het gevoel gehad dat ze onderdeel van een historische gebeurtenis was. Om dan toch weg te gaan, moet je iets wel heel graag willen. Dat was de liefde.’

Sprankeling in de ogen

Boog herinnert zich de tijd met Timen goed. ‘We kwamen door een reorganisatie ongeveer op hetzelfde moment fysiek bij het RIVM. We herkenden iets in elkaar, ik denk omdat we beiden krachtig én eigenwijs zijn.’

Boog zag ‘een vrouw met sprankeling in de ogen, tikje afstandelijk, stijlvol, chic met zelfs een wat aristocratische uitstraling. Je kunt bij Aura, anders dan bij mij, niet zien dat ze vindt dat iemand onzin praat. Ze is heel beheerst, daar was ik weleens jaloers op. Dat helpt haar zeker in haar werk en in overleg in een meer politieke omgeving.’

‘Ze heeft de helikopterview en afstandelijkheid die daarvoor nodig is’

Andreas Voss, hoogleraar infectiepreventie, lid OMT

Die beheersing herkent Andreas Voss. Hij is hoogleraar infectiepreventie en eveneens lid van het OMT. 'Aura is altijd rustig en ingetogen. Maar wel heel nauwkeurig op de feiten.' Voss noemt haar 'meer een beleidsmaker dan een wetenschapper. Ze kan de wetenschappelijke inzichten van anderen interpreteren en omzetten in richtlijnen. Ze heeft de helikopterview en afstandelijkheid die daarvoor nodig is.'

Haar beheersing is van alle tijden, blijkt uit de observatie van Rob Beuse die begin deze eeuw haar baas was bij GGD Nederland. 'Ze snapt dat ze in een ingewikkeld politiek-bestuurlijk krachtenveld zit. Ze koppelt diepgaande kennis van infectiologie aan een diep gevoeld respect voor het feit dat bestuurders besluiten moeten nemen op basis van weinig kennis. Andere medici vinden al snel iets absurd, maar Aura niet. Zij kan het evenwicht bewaren, ze is expert op de evenwichtsbalk.'

Tikje overmoedig

Timen zal helaas voor haar ook de geschiedenis ingaan als degene die Nederland eind februari nog vertelde dat er geen reden was voor grote bezorgdheid. Dat kreeg ze later voor de voeten geworpen, en dat snapt ze. ‘Ik was misschien overmoedig’, zei ze daar later zelf over. Boog: ‘In het begin werden de mensen van het RIVM op een voetstuk gezet, maar Aura weet als geen ander dat ze geen goden zijn. Dus daar is ze eerlijk over.’

‘In het begin werden de mensen van het RIVM op een voetstuk gezet, maar Aura weet als geen ander dat ze geen goden zijn’

Claire Boog, oud-RIVM-collega

Eigenlijk had Timen meer dan wie ook maar voorbereid kunnen zijn. Tijdens haar oratie in het voorjaar van 2019 deed ze een gedachten­experiment met de toehoorders. Iemand van de aanwezigen had, hypothetisch, een virus. Niemand mocht de zaal uit. Het experiment moest haar een idee geven hoe mensen zouden reageren op een virusuitbraak waar niemand op bedacht was. ‘Toen leek het iets uit een sciencefictionfilm, ik had nooit gedacht dat het echt zou gebeuren.’

Kamperen? Mooi niet. We gaan een hotel in

Over de oratie gesproken. Boog: ‘Die was uiterst helder en beschaafd. Voor mij had ze wel wat brutaler mogen zijn, iets mogen zeggen over de moeite die vrouwen hebben om verder te komen in de wetenschap. Maar misschien heeft het ermee te maken dat het in ‘haar’ Roemenië wel heel normaal was dat vrouwen carrière maakten in de wetenschap of het bedrijfsleven.’

Dat ze haar moeder in Roemenië niet kan bezoeken, doet haar pijn. Dus belt ze nu zo goed als dagelijks met haar moeder of broer in Cluj. Ze mag zich nog zo thuis voelen in Nederland, haar hart ligt ook in Roemenië. Stiefzoon Ebo: ‘Het stoort haar als mensen over Roemenië praten alsof het nog de jaren tachtig zijn. En terecht, Cluj is een bruisende studentenstad, dat heeft niets meer van de tijd van het communisme.’

Als Timen — tot coronatijd althans — naar Roemenië gaat, sport ze vooraf extra veel, weet oud-collega en vriendin Boog. ‘Want daar wordt ze door haar moeder helemaal volgestopt met zoetigheid.’ En Timen, hoewel zoetekauw, wil er wel altijd smaakvol en representatief uitzien. Licht-aristocratisch, zeg maar. Ebo: ‘We gingen altijd kamperen. Totdat Aura erbij kwam. Toen was het snel gebeurd met de tent en gingen we in hotels.’

Aanvullende bronnen: NRC, VU.nl, Medisch Contact, Algemeen Dagblad

Is de anderhalve meter echt nog nodig?

De ophef over minister Grapperhaus heeft de discussie over de anderhalvemetersamenleving doen oplaaien. Het verzet tegen dat 'nieuwe normaal' neemt toe. Vijf experts over de toekomst van social distancing.

Als de anderhalvemeterperikelen op de bruiloft van Ferd Grapperhaus één ding duidelijk hebben gemaakt, dan is het wel hoe lastig het is om je overal strikt aan de coronaregels te houden. Maar daarmee is social distancing niet van tafel. Sterker, het is de kern van de Coronawet waar de Kamer zich over buigt. 'Het is onvermijdelijk dat we met elkaar blijven vasthouden aan die vreselijke anderhalve meter', zei premier Mark Rutte woensdag tijdens het debat over Grapperhaus in de Kamer. 'Het mot. Het is de enige manier.'

‘Het is onvermijdelijk dat we met elkaar blijven vasthouden aan die vreselijke anderhalve meter. Het mot.’ Premier Mark Rutte

Dat is niet iedereen met hem eens. De meeste wetenschappers onderschrijven het belang van afstand, maar zien het als één van de manieren om het virus onder de duim te houden. Het vooruitzicht dat heel Nederland anderhalve meter afstand moet houden tot er een vaccin is, baart economen zorgen. Is de anderhalvemeterregel medisch gezien echt nodig? Hoeveel schade brengt social distancing de economie toe? Zijn de regels na de rel rond Grapperhaus nog wel te handhaven? En, niet in de laatste plaats: houden we die afstand nog wel vol?

Het FD vroeg vijf experts om hun mening.

Nicholas Jones, medisch onderzoeker Oxford University, co-auteur van een artikel over nut en noodzaak van social distancing.

Jones bracht de effectiviteit van social distancing in kaart. Rigide afstandsregels zijn volgens de hem een 'oversimplificatie' die gebaseerd is op verouderde inzichten. Desalniettemin is social distancing volgens de onderzoekers van belang. Maar op hoeveel afstand je precies moet blijven is onduidelijk. 'In algemene zin geldt: hoe meer afstand, hoe kleiner het risico', legt Jones uit. 'Hoe het risico zich precies verhoudt tot de afstand, blijft helaas onzeker. Er is geen overeenstemming over een 'veilige' minimumafstand. Er zijn studies die suggereren dat het risico van besmetting fors toeneemt op minder dan één meter, maar daar is kritiek op. In situaties met een hoger risico kan meer dan twee meter afstand verstandig zijn.'

‘Er is geen overeenstemming over een 'veilige' minimumafstand’

Wat wijs is, hangt volgens de onderzoekers heel erg van de situatie af: ontmoetingen in de buitenlucht met een paar mensen zijn minder risicovol dan samen zingen in een slecht geventileerde ruimte. De onderzoekers kennen een belangrijke rol toe aan mondkapjes in situaties met meer risico. Volgens het RIVM is de toegevoegde waarde daarvan beperkt. Jones: 'Het is moeilijk om de effectiviteit van de ene interventie met de andere te vergelijken. Maar mondkapjes en afstand zijn complementair en beide belangrijk.'

Wuhan, een halfjaar later. De foto uit Wuhan, epicentrum van een pandemie die volgens de officiële cijfers aan ruim 860.000 mensen wereldwijd het leven heeft gekost, wekte ongeloof. In de stad waar miljoenen mensen maandenlang in hun huizen waren opgesloten, vierden half augustus duizenden jongeren feest in een zwembad. Bovenop elkaar, nog geen anderhalve centimeter afstand en nergens een mondkapje te bekennen. In de stad zijn sinds mei geen nieuwe besmettingen meer vastgesteld. *****

Julia van Weert, hoogleraar gezondheidscommunicatie Universiteit van Amsterdam, lid ben van wetenschappelijke adviesraad van de RIVM Corona Gedragsunit.

De nieuwe Coronawet maakt het mogelijk meer uitzonderingen te maken op de basisregel van anderhalve meter afstand. Volgens Van Weert moet je daar voorzichtig mee zijn. Van Weert: 'Hoe meer uitzonderingen, hoe moeilijker het beleid is uit te leggen. De meeste mensen zijn van goede wil. Maar mensen vergelijken zichzelf ook altijd met anderen en bepalen dan of ze iets rechtvaardig vinden. Alle verschillende regels die er nu al zijn, zorgen voor verwarring. Mensen geven daar hun eigen interpretatie aan.'

‘Er is geen hard wetenschappelijk bewijs dat anderhalve meter afstand onder alle omstandigheden het beste is’ 

Dat onderzoekers nuanceringen willen aanbrengen in de afstandsregel, begrijpt ze wel. Van Weert: 'Er is geen hard wetenschappelijk bewijs dat anderhalve meter afstand onder alle omstandigheden het beste is. Medisch kun je redeneren dat in de ene situatie misschien één meter volstaat en in de andere situatie mogelijk wel acht meter afstand nodig is. Maar vanuit communicatieperspectief geldt: hoe helderder en eenduidiger het beleid, hoe gemakkelijker het is om het goed uit te leggen en hoe groter de kans dat mensen zich er aan houden. Ik vind het beter om voorbeelden te laten zien van wat er wél kan op anderhalve meter dan in sommige situaties één meter en in andere anderhalve of twee meter te adviseren, want dat maakt het niet duidelijker.' *****

Mark van Vugt, hoogleraar evolutionaire psychologie Vrije Universiteit Amsterdam, doet onderzoek voor de WHO naar de psychologische gevolgen van corona.

Mensen zijn van nature gewend afstand te houden als iemand besmet is. Chimpansees doen dat volgens Van Vugt ook: is een ander dier zichtbaar ziek, dan blijven ze op afstand. Van Vugt: 'Bij covid-19 ligt dat ingewikkelder, omdat mensen asymptomatisch kunnen zijn. Onze natuurlijke social distancing wordt dan niet geactiveerd.' Omdat het Westen de laatste eeuw nauwelijks met grootschalige infectieziekten te maken had, is de aanpassing hier groter dan in Aziatische landen.

Van Vugt: 'Wij geven handen en kussen elkaar op verjaardagen. Dat zal permanent verdwijnen. Ons land zal daardoor veranderen: we worden allemaal wat afstandelijker, introverter. Een soort China aan de Noordzee. China heeft veel met infectieziekten te maken gehad. Het grootste deel van de bevolking, zo'n 80%, zal die veranderingen aankunnen. Twee groepen, ieder bij benadering 10%, reageren extreem. Aan de ene kant gaat het om mensen die zien dat hun vrijheid wordt ingeperkt. Denk aan jongeren, maar ook aan aanhangers van Viruswaanzin. Dat kan gewelddadige vormen aannemen. Aan de andere kant zien we wat we aangeleerde hulpeloosheid noemen, mensen die extreem solitair gaan leven, zichzelf opsluiten. Dat kan leiden tot depressie en burn-out. Werkgevers moeten daar alert op zijn.' *****

Robin Fransman, politicoloog en hoofd financiële sector bij de Argumentenfabriek, schreef voor economenblad ESB mee aan de reeks Rekenen aan corona.

Het was een grote communicatiefout om de anderhalve meter 'het nieuwe normaal' te noemen, vindt Fransman. 'Het beleid is eigenlijk nu al heel verschillend voor generaties, locaties en situaties. Kinderen hoeven geen afstand te houden, volwassenen wel. Ook in het ov is de afstandsregel losgelaten en zijn mondkapjes verplicht.'

Hij is voor het geleidelijk versoepelen van de afstandsregel. 'Schuif de grens op van jongeren naar dertigers en kijk hoe het gaat. Als je kijkt naar de kansen om ernstig ziek te worden, zullen de ic's niet volstromen met gezonde zestigminners.'De vraag is ook wat de overheid allemaal moet opleggen. 'Mensen anticiperen zelf op risico. Lezen ze in de krant dat het aantal besmettingen explodeert, dan gaan ze vanzelf weer afstand houden. Vóór de lockdown zagen we ook al dat minder mensen naar restaurants gingen. Mensen met een kwetsbare gezondheid gedragen zich sowieso al voorzichtiger.' Hij vindt dat niet oneerlijk voor die groep. 'Het virus gaat voorlopig niet weg, en zolang kwetsbaren afstand bewaren, zijn zij veilig. Maar waarom zou iedereen dat dan moeten doen? De keuze lijkt te zijn: of allemaal of allemaal niet. Dat gaat ten koste van de kwaliteit van leven van de jongeren.'

Fransman is wel voor handhaven, maar dan alleen op het niveau van organisaties. 'Want voor jezelf een risico-afweging maken is wat anders dan dat voor anderen doen. Maar stuur geen boa's het Vondelpark in om studenten op de bon slingeren.' *****

Andreas Voss, arts-microbioloog van het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis en hoogleraar infectiepreventie aan het Radboudumc.

Voss is ervan overtuigd: om infectie met het coronavirus te voorkomen, is anderhalve meter afstand houden nou eenmaal de beste manier. ‘De vraag is wel of je vanuit economisch en psychologisch oogpunt in alle situaties zo nog één of twee jaar door kunt gaan. Je zou bijvoorbeeld naar alternatieve maatregelen kunnen kijken in het vrijetijdsleven. Als er betrouwbare sneltesten zijn, zou je mensen voorafgaand aan het bezoeken van een evenement kunnen testen. Je zou misschien spatmaskers kunnen inzetten in theaters. Dan kun je meer stoelen vullen en wordt het weer rendabel.’

Maatregelen blijven wel nodig, meent Voss. ‘Als je de afstandsregel onder jongvolwassenen helemaal loslaat en het virus laat rondgaan, kunnen ze ook ouderen besmetten. Hun ouders, die doorgaans tussen de vijftig en zestig jaar zijn, zijn vatbaarder voor het virus.' Dat hoeft niet meteen dodelijk te zijn, maar kan alsnog veel gezondheidsschade veroorzaken, zegt hij. 'Vergeet niet dat poliklinieken nu vol zitten met mensen die weliswaar nooit in het ziekenhuis zijn opgenomen, maar nog steeds ernstige klachten hebben. Er is veel leed bij mensen met postcoronasyndroom.’

Ook teruggaan naar één meter, zoals de WHO adviseert, lijkt hem niet nuttig. ‘Nu al zie je dat anderhalve meter in de praktijk vaak één meter wordt, dus als je dat gaat terugbrengen houden mensen mogelijk nog minder afstand.’

powered by   Anna Dijkman |  Jean Dohmen

© Het Financieele Dagblad 20200904

Charmante en atypisch openhartige viroloog praat Duitsers door de crisis

Miljoenen Duitsers hangen momenteel aan de lippen van de 'briljante' Duitse viroloog Christian Drosten, adviseur van Merkel. In 2003 ontdekte hij het Sars-virus. Nu de economie weer op gang komt, waarschuwt hij voor ‘een vals gevoel van veiligheid’. FD 20200508

Christian DrostenFoto: Michael Kappeler/Hollandse Hoogte/AFP 

In het kort

1972 Geboren in Noord-Duitse Lingen

1994-2000 Studie medicijnen Frankfurt am Main

2000 Onderzoek naar tropische virusziekten in het Bernhard Nocht Institut in Hamburg

2003 Gepromoveerd, summa cum laude

2005 Krijgt Bundesverdienstkreuz als eerste viroloog die erin slaagt een betrouwbare test te ontwikkelen voor het Sars-virus

2007 Instituut voor Virologie Universiteit Bonn

2017 Charité in Berlijn, waar hij aan het hoofd staat van het Instituut voor Virologie

2019/2020 Zijn onderzoeksgroep ontwikkelt een test voor het coronavirus die in januari wereldwijd beschikbaar is gesteld

Zelden was de invloed van de wetenschap op de politiek zo groot als nu. De Duitse regering vaart op de expertise van viroloog Christian Drosten. Momenteel ‘de belangrijkste man van de Bondsrepubliek’, schreef het weekblad Stern over Drosten. ‘Voor veel Duitsers ben ik de kwaadaardige die de economie vernietigt’, zei hijzelf tegen The Guardian.

De veertiger, die zijn biertje al jaren liever uit de fles drinkt dan van de tap vanwege het besmettingsgevaar, spreekt in de taal van gewone mensen en schroomt niet om van mening te veranderen. Dat laatste heeft volgens boulevardblad Bild geleid tot enige irritatie bij kanselier en natuurkundige Angela Merkel. Een woordvoerder ontkende het.

De 48-jarige viroloog van het Charité-ziekenhuis in Berlijn wordt wereldwijd beschouwd als briljant. Dat hij het gezicht zou worden van een wereldwijd gevecht tegen een nieuw dodelijk virus was niet in de sterren geschreven. Drosten groeide op als oudste van drie op een boerderij in het Noord-Duitse Emsland, op minder dan twintig kilometer van de Nederlandse grens.

Er waren voor hem geen academici in de familie. Drosten blonk uit op de lagere school en ging in Meppen naar een particuliere katholieke school. Hij was meer geïnteresseerd in chemie, biologie en uiteindelijk geneeskunde dan in het boerenbedrijf. Hij was ambulancechauffeur bij het Rode Kruis tijdens zijn vervangende dienstplicht toen hij besloot geneeskunde te gaan studeren.

Een aangename radiostem

‘Ik ben er een beetje ingerold’, zei Drosten bescheiden over zijn rol als Merkels adviseur. Zijn positie als een van de beste virologen ter wereld verwierf hij door zijn werk zeventien jaar geleden. In 2003 was hij op 31-jarige leeftijd een van de ontdekkers van het Sars-virus.

Een bevriende viroloog had hem celmateriaal gegeven van een dokter uit Singapore die aan het virus leed. Met het celmateriaal op ijs racete Drosten in zijn oude Opel Omega terug naar zijn werkplek in Hamburg, aldus het verhaal in Die Zeit. Twee weken lang werkte hij met maximaal drie uur slaap per nacht aan het ontcijferen van het virus. Met succes.

Zijn bevindingen stelde hij direct beschikbaar voor collega's, voordat hij erover publiceerde in het gezaghebbende New England Journal of Medicine, wat zeker niet gebruikelijk is.

‘Ik zie mezelf getekend als een cartoonkarakter. Ik word daar ziek van’

Christian Drosten

Drosten heeft een aangename radiostem, veel parate kennis en een gave om een complex onderwerp helder te kunnen uitleggen. ‘Een gelukstreffer voor de media’, schreef weekblad Focus over hem. Zelf ziet hij ook de keerzijde. Politici kritiseren virologen en media maken karikaturen van ze, klaagde hij. ‘Ik zie mezelf getekend als een cartoonkarakter. Ik word daar ziek van.’

Zijn kalme televisieoptredens en zijn tientallen podcasts samen met de Duitse radiozender NDR maken dat miljoenen Duitsers aan zijn lippen hangen. In zijn 38e podcast waarschuwde hij dinsdag dat ‘politieke druk’ leidt tot overhaaste publicaties van corona-onderzoek. Een half klare studie naar corona onder schoolkinderen uit Australië stond in zijn ogen veel te snel in de New York Times. Canada greep het onderzoek aan om de scholen te openen. De politiek wil zo snel mogelijk nieuwe beslissingen aankondigen, maar het brengt wetenschappers op een zeer gevaarlijk terrein.

Vrouwen in katzwijm

Heel wat vrouwen lijken in katzwijm te vallen voor de aaibare Duitser met zijn slordige donkere lokken en dichtgeknepen ogen. Drosten heeft fanclubjes op sociale media zoals de ‘Drostenultras’. Verkorte video’s – GIF’s – met een knipogende Drosten doen de ronde.

Zijn levenspartner Sandra Junglen is ook viroloog bij het Charité-ziekenhuis. Ze onderzoekt de verspreiding van virussen in Afrikaanse regenwouden. Ze hebben een zoontje van 2,5 jaar. Berlijn had grote aantrekkingskracht op de twee, professioneel en privé. ‘Berlijn is natuurlijk de interessantste stad van Duitsland’, zei de boerenzoon. ‘Een stimulans die ik nodig heb in het leven.’

Nu de economie in Duitsland weer op gang komt, waarschuwt hij voor ‘een vals gevoel van veiligheid’. Net als bij de Spaanse griep in 1918 zou een tweede uitbraak dodelijker kunnen zijn dan de eerste golf. Dan wordt de maatschappelijke en economische schade nog groter.

Doodsbedreigingen

Drosten vond in zijn mailbox heel wat doodbedreigingen, maar hij fietst vanuit de kindvriendelijke stadswijk Prenzlauer Berg gewoon naar zijn werk. Drosten schroomt niet om ongemakkelijke waarheden bloot te leggen of om toe te geven dat hij het antwoord niet paraat heeft. Hij zegt zich minder zorgen te maken over de bedreigingen dan over mensen die mailen dat ze drie kinderen hebben en bang zijn voor de toekomst. ‘Het is niet mijn schuld, maar die houden me ‘s nachts wakker.’

Privé zegt hij niet bang te zijn voor het coronavirus. Hij moest zijn ouders op het platteland telefonisch wel uitleggen waarom de verjaardag van hun kleinzoon moet worden gevierd zonder oma en opa en waarom opa niet kan deelnemen aan het lokale verenigingsleven. Zijn atypische Duitse openhartigheid maakt hem volgens waarnemers geloofwaardiger.

Blij als de aandacht weg is

Drosten zag de mogelijk verwoestende impact van het virus al heel snel. In de derde week van januari had hij al een paper geschreven over de vraag over hoe het toen nog naamloze virus opgespoord kon worden. In no time werd een groot aantal laboratoriums bevoorraad met testkits.

De snelle reactie van de Duitse medische wereld heeft, samen met de ruimere voorbereidingstijd en het grote aantal ziekenhuis- en ic-bedden, bijgedragen aan het relatief lage sterftecijfer in het land.

Een mondkapjesplicht zag hij niet zitten. Vanwege het tekort maar ook omdat het voor ongezonde en kortademige mensen niet ideaal is. Inmiddels komen Duitsers de winkels niet meer in zonder.

Drosten gaat ervan uit dat er volgend jaar rond deze tijd een vaccin is. Over deze periode zal nog decennialang worden gesproken, zeker in de wetenschap, zegt hij. Zijn eigen roem is vergankelijk, maar dat vindt hij alleen maar prettig. ‘Ik zal blij zijn als de aandacht weg is.’

Vaccinspeurder ontmoet in corona geduchte tegenstander

De Amerikaanse arts Richard Hatchett trekt wereldwijd belangstelling. Zijn organisatie Cepi financiert initiatieven om een vaccin tegen het coronavirus te ontwikkelen. 'Dit is het angstaanjagendste virus dat ik in mijn hele carrière tegengekomen ben.' FD-Profiel 20200501

Richard Hatchett Foto: Sverre Jarild/Cepi

Hatchett studeerde Engels en geneeskunde aan de Vanderbilt University in Nashville, Tennessee. Het grillige verloop van de corona pandemie lijkt te contrasteren met de zorgvuldige, langdurige en gedisciplineerde zoektocht naar een vaccin. Eén bedachtzame arts bewandelt dit pad, zoekend naar veelbelovende biomedici, producenten én geldschieters. Dr. Richard Hatchett leidt het in Oslo gevestigde Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (Cepi), dat welhaast voor deze uitdaging in de wieg is gelegd. Waarschuwen voor virusziekten doet Hatchett al zijn hele leven. Zoals aan het begin van de eeuw, als hij Amerikaanse presidenten George W. Bush en Obama adviseert. Zijn belangrijkste ervaringen doet hij op bij het Amerikaanse overheidsorgaan Barda, dat vaccins beheert en voorbereidingen moet treffen voor epidemieën. Daar trekt hij als medisch directeur een belangrijke conclusie: als een overheid bereid is om de buidel te trekken om biologische aanvallen te kunnen weerstaan, dan toch ook voor infectieziekten?

De vraag is niet of, maar wanneer

.. we met een volgende Ziekte X vandoen krijgen’ ‘De volgende epidemie komt eraan’, schrijft Hatchett met vooruitziende blik in oktober op zijn LinkedIn-pagina. De blogpost leest woord voor woord als een voorspelling van de huidige coronacrisis. ‘De vraag is niet of, maar wanneer we met een volgende Ziekte X vandoen krijgen.’ Hatchett spoort de biotechnici van de wereld vervolgens aan om bij Cepi een aanvraag voor een onderzoeksbudget te doen. ‘We willen voorstellen zien voor nieuwe vaccins of productiemogelijkheden die in weken of maanden op de markt kunnen zijn in plaats van jaren.’ Aansporen is zijn belangrijkste taak. ‘Dit is het meest angstaanjagende virus dat ik in mijn hele carrière tegengekomen ben. Vooral de combinatie van besmettelijkheid en dodelijkheid’, vertelt Hatchett in elke talkshow die hem wil hebben. Hij spreekt langzaam, kiest zijn woorden zorgvuldig en corrigeert zichzelf soms midden in een zin - naast geneeskunde studeerde hij ook Engelse taalkunde. Zijn carrière lijkt hem in de voorbije decennia op de coronapandemie te hebben voorbereid. In 2017 is Hatchett dan ook de logische kandidaat om Cepi vanaf het begin te gaan leiden. ‘Richards ervaring op het gebied van medische paraatheid én binnen het Witte Huis maken hem zeer geschikt om de missie van Cepi te vervullen’, zo looft interim-bestuursvoorzitter K. VijayRaghavan hem in 2017.

Een afgeschermd leven

Hatchett pendelt normaal gesproken tussen het Cepi-hoofdkwartier in Oslo en Londen, waar hij woont met zijn gezin. De vijftiger leidt een afgeschermd leven en geeft weinig tot niets prijs over zijn privéleven. Zelfs zijn precieze leeftijd niet. Hij is iemand die liever zijn werk laat spreken, zo laat ook plaatsvervangend ceo van Cepi, Frederik Kristensen, blijken in een interview. Cepi komt tot stand nadat de ebola-epidemie in West-Afrika ruim 11.000 mensen doodt. De ebolacrisis confronteert de wereld weer eens met een ongemakkelijke waarheid: de ontwikkeling van een vaccin is voor bedrijven commercieel een enorm risico. De investeringen wegen zelden op tegen de omzetpotentie van een vaccin. Het risico bestaat zelfs dat alle investeringen voor niets zijn, aangezien sommige virussen na verloop van tijd uitdoven en geen vaccin meer vereisen. Bovendien sneuvelen veel potentiële vaccins, omdat ze niet effectief blijken of te veel bijwerkingen kennen.

$39,6 mln

Cepi heeft $39,6 mln gedoneerd voor onderzoek en heeft nog honderden miljoenen in kas. Cepi moet uitkomst bieden en het financiële risico wegnemen. Het doneert miljoenen aan bedrijven en universiteiten om vaccins te ontwikkelen, testen en produceren. De teller voor corona staat momenteel op $39,6 mln en Cepi heeft nog honderden miljoenen in kas. Maar er moet nog veel meer geld bij. Hatchett verwacht dat er in totaal $2 mrd nodig is, dit en volgend jaar. Een koopje in vergelijking met de kosten van het helemaal stilleggen van de maatschappij.

Gebruik van mazelencellen

Negen onderzoeksprogramma’s hebben tot nu toe geld ontvangen van Cepi, van de VS tot Australië. Zo steekt Cepi bijvoorbeeld $4,9 mln in een partnerschap van het Institut Pasteur in Parijs, de University of Pittsburgh en het Oostenrijkse Themis. Zij ontwikkelen samen een vaccin dat onschadelijke mazelencellen gebruikt als ‘platform’ om een reactie tegen het coronavirus op te wekken. $8,3 mln ligt al bij het Duitse CureVac dat door de Amerikaanse president Trump verleid werd om naar de VS te verkassen. Andere programma’s met Cepi-steun gaan uit van een vaccin op basis van DNA of nanodeeltjes. Cepi verwacht dat de ontwikkeling nog zeker 1,5 jaar zal duren. ‘We hebben nu circa $900 mln beschikbaar’, zegt Hatchetts plaatsvervanger Kristensen over de telefoon vanuit Oslo. Het budget van Cepi komt van uiteenlopende landen als Noorwegen, België en Saoedi-Arabië. Stichtingen zoals het Britse Wellcome Trust en de Bill & Melinda Gates Foundation doneerden miljoenenbedragen in de beginfase van Cepi. ‘Onze ceo staat veel met hen in contact - Bill Gates is erg begaan met dit onderwerp, ook al voordat Cepi bestond’, aldus Kristensen.

Meer donateurs

‘Nu is het zaak om meer donateurs aan boord te krijgen’, zegt Frederiksen. In plaats van lobbyen spreekt hij liever van de juiste balans - waar Hatchett zich ook in elke talkshow op richt. ‘Het is ontzettend belangrijk dat we de ernst van corona duidelijk blijven maken en tegelijkertijd geen valse hoop wekken over een toekomstig vaccin’ Die aanpak lijkt z’n vruchten af te werpen. De recentste donaties komen van Nederland ($55 mln), Zwitserland ($10,3 mln) en Saoedi-Arabië ($150 mln). ‘Het is ontzettend belangrijk dat we de ernst van corona duidelijk blijven maken en tegelijkertijd geen valse hoop wekken over een toekomstig vaccin. We steunen nu negen programma’s en verwachten dat er misschien twee of drie de eindstreep halen om werkelijk ingezet te kunnen worden.’ 

Cv

2002-2004 Adviseur medische paraatheid, regering-Bush

2003-2005 Kankeronderzoeker, Duke Cancer Center, North Carolina, VS

2005-2009 Directeur spoedzorg en paraatheid, National Institutes of Health, VS

2009-2011 Directeur medische paraatheid, regering-Obama

2011-2016 Medisch directeur Barda, VS-autoriteit voor onder andere vaccinonderzoek

2017-heden Directeur Cepi, Oslo

Briljante geneticus wil bijna heel IJsland op corona testen

Arts, geneticus en ondernemer Kári Stefánsson van de Code Genetics schrikt niet terug voor enorme opgaven. Kári Stefánsson Foto: Christopher Lund [FD 20200425]

In het kort

Alle 364.000 inwoners van IJsland kunnen zich aanmelden voor een coronatest.

Resultaten moeten uitsluitsel bieden over besmettelijkheid en mutaties.

Neuroloog en ondernemer Kári Stefánsson is aanjager van testbeleid.

Als je Kári Stefánsson op straat in Reykjavík tegen zou komen, oogt hij eerder als een verweerde walvisvaarder uit een vorige eeuw dan een briljante geneticus met een voorliefde voor megaprojecten. Zijn zilveren haar geeft bijna licht, maar de baard is wellicht toch iets te netjes getrimd voor een zeeman. De scherpe blik verraadt een even grillig als indrukwekkend intellect.

Stefánsson (70) is het brein achter een bijzondere statistiek: IJsland heeft ruim 45.000 coronatests uitgevoerd, wat neerkomt op meer dan 13% van de bevolking van 364.000 mensen. Dat zou neerkomen op 130.000 test per 1 miljoen inwoners. Het eerste grotere land dat in de buurt komt, zijn de Verenigde Arabische Emiraten met 80.000 per 1 miljoen, Nederland volgt veel lager met 11.000.

IJsland telt nu in totaal 1789 coronagevallen. De IJslandse regering kondigde begin maart een lockdown af. Scholen, winkels en horeca hoefden overigens niet dicht. Wel stelde het IJslandse kabinet een verbod in op bezoeken aan verpleeghuizen en moet iedereen die het land binnenkomt verplicht twee weken in quarantaine. Evenementen voor meer dan twintig mensen zijn verboden.

Testen, traceren, isoleren

Doortastend is het land op drie gebieden: testen, traceren en isoleren. Die combinatie van een relatief losse lockdown en een strakke organisatie lijkt zijn vruchten af te werpen, zei Stefánsson begin april.

De piek in actieve gevallen beleefde het land al op 5 april, met bijna 1100 mensen die tegelijkertijd ziek waren. Sindsdien daalt hun aantal elke dag. Dinsdag waren er nog 237 actieve gevallen, en IJsland betreurt in totaal tien doden. Vanaf 4 mei zal het land weer langzaam open gaan. Evenementen mogen weer, mits ze door niet meer dan vijftig mensen worden bezocht.

Die 12%, daar blijft het niet bij als het aan Kári ligt. De neuroloog, oprichter en ceo van biotechbedrijf deCode Genetics, wil zo veel mogelijk IJslanders testen om een breed beeld te krijgen van hoe het coronavirus zich verspreidt, muteert en hoeveel doden er uiteindelijk te betreuren zijn. IJsland telde nog geen zestig gevallen van corona toen hij begin maart aankondigde dat hij binnen een paar maanden alle 360.000 inwoners wilde testen op het virus.

Harvard

Neuroloog Stefánsson werkte halverwege jaren negentig in Boston. Hij combineerde een hoogleraarschap in neurologie aan de universiteit van Harvard met klinisch werk in het Beth Isreal Hospital in de stad. Hij deed onderzoek naar multiple sclerose en vermoedde dat een genetische aanpak veelbelovender is dan een biologische. In 1995 realiseerde hij zich dat IJsland de testcase kan zijn voor die hypothese: de voorliefde die zijn landgenoten voor genealogie koesteren, kan goed van pas komen. Het gecentraliseerde zorgsysteem en de hoogopgeleide en grotendeels homogene bevolking helpen eveneens.

Na een testonderzoek zag Stefánsson voldoende aanknopingspunten om de hele bevolking genetisch in kaart te brengen en zo bepaalde ziekten te kunnen voorspellen. Hij overtuigde investeerders, kreeg $12 mln en verhuisde terug naar IJsland om deCode op te zetten. Het plan van de neuroloog was gedurfd en erg ambitieus, aangezien wetenschappers toentertijd nog geen compleet menselijk genoom hadden weten te reconstrueren. Laat staan dat een hele bevolking in kaart was gebracht.

Meer dan twintig jaar later heeft Stefánsson gelijk gekregen: zijn methodologie werkt en andere landen bouwen nu aan hun eigen genetische database. In de tussentijd heeft hij met deCode de genetische basis van Alzheimer, meerdere vormen van kanker en schizofrenie gevonden. Hij ontdekte ook de genetische afweer die sommige mensen bezitten voor bijvoorbeeld Alzheimer. Cruciale stappen op weg naar behandelingen en preventie.

Enorme opgave

Geen wonder dus dat Stefánsson ook in relatie tot corona niet terugschrikt voor een enorme taak. ‘Ik hoorde 6 maart dat Covid in China voor 3,4% van de besmettingsgevallen dodelijk was. Dat verbaasde me, want voor zo’n berekening moet je de verspreiding van het virus in de gehele bevolking kennen, niet alleen de ernstig zieken of risicogroepen’, zei Stefánsson in een interview met magazine The Reykjavík Grapevine, begin april. ‘Je moet een populatie hebben waarvan je weet hoe het virus zich er verspreid heeft in de algemene bevolking. Dat is niet alleen nodig in IJsland, maar voor de hele wereld.’

Stefánsson ziet testen niet alleen als een broodnodige kans om het gedrag van het virus beter te begrijpen, maar ook als de enige manier om het te beteugelen binnen IJsland zelf. Dat was ook het belangrijkste argument om de regering te overtuigen. ‘Zonder testen kun je met geen mogelijkheid dit virus indammen.’

CV

2019-heden: Eerste voorzitter nieuwe Nordic Society of Human Genetics

2010-heden: Hoogleraar geneeskunde, Universiteit van IJsland

1997-heden: Richt deCode op in Reykjavík

1993-1997: Neuropatholoog Beth Isreal Hospital, Boston

1993-1997: Hoogleraar neurologie, Harvard

1986: Promoveert als Dr. med

1976: Studeert af als arts

1949: Geboren in Reykjavík

20210218 Hoogleraar virologie Marion Koopmans maakte deel uit van het WHO-team dat China bezocht.

Doel van het bezoek was de herkomst van het virus te traceren.

Door de missie kan volgens Koopmans nu gerichter vervolgonderzoek worden gedaan.

Zuivere wetenschap bedrijven in een uitermate gepolitiseerde omgeving, op afstand gevolgd — want door China afgeschermd — door de media. Een onderzoeksteam van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat eind vorige week terugkeerde uit de Volksrepubliek had een lastige taak: de oorsprong van het coronavirus zoeken, zonder zich te laten beïnvloeden door druk van buitenaf. Iedereen tevredenstellen leek op voorhand onmogelijk.

Sinds het begin van de missie is elk woord van de onderzoekers, onder wie de Rotterdamse viroloog Marion Koopmans, op alle mogelijke manieren geïnterpreteerd. Sturing door de Chinese gastheren, tegenstrijdige beweringen van onderzoekers: ophef was nooit ver weg. Koopmans heeft er niet echt een boodschap aan: 'Twee teamleden hebben na interviews in buitenlandse media gezegd dat ze het zo niet bedoeld hadden. De strekking van die stukken stond vooraf vast.'

Terug in Nederland zit Koopmans weer met een bomvolle agenda. Het WHO-werk gaat verder.

Is het bezoek aan China wat u betreft geslaagd?

'Het bezoek was onderdeel van het onderzoek naar het ontstaan van de pandemie. Zo'n traject kan jaren duren omdat het vinden van patient zero vrijwel onmogelijk is bij een virus dat onder de radar vliegt. Van tevoren hadden we een waslijst aan onderwerpen die we wilden bespreken, zien en onderzoeken, en daarvan is veel gedaan.'

'We hebben gesproken met de vroegste patiënten met klachten, ziekenhuispersoneel, laboratoriumonderzoekers, verkopers op de bewuste vismarkt (in de stad Wuhan, waar het virus voor zover bekend voor het eerst op grote schaal mensen besmette, red.). Daardoor hebben we een beter beeld van de circulatie van het virus en de rol van de markt. We liepen daar rond met plattegronden met de locatie van besmettingsgevallen, de plek van de ventilatiekanalen en de verkooppunten van vis en wilde dieren. En de hele leveranciersketen is in kaart gebracht; een enorme klus waaraan door de Chinezen met duizend man is gewerkt. Dus ja, het is geslaagd.'

Er zijn nu vooral aanknopingspunten om verder te zoeken?

'Ja, en meer had ik ook niet verwacht. We weten nu op basis van ziekte- en sterftecijfers dat het virus in december al op grote schaal rondging. Voor zover bekend nog niet daarvoor. Om dat laatste uit te sluiten, is de volgende stap: gericht zoeken naar kleinere clusters besmettingen. Daarvoor moet je systematische steekproeven doen bij bloedbanken in alle ziekenhuizen. Dat hebben we voorgesteld, maar ook in China moeten patiënten toestemming geven om door hen afgestane monsters te gebruiken.'

Laten we wel zijn: als de Chinese overheid het wil, kan zij die regels toch naar haar hand zetten?

'Dat klopt, daarom hebben wij ook gezegd dat dit geen argument kan zijn en daar waren onze collega’s het mee eens. Vertegenwoordigers van de bloedbank hebben ons verzekerd dat de monsters nu niet weggegooid worden als de bewaartermijn voorbij is. Dan zou dat onderzoek dus mogelijk zijn.'

Jullie sluiten niet uit dat het virus via bevroren voedsel op de markt is gekomen. Dat komt de Chinese regering goed uit, die eerder al suggereerde dat het virus zo China is binnengekomen.

'Dan heb je het over de geopolitieke discussie die de inhoudelijke discussie in de weg zit. Wij hebben geprobeerd het inhoudelijk te houden. Wij denken nog steeds dat een vleermuis de meest waarschijnlijke intermediair was van het virus. En op de markt is ingevroren vlees van wilde dieren verhandeld.'

'Er is aangetoond dat het virus infectieus bleef in bevroren voedsel na drie weken. Op dat vlak zijn er hiaten in onze kennis, en dat levert vervolgvragen op. Die optie moeten we dus openhouden, al is het niet de meest waarschijnlijke. Dat China er selectief uitvist wat hun uitkomt, daar kun je je niet tegen wapenen. Maar als we niet hadden geloofd dat de route via bevroren wilde dieren mogelijk is, dan hadden we het niet gezegd.'

Is de theorie dat het virus uit een lab is ontsnapt definitief van tafel?

'Het vleermuisvirus dat het instituut in Wuhan heeft, is zo anders dan Sars-CoV-2, daar zit jaren evolutie tussen, die je niet kunt manipuleren. Er moeten dus tussenvarianten zijn, en die ontbreken. Het scenario is dus niet van tafel, we vinden het alleen het minst waarschijnlijk.'

Er was ook gedoe over data. Een onderzoeker zei dat hij geen ruwe data kreeg, anderen ontkenden dit. Hebben jullie nou wel of niet toegang tot benodigde gegevens gekregen?

'Er zijn iets van acht studies gedaan. Die zijn gepresenteerd met data, tabellen, analyses. Van één van de datasets dacht iemand dat hij die op zijn laptop zou krijgen om te analyseren. Dat was niet afgesproken, en stuitte op bezwaren omdat het patiëntgegevens waren.'

'Ik denk dat ze bij de Erasmus Universiteit óók zouden zeggen: kom over een jaar maar eens terug als het wettelijk geregeld is. Of vraag het Amerikaanse CDC (te vergelijken met het RIVM, red.) ruwe data over een uitbraak, dat lukt je evenmin.'

'Natuurlijk heeft China een bepaalde politieke koers. Maar ik wil niet alles wat er wel of niet gebeurt duiden in een politieke context. Dat is niet naïef, ik verdedig niets, ik blijf er gewoon van weg.'

Er was ook fikse onenigheid met de Chinese teamleden?

'Onenigheid? Discussies! Zij hanteerden bijvoorbeeld bij onderzoek naar patiënten met covid-symptomen criteria die wij nogal streng vonden. Dan kun je te snel concluderen dat er geen gevallen waren. Daar hadden we een stevige discussie over. De conclusie is dat we nog eens kijken met een minder strenge selectie.'

'Ik heb het gevoel dat China ontzettend veel gedaan heeft. Op sommige onderwerpen liep het stroef, absoluut, en er is een enorme cascade van toestemming nodig heen en weer, die het niet makkelijker maakte. Maar je hebt het ermee te doen.'

Is de volgende stap weer een bezoek aan China?

'Dat kan. Het zou handig zijn als deze hele onderneming budget had. Het is stervensduur: voor die paar vragen van ons zijn duizend mensen maanden aan het werk geweest. Dat wordt allemaal betaald door China. Ik snap het wel als zij op een zeker moment zouden zeggen: je kunt me wat.'

Correctie: de vraagstelling over de theorie dat het virus uit een lab is ontsnapt en het antwoord daarop waren in een eerdere versie van dit artikel te stellig weergegeven. Beide zijn genuanceerd: 'Het scenario is dus niet van tafel, we vinden het alleen het minst waarschijnlijk.' https://fd.nl/economie-politiek/1374107/viroloog-koopmans-dat-china-selectief-informatie-vist-daar-kun-je-je-niet-tegen-wapenen

Viroloog Marion Koopmans koestert muurtje om haar heen

Opeens bleken we in Nederland een wereldbekende wetenschapper op het gebied van pandemieën in huis te hebben. Marion Koopmans weet zowel veel van virussen als van de strategieën om ze te bestrijden. [FD 20200424]

Viroloog Marion Koopmans Foto: Guido Benschop

Het is 1986, en Marianne Dijkmans, de huisgenoot van Marion Koopmans, is hoogzwanger. Ze krijgt een telefoontje. 'Marianne, je wilde toch zo graag een koe zien kalven? Dan moet je nú komen kijken,' zegt Koopmans, die op dat moment bij de kliniek voor grote huisdieren van de Universiteit Utrecht werkt waar ze ook bezig is te promoveren. Dijkmans: 'Dus ik daarheen. Maar die koe was natuurlijk niet voor niets naar de kliniek gebracht. Aan het eind van het liedje waren zowel de koe als het kalfje dood. Dat was een week voor mijn bevalling.'

Dijkmans kan er nu om lachen. Het tekent haar beste vriendin, zegt ze. 'Marion is een stoere vrouw.' Ze weet nog precies hoe ze elkaar leerden kennen. 'Met een leren jasje en die zware wenkbrauwen liep ze de trap op van het studentenhuis waar ik woonde. Een impactvolle ontmoeting.'

Ze zaten toen in een andere levensfase. 'Zij had al een serieuze baan, terwijl ik nog een beetje aan het freewheelen was. Ik deed een theateropleiding.' Hun vriendschap verdiepte zich toen Dijkmans tijdens haar ongeplande zwangerschap een tijdje bij Koopmans ging wonen. 'Een tijd later wilde ik opnieuw gaan studeren, maar dat was lastig met een baby. Marion heeft me toen enorm gestimuleerd. Ze was voor mij een rolmodel, omdat ze dingen deed die niet veel vrouwen in die tijd deden. We stimuleerden elkaar niet bescheiden te zijn en een plek in te nemen.'

Enorm bevlogen

Koopmans heeft als dierenarts de overstap gemaakt naar de humane virologie. Dat lijkt nu heel logisch, gezien het feit dat virussen vaak overspringen van vleermuizen, kippen, varkens of muggen op mensen, maar dat was het destijds nog niet. Ze heeft bovendien vanaf het eerste begin van haar carrière het wetenschappelijk onderzoek van de piepkleine virussen gecombineerd met het hele, brede perspectief van de maatschappelijke gevolgen die uitbraken kunnen hebben. Inmiddels geeft ze advies op het hoogste niveau, aan de Europese Commissie en de Wereldgezondheidsorganisatie WHO.

'Ze noemt het al twintig jaar het One health-perspectief,' vertelt Ron Fouchier, hoogleraar moleculaire virologie aan het ErasmusMC: 'Het maakt niet uit waar de virusuitbraak begint, het gebeurt uiteindelijk híér, in je eigen omgeving. Ik noem mezelf een nerd, ik duik de diepte in van de fundamentele wetenschap. Marion is meer van de toegepaste wetenschap en heel veelzijdig. Zij probeert alle wereldproblemen tegelijk aan te pakken.'

Koopmans is zijn directe baas. Toen zij Ab Osterhaus opvolgde als hoofd van de afdeling viroscience, zag Fouchier hoe ze de focus van het onderzoek verbreedde naar outbreak preparedness (hoe je je het beste kunt voorbereiden op uitbraken) en naar het karakteriseren van virussen. Onder haar leiding zijn datacentra opgezet waar forensisch onderzoek wordt gedaan naar de herkomst van virussen. Een virus kopieert zichzelf namelijk niet perfect. Dankzij erfelijke slordigheidjes kun je bijvoorbeeld traceren of iemand covid-19 in China heeft opgelopen, of toch in Italië.

Fouchier: 'Ik heb haar voordracht mogen schrijven voor de prestigieuze Stevinpremie, en dat was heel makkelijk om te doen. Die prijs is op haar lijf geschreven. Marion is in staat op wetenschappelijk verantwoorde wijze bestuurders advies te geven, maar ze weet ook hoe ze vragen uit de maatschappij weer bij de wetenschap kan leggen. En ze is enorm bevlogen. Dat is waardoor ze het zo ver heeft geschopt.'

Perfectionistisch

Koopmans werkt zeven dagen per week, 18 uur per dag, zegt Fouchier. Er is maar één nadeel van zo'n gedreven en breed geïnteresseerde baas: 'Marion probeert naast macromanagement ook nog steeds te micromanagen. Hier en daar zie ik wel eens irritatie ontstaan.'

Dat beeld wordt bevestigd door zijn collega Annemiek van der Eijk, medisch coördinator klinische virologie van het ErasmusMC. 'Marion is slim en sterk en heel betrokken. Ik krijg heel veel vertrouwen van haar, en dat vind ik fijn. Zeker nu, tijdens de corona-uitbraak, hebben we dagelijks contact. Maar ondanks de verantwoordelijkheid die ze geeft, wil ze soms toch de controle terugpakken. Nou ja, ik ben zelf ook perfectionistisch, misschien ben ik wel de laatste die dit moet zeggen.'

Van der Eijk vertelt over de keer dat het hele team op een zomerse avond bij Koopmans thuis was uitgenodigd. Er was warm gerookte zalm en huisgemaakte parelcouscous met gegrilde groenten. Van der Eijk: 'Ik zou een cateraar besteld hebben. Marion niet. Ze had er heel veel tijd en liefde in gestopt.'

Fouchier herinnert zich het feestje dat Marion Koopmans gaf ter gelegenheid van het winnen van de Stevinpremie. Toch heeft hij met andere collega's een persoonlijkere band dan met haar, zegt hij. 'Ik heb Ab Osterhaus meegemaakt, die wóónde gewoon in het lab. Daar stapte ik binnen om over voetbal te praten. Bij Marion staat er wel een beetje een muurtje om haar heen.'

Ze heeft keuzes moeten maken, zegt Dijkmans. 'Haar sociale leven is kleiner geworden. Het respect en de waardering voor haar werk is de laatste jaren hard gegroeid. Ik denk dat ze zeer overtuigd is dat ze wat te vertellen heeft. Maar ze gaat niet in allerlei talkshows zitten, daar maakt ze keuzes in. Ze houdt de regie. De rust waarmee ze mij, toen ik 24 was, uitlegde waarmee ze bezig was, die zie ik nu weer. Dat is Marion.'

Dijkmans heeft een congres- en evenementenbedrijf en wordt door de crisis hard geraakt. 'Ik vroeg: “Zeg Marion, in mei kan ik toch wel weer aan de slag?” “Nou”, zei ze, “dit gaat nog wel een tijdje duren.” Ze is niet iemand die het heel dramatisch brengt. Dat is denk ik een bewuste afweging, want eigenlijk is Marion een heel hartstochtelijke vrouw.'

cv

1956 Geboren op 21 september in Tegelen, Limburg

1983 Studie Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht

1990 Promotie in de virologie (torovirussen bij grote grazers), Universiteit Utrecht

1990-1993 Onderzoek in de Verenigde Staten, Centre for Disease Control

1994-2013 Hoofd virologie, RIVM

2006 Aanstelling hoogleraar public health virology, ErasmusMC

2014-heden Hoofd viroscience department, ErasmusMC

2018 Eerste winnaar Stevinpremie (€2,5 mln) van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)

Diederik Gommers: 'Zou ik het leuk vinden om minister te worden?'

Professioneel gezien beleeft Diederik Gommers de mooiste tijd van zijn leven, zegt hij. Al worstelt hij ook met zijn nieuwe rol. Als arts is hij nooit ergens helemaal zeker van, maar nu hij tegen de politiek aan opereert, wordt van hem een stellige houding verwacht. ‘Het heeft wel wat met me gedaan. Dat ik denk: zou ik het leuk vinden om minister te worden?’

Gommers op het terrein van het Erasmus Medisch Centrum. Fotografie: Casper Rila voor het FD 20200829

CV Diederik Gommers

Geboren in 1964 in GorinchemStudeert geneeskunde in Gent en Rotterdam. Promoveert op de werking van surfactant, een stof die longblaasjes soepel houdt en (be)ademen eenvoudiger maakt.Wordt opgeleid tot anesthesioloog in Rotterdam en tot intensivist in Amsterdam.Wordt in 2013 afdelingshoofd van de afdeling intensive care volwassenen van het Erasmus MC. Is daarnaast hoogleraar intensive care geneeskunde en sinds 2016 voorzitter van de Nederlandse Vereniging Intensive Care (NVIC).Tijdens de coronacrisis neemt hij als medisch specialist deel aan het Outbreak Management Team van het RIVM, dat het kabinet adviseert over maatregelen tegen de verspreiding van Covid-19. Ook geeft hij veelvuldig uitleg over zijn vak en het virus op televisie.Gommers is getrouwd en heeft drie kinderen (23, 21, 18).

Thuis heeft Diederik Gommers (56) een oude Porsche staan. Hij is een ontzettende liefhebber en vindt het heerlijk erin te rijden. Maar laat mensen hem niet zien uitstappen, dat vindt hij afschuwelijk. ‘Snap je?’ Hij gebruikt de vergelijking om aan te geven dat hij met liefde avond aan avond op televisie uitleg komt geven over Covid-19 en de intensive care, maar dat de heldenstatus die dat heeft opgeleverd hem zo langzamerhand onwerkelijk voorkomt. En hem niet lekker zit.

‘Er was hier net een dame die zeven schilderijen kwam brengen. Ze wilde wat terugdoen voor de hardwerkende mensen in de zorg. Ze zei: “Jij was puur. Ik zag ernaar uit om naar je te kijken op televisie, want dat hielp mij verder in die onzekere periode.” Kijk, dat vind ik mooi om te horen. Ik vond het geweldig dat er zoveel aandacht was voor mijn vak en dat het me lukte om heldere uitleg te geven. Maar nu is er een soort ideale wereld rond Diederik Gommers ontstaan, die niet klopt met de werkelijkheid. Dat zei ik ook tegen haar: ik ben helemaal niet rustig, ik ben een heel druk, ongeduldig iemand. Als ik op televisie iets moet uitleggen, dan neem ik een rol aan. Dan is het alsof ik een slechtnieuwsgesprek heb met een patiënt of de familie. Dan ben ik rustig en empathisch, dan luister ik goed. En ja, dan laat ik emotie zien. Maar dat is niet dé Diederik Gommers. Ik ben verre van perfect, vraag het mijn vrouw. Dus ga me niet op een voetstuk zetten.’

Erasmus MC in Rotterdam, vierde verdieping. Gommers zit achter zijn bureau op de afdeling intensive care, waarvan hij het hoofd is. Dankzij twee weken vakantie op het water met zijn zeilboot staat zijn brilmontuur, dat hij afzet als hij nadenkt, in zijn gezicht getekend. Nog geen twintig meter verderop begint de afdeling waar patiënten vechten voor hun leven, hopelijk herstellend van een grote operatie of een trauma. Hier lagen ten tijde van de coronacrisis ook deels de Covid-19-patiënten. Van wie een kwart overleed.

Eerlijk is eerlijk, het is een beetje afkicken nu de coronacrisis, in elk geval nog voor even, geluwd is. Langzaam groeide hij in het mediaspel. Reed hij niet meer zelf naar een televisiestudio, maar liet zich ophalen met een taxi. Zei: ‘Ik wil wel komen, maar dan wil ik wel als eerste in het programma en meteen daarna weg.’ Het was mooi om te merken dat hij steeds meer eisen kon stellen, zegt hij. Dat hij het kabinet mocht adviseren in het Catshuis vond hij eervol en een belevenis­. ‘Er werd vrijuit gesproken. Ik voelde me echt heel welkom en gehoord.’

‘Zo heb ik nog nooit gefunctioneerd, dat elk woord dat ik zeg onder een vergrootglas ligt’

Geen ruzie maken

Hij was toch vooral op een vakmatige missie. Binnen de ziekenhuizen is de intensive care een zelfstandig specialisme, maar landelijk valt het onder interne geneeskunde, anesthesiologie en andere specialismen, waardoor de intensivisten niet het eerste aanspreekpunt zijn over ic-zaken en ook geen eigen jonge dokters kunnen kiezen om op te leiden. Dat was Gommers al langer een doorn in het oog. Toen hij in 2016 aantrad als voorzitter van de Nederlandse­ Vereniging voor Intensive Care, stond verzelfstandiging­ boven aan zijn doelenlijst.

‘Dus toen covid losbarstte, dacht ik: yes, nou gaat het lukken! Dat heb ik ook uitgedragen naar mijn collega’s: “Jongens, geen ruzie maken, nu gaan we laten zien dat we professionals zijn waarop je kunt bouwen. En er is één iemand die praat, en dat ben ik.” Ik heb het bewust naar me toe getrokken, omdat ik niet wilde dat de ene intensivist linksaf ging en de andere rechtsaf. Want dat is wat in het verleden vaak gebeurde.’

Maar nu zit hij er dus een beetje mee, die rol, die bekendheid. Al zijn woorden worden op een goudschaaltje gewogen. ‘Men heeft zo langzamerhand meer vertrouwen in Diederik Gommers dan in Hugo de Jonge of Mark Rutte. Dan denk ik: jongens, ik ben maar gewoon dokter.’

Gommers is zeer bewust naar voren getreden: ‘Ik heb gezegd: er is er maar één die praat en dat ben ik.’

De Jonges 1600 bedden

Echt ongemakkelijk werd het na een dubbelinterview met zijn dochter in de Volkskrant halverwege juli. Het ging over waardig sterven­, over zijn 85 jaar oude vader, over de angsten die dochter Sophie had over haar vaders gezondheid. Maar wat werd opgepikt was het feit dat hem tijdens een Kamer­debat was gevraagd te beloven dat de zondag erop 1600 ic-bedden gerealiseerd zouden zijn. Zodat Hugo de Jonge dat kon bevestigen.

‘Het werd gelezen alsof Hugo mij onder druk had gezet, maar zo bedoelde ik het helemaal niet. Het was, terugkijkend, gewoon opvallend dat het zo was gelopen. Blijkbaar was mijn bevestiging van die 1600 bedden toen heel belangrijk. En ja, ik dacht wel dat we dat gingen­ redden, niet met 100 procent zekerheid, maar ik durfde dat wel toe te zeggen. Zo bedoelde­ ik het, vanuit mijn wereld. Dat een politicus daarover kan struikelen had ik me helemaal niet gerealiseerd­.’

Het was bijna nog zo dat u Hugo de Jonges verkiezing tot lijsttrekker had gefrustreerd. ‘Man, wat was ik blij dat hij had gewonnen. Maar echt: het kan toch niet zo zijn dat ik daar een rol in zou hebben gehad? Zo heb ik mijn hele leven nog niet gefunctioneerd, dat elk woord dat ik zeg onder een vergrootglas wordt gelegd en dat mensen erop leunen. Dan is interviews geven niet meer leuk.’

De politiek en de zorg zijn twee totaal­ verschillende werelden, heeft hij de afgelopen maanden wel geleerd. In de politiek gaat het om toezeggingen en iemand daaraan houden en er zo nodig op afrekenen. Terwijl voor een arts twijfel een onlosmakelijk onderdeel is van zijn werk.

‘Wij maken continu afwegingen. Dat klinkt misschien gek, doordat het op een ic gaat over heel wezenlijke zaken zoals besluiten of een behandeling nog zinvol is of niet. Als buitenstaander zou je dan wellicht verwachten dat je honderd procent overtuigd bent van een beslissing, maar dat bestaat in ons vak niet. Ook als we stoppen met een behandeling, wat meestal betekent­ dat de patiënt zal overlijden, zijn we er nooit honderd procent zeker van dat we het juiste doen. Het blijft altijd een inschatting van het verloop van een ziektebeeld. We maken een afweging naar eer en geweten en met de kennis van dat moment. Wellicht dat we twee jaar later denken: dat zouden we nu anders hebben gewogen. Dat is inherent aan ons vak.’

‘Ik ben bang dat de houding harder zal zijn: ze hebben tijd gehad om zich voor te bereiden’

Dat afwegen begint al bij de opname, met het inschatten of een patiënt baat zal hebben bij een ic-behandeling, de zogeheten triage. Het is aan de intensivist om een totaalbeeld van de medische problemen en mogelijkheden te krijgen. ‘We overleggen veel met de specialisten die een patiënt insturen, want die kennen de details van het ziektebeeld en de eventuele specifieke behandel­methode. De behandelend specialist heeft vaak ook een relatie met de patiënt en is soms ook positiever over de kansen op herstel. Iemand die heel vaak met kankerpatiënten van doen heeft, heeft een andere kijk op kanker. Maar uiteindelijk kijken wij intensivisten naar de optelsom. Iemand kan wel een goede kans maken wat betreft leukemie, maar als hij ook nog een slecht hart heeft en er nu een forse longontsteking bij gekomen is, zeggen wij waarschijnlijk: de kans dat hij een ic-behandeling overleeft is bijzonder klein.’

Ook leeftijd weegt mee in het bepalen­ van iemands kansen. Of beter gezegd: de kwetsbaarheid van de leeftijd. ‘We noemen dat in het Engels frailty. Wat kun je nog wel en wat niet en hoe fragiel ben je. Loop je nog vijf kilometer of kom je nauwelijks meer buiten? Dat is ongelooflijk belangrijk, omdat het iets zegt over de kans op herstel. En dan een waardig herstel, want dat is wat we in Nederland graag willen. Het gaat niet alleen om overleven. Je mag misschien iets van je capaciteiten verliezen, maar je moet niet eindigen als kasplantje. Dat is nooit onze inzet. Dus als je een auto-ongeluk hebt gehad met een hersentrauma, en wij denken dat het maximale resultaat van een ic-behandeling is dat je de rest van je leven in een verpleegtehuis verzorgd moet worden, beginnen we er niet aan.’

Gommers kan nog steeds niet geloven dat we langs het randje zijn gegaan van de ic-capaciteit.

Leren van eerste golf

Covid-19 compliceerde het inschatten van kansen en ziekteverloop, omdat er weinig kennis was om op te varen. Aanvankelijk leerden de artsen van webinars vanuit China. Zo hoorden ze eind februari al dat de meeste Covid-19-patiënten zware longproblemen hadden en moeilijk te beademen waren, maar dat de buikligging hielp. In veel gevallen was hun bloeddruk wel normaal, wat een vreemde combinatie is. Patiënten lagen vaak lang: drie tot vier weken. ‘Dat heeft ons in gesprekken met huisartsen en specialisten meteen al terughoudend gemaakt in de selectie van wie we zouden opnemen: we vonden dat we al te krakkemikkige patiënten deze zware en lange behandeling niet konden aandoen.’

Daarna was het bijleren aan het bed. Het behandelprotocol werd keer op keer bijgesteld. Later werd duidelijk dat er eigenlijk twee soorten Covid-19-patiënten waren: die met een longontsteking en die met stollingsproblemen. Voor iedere groep was er een andere behandeling die het beste resultaat gaf en de tweede groep bleek gemiddeld veel korter op de ic te liggen.

Bij een eventuele tweede golf zal die kennis helpen, zegt Gommers. Ook bij de medische triage. ‘Ik kan me goed voorstellen dat we dus patiënten met stollingsproblemen opnemen, in de veronderstelling dat die binnen twee weken opknappen met bloedverdunners. Terwijl die andere groep, met zware longproblemen, een ander verhaal is.’

In de crisismaanden is ook hard gewerkt aan een code-zwartboek, een draaiboek waarin staat hoe te bepalen wie er naar de ic mag en wie niet in het geval van een tekort aan ic-bedden: code zwart. Dan gaat het niet meer om het individueel belang, maar om het maatschappelijk belang, om het redden van zoveel mogelijk levens. Gommers heeft er zijn schouders onder gezet. ‘Ik vind het belangrijk dat het er komt, want het kan toch niet zo zijn dat je in Limburg in code zwart zit, en er dus mensen wellicht onnodig overlijden, terwijl er in Groningen nog bedden zijn. Dus vroeg ik: “Wie gaat dat coördineren­? Dat kun je niet aan de lokale dokter overlaten, zeker niet onder crisisomstandigheden.” En ik zei, in het Catshuis: “Het moment van afroepen ‘We zitten nu in code zwart’ moet een ministerieel besluit zijn.” “Ga ik niet doen”, zei Van Rijn.’

‘Hugo en Mark waren boos, ik ook. Ik miste vertrouwen’

Selectie op leeftijd

Een ander politiek pijnpunt was de triage naar leeftijd. Een leeftijdsgrens in het code-zwartboek was politiek onbespreekbaar. ‘Daar kregen we ruzie over in het Catshuis, doordat ik zei: “Beste Hugo, beste Mark,” – want die was hier ook heel principieel in– “wij doen dit allang in de medische wereld. Wij discrimineren al op leeftijd bij transplantaties, bij ivf en bij toelating­ op de ic. Ook in prognostische modellen zit leeftijd. Natuurlijk: je kunt een vitale 71-jarige hebben en een krakkemikkige 68-jarige, dus het is nooit leeftijd alleen. Maar het is een van de factoren­.” Maar zij wilden leeftijd er coûte que coûte uit hebben.’

‘Ze waren echt boos, maar ik ook. Ik mis op zo’n moment het vertrouwen. Dan denk ik: hebben jullie nou geen vertrouwen in ons als specialisten, of heb ik mijn kant van het verhaal zo slecht uitgelegd? Wat ik geleerd heb: het is geen van beide. Hugo de Jonge heeft ergens in een Kamerdebat gezegd: “Leeftijd wordt geen criterium.” Dan kan hij daar nooit meer op terugkomen.’

Weer die twee werelden. Een politicus denkt: dit is politieke zelfmoord. ‘Precies. Maar ik vind echt dat de politiek hier zijn verantwoordelijkheid moet nemen. Dit is niet aan ons als dokters.’

Uiteindelijk ligt er – na consultatie van ethici en belanghebbende maatschappelijke organisaties zoals patiëntenverenigingen – een document: het draaiboek ‘Triage op basis van niet-medische overwegingen voor IC-opname ten tijde van fase 3 in de Covid-19-pandemie’. De strikte leeftijdsgrenzen zijn vervangen door het ruimere begrip generatie. Als alle medische triagemogelijkheden zijn uitgeput, wordt geselecteerd op, een: verwachte ligduur, twee: of iemand werkzaam is in de zorg en drie: generatie. Nadrukkelijk in die volgorde. ‘Die volgorde is belangrijk, want een 70-jarige die een openhartoperatie moet ondergaan en twee dagen ic nodig heeft, gaat dus voor een 30-jarige met covid. Pas als de eerste twee criteria gelijk zijn, wordt er onderscheid gemaakt naar generatie.’ Maar de politieke steun is er nog steeds niet en de klap op het document is uitgebleven, zegt Gommers. ‘Iedereen houdt zich stil. Tot de ic’s weer volstromen waarschijnlijk.’

Hebt u zich voorgesteld hoe het zou zijn om aan die selectiepoort te staan?

‘O zeker. Ach man. Die ene week, eind maart, dat het aantal mensen dat ic-zorg nodig had met meer dan honderd per dag steeg en die ene dag met 117 en dat we aan het einde van de week op de 2400 zouden zitten en we het over code zwart hadden, toen voelde ik het echt. Ik dacht: nog vijf dagen, en dan gaan we oorlogstriage doen. Ik zag voor me wat ik de week ervoor in Bernhoven, het ziekenhuis in Uden, had gezien. Daar hadden ze een tent gebouwd op de spoedeisende hulp. Ik stond daar bij de deur. Er kwam een nieuwe patiënt binnen en tegelijk waren mensen bezig met twee lijken die naar buiten moesten. Toen dacht ik: zo ongeveer moet het eruitzien wat we gaan doen. Jij mag erin, voor jou is geen plaats. Jij krijgt een kamer apart en daar mag je overlijden.’

‘En dan was er de verpleegkundige, nota bene van de gewone afdeling, niet van de intensive care, die me vertelde hoe ze hun werk moesten doen. Dat er nauwelijks tijd was om bij een patiënt te zitten, maar dat ze, als ze maar een minuutje had, toch even hun hand vasthield. Want die patiënten waren allemaal wakker en helder en lagen dus maar te overleven zonder dat ze met iemand contact hadden. Want de familie mocht er niet bij, of maar heel kort. En, zei ze, dan zie je ze opeens sneller gaan ademen en dan zijn ze dood.’

‘En toch dacht ik nog: het kan niet waar zijn. Dat we in zo’n rijk land straks gewoon een tekort hebben aan ic-bedden. Maar dat kan dus wel. En dan merk je in wat voor beschermde omgeving we hier geneeskunde bedrijven, dat we ons bijna niet kunnen indenken dat er limieten zijn. Dat is iets van dokters die in Afrika of oorlogsgebied werken, niet van hier.’

Is dat niet wat ons allemaal zo beangstigde, dat onze samenleving niet zo maakbaar is als we dachten?

‘Wij zijn luxepaardjes geworden, niet meer gewend aan crisis. Het heeft ongelooflijk lang geduurd voor we gingen beseffen dat het menens was, dat we mondmaskers gingen bestellen en beademingsapparatuur. We stonden met open mond te kijken, eerst naar China, toen naar Italië, daarna nog naar Brabant, en we deden vrijwel niets. Ik heb me ook afgevraagd hoe het kan dat het zo lang duurde voor ik de urgentie voelde. Ik weet het niet. Ik denk dat het zoiets is als Nederlanders die gaan wandelen in de bergen. Dat is ruige natuur, daar kun je te pletter vallen of worden overvallen door slecht weer. Dat weten we, maar toch komen we op sandalen. De mensen die daar wonen denken: hoe stom kunnen die stadse mensen zijn? Maar dat komt doordat we ons gewoon niet kunnen voorstellen hoe hevig het daar tekeer kan gaan.’

‘Volgens mij is dat wat we ons moeten realiseren. We dachten een onaantastbare maatschappij te hebben, waar genoeg geld is om alles te kopen. Ik bel even, en dan vliegen we het in. Niet dus. We zijn echt langs het randje van de afgrond gegaan. En dat gevoel is ongelooflijk.’

Gommers vraagt zich af of hij na corona nog gewoon afdelingshoofd kan zijn.

Goede sfeer tijdens crisis

Op zijn eigen afdeling was er genoeg tijd om voor te bereiden. De spanning die er in Brabant was, ontbrak, doordat het Erasmus de meeste patiënten zelf ophaalde uit andere ziekenhuizen, in eigen tempo. ‘Wij hadden de regie.’ Gommers glundert als hij vertelt hoe er op de achtste verdieping een tweede intensive care werd gebouwd. In een week tijd hingen er monitors en stonden er ruim voldoende beademingsapparaten. Specialisten en verpleegkundigen uit het hele ziekenhuis sprongen bij. Uiteindelijk waren er honderd ic-bedden in bedrijf. ‘Het was mooi. Er hing echt een goeie sfeer. En alles kon. Ik heb mijn handtekening gezet onder een order van 650.000 euro voor apparatuur. En een tempo en een energie! Het gaf een enorm wij-gevoel, allemaal met hetzelfde doel.’

Juist die saamhorigheid zal bij een tweede golf minder zijn, vreest hij. ‘Zodra de dreiging afnam, ging iedereen weer terug naar zijn eigen agenda. Ik ben bang dat de houding richting ons harder zal zijn: ze hebben de tijd gehad om zich voor te bereiden, dus moeten ze niet zeuren. De politiek koopt de problemen af. De overheid maakt geld over naar de ziekenhuizen en denkt dat ze het goed geregeld heeft. Maar de bottleneck is het personeel. En dat zal echt een probleem worden. Het ziekenhuisbestuur hier zegt nu al: “Ja, jongens, volgende keer moeten we de gewone zorg en operaties niet meer zo afschalen.” Daar valt iets voor te zeggen, maar dat betekent minder hulp voor ons. Ik verwacht veel meer strijd.’

Het permanent vergroten van de ic-capaciteit vindt hij onnodig. Ic-zorg is duur. In 2019 waren er ongeveer 1050 bedden, waarvan 30 procent leegstond. ‘Dat betekent dat de capaciteit voldoende was. Dan vind ik het raar om nu te roepen: “We moeten naar 1350 bedden.” Ik denk dan: dan staan er nog meer bedden leeg en is het nog kostbaarder. Kijk, we hebben een systeem waarbij er af en toe een ic overstroomt. Dan kijken we welk ziekenhuis er plek heeft en verplaatsen we patiënten. Zo is het ook gegaan tijdens covid. De ziekenhuizen boven de rivieren hebben de ic’s geholpen in Brabant en Limburg. We kunnen niet standaard zijn toegerust op dit soort rampen.’

‘Mijn vrouw zei: “Jij maakte leuke, nieuwe dingen mee.” Klopt. Vakinhoudelijk is covid het mooiste wat ik heb meegemaakt’

Leven op adrenaline

Ook in de samenleving verwacht hij bij een tweede golf meer verzet. ‘Niemand gaat meer zo makkelijk mee in een lockdown. Scholen dicht, zie ik niet gebeuren. Dat Hugo de Jonge nu roept “Volgende keer sluiten we de verpleegtehuizen niet”, is ook omdat mensen dat moeilijker zullen accepteren. Maar dan denk ik dus … O nee, dat zal ik niet zeggen.’ Hij lacht luid. ‘Voorzichtiger dan. Dan denk ik: pas op wat je zegt! Want als wij als ic’s zeggen: wij hebben geen plaats voor de ouderen die al afhankelijk zijn van verpleeghuiszorg, gewoon omdat prognostisch vaststaat dat een ic-behandeling geen zin heeft – en nogmaals, dat is het beleid al jaren –, dan moet je wel erg oppassen dat het virus niet in verpleeghuizen komt.’

Is het gelukt de stress uit uw lijf te krijgen?

‘De hele maand maart heb ik op adrenaline geleefd, en eerlijk gezegd vond ik dat heerlijk. Ik hou van crisis en van hard werken, in die zin mis ik het ook. Toen de cijfers gingen dalen heb ik tegen mezelf gezegd: nu moet je afstand nemen. Mijn boot heeft nog nooit zo vroeg in het water gelegen. Meestal ligt-ie er pas in juni in, nu al half april. Doordat ik wist: ik moet afkicken. Want anders blijf ik hyper en ga ik andere mensen in de weg zitten. Op mijn afdeling had ik mijn normale werk uitbesteed aan anderen en die deden­ dat hartstikke goed. Als ik dan te onrustig ben, ga ik me daar weer mee bemoeien, terwijl dat totaal onnodig is.’

‘Mijn dochter zegt dat ze de spanning nog in haar lijf voelt, ik heb dat helemaal niet. Ik heb volgens mij eigenlijk de covid niet meegemaakt. Ik was totaal in beslag genomen door alles wat op mijn pad kwam: opschalen, overleg met het kabinet, televisie. Mijn vrouw, die thuis moest werken, zei laatst nog: “Voor mij betekende het echt een aanpassing van mijn leven. Jij maakte vooral leuke, nieuwe dingen mee.” En dat klopt. Vakinhoudelijk is covid het mooiste wat ik heb meegemaakt.’

Heeft de coronacrisis u veranderd?

‘Ik heb geproefd aan de politiek, aan besluiten op een hoger niveau. Dat heeft een wereld geopend die ik helemaal niet kende, van televisie, strategie, groot denken. Dat heeft wel wat met me gedaan. Dat ik denk: zou ik het leuk vinden om minister te worden? Maar ik weet ook: ik heb een bepaalde persoonlijkheid. Ik hou ervan geen blad voor de mond te nemen en verzin liefst elke dag iets nieuws. Dat past helemaal niet in de politiek. Kan ik nog terug, na covid weer gewoon afdelingshoofd zijn? Ik weet het niet. Die gedachte vind ik wel een beetje beangstigend. Volgende week heb ik zaaldienst en dat is voor mij vakantie. Ik verheug me er echt op om weer een week lang na te denken over patiënten. En dan probeer ik me voor te stellen dat ik werk heb waarbij ik niet meer aan het bed sta. Dus ja, covid heeft persoonlijk vooral twijfel gebracht: wat is mijn volgende baan en wanneer?’

Lees ook:

Onbetrouwbaar, maar onverminderd belangrijk: het reproductiegetalBij intensive-carespecialist Diederik Gommers kan er weer een lachje af

Bij intensive-carespecialist Diederik Gommers kan er weer een lachje af

Is hij bezorgd? Dan moeten wij dat ook zijn. Klinkt Diederik Gommers juist positief dan haalt Nederland opgelucht adem, voorzichtig, dat wel. Een profiel van de intensivist des vaderlands in citaten. Ic-arts Diederik Gommers

Iedereen kent hem, maar iedereen kent hem pas kort. Dankzij Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging Intensive Care (NVIC) en hoofd van de intensive care van het Erasmus MC, weten we hoe de druk op de ic’s steeds verder toenam en waarom flatten the curve zo belangrijk is.

Camera’s van de NOS tot Jinek tot RTV Rijnmond zoomen dagelijks op hem in, hongerig naar duiding van de laatste ontwikkelingen. Is Gommers bezorgd? Dan moeten wij dat ook zijn. En nu er bij hem af en toe weer een lachje afkan, wordt in honderdduizenden woonkamers opgelucht ademgehaald - voorzichtig, dat wel. Zo blijven de kijkers thuis op de hoogte, en konden zij bovendien zien dat ook Gommers' haar langzaam groeide - en afgelopen vrijdag plotseling keurig geknipt was.

Een profiel in citaten van de intensivist des vaderlands.

Over de dreigende crisis

4 maart: ‘Natuurlijk denkt iedereen ook aan de gevolgen voor de economie. Maar jongens, waar hebben we het over: zolang de supermarkt blijft draaien, lossen we dit met z'n allen op. Als de nood aan de man is, zullen mensen te hulp schieten. Ik geloof in het goede van de mens.’

8 maart: ‘Het is nog stilte voor de storm en wij nuchtere Nederlanders bagatelliseren graag en denken dat het allemaal wel mee zal vallen. Ik wil graag een oproep doen dat iedereen ervoor zorgt dat de intensive care van ieder ziekenhuis er klaar voor is.’

‘Ik heb ook zitten kijken naar de beelden uit China. En toen dacht ik: “Ach, het zal wel meevallen”’

27 maart: ‘Ik heb ook zitten kijken naar de beelden uit China. En toen dacht ik: “Ach, het zal wel meevallen”, en toen kwam het in Italië en toen heb ik ook zitten kijken. Niemand heeft, voor zover ik weet, half februari geroepen dat wij 5 miljoen mondmaskers moesten kopen, 5000 beademingsapparaten en dat wij half februari iedereen moesten opleiden… ik ook niet. Alleen dan komt het dichterbij en zelfs toen het in Brabant was, stonden wij boven de rivieren nog steeds te kijken naar Brabant. Waarschijnlijk zit dat in de mens om te overleven. Je ziet het, maar je voelt het niet. Pas als je het voelt, ben je je ervan bewust.'

Over het spreiden van patiënten

31 maart: ‘Als wij nu [na Brabant] de volgende provincie zouden zijn, dan moeten wij onze patiënten ook weer verspreiden over de rest van Nederland. En uiteindelijk ligt heel Nederland vol en dan wordt het… ja, ik mag het woord “spannend” niet meer zeggen, maar dan wordt het wel heel kritiek.’

Over aandacht

27 maart: ‘Je stapt in een rollercoaster en je denkt: goh, wat leuk, en op een gegeven moment als je eenmaal bezig bent, denk je: shit, ik kan er niet meer uit.’

‘Ik heb nooit mediatraining gehad. Ik blijf gewoon mijzelf’

‘Ik heb ongelofelijk veel complimenten gekregen. Ik heb nooit mediatraining gehad. Ik blijf gewoon mijzelf. Ik heb een waanzinnig mooi vak en op de een of andere manier landt dat goed. Ik probeer ook alle complimenten te beantwoorden, al is het maar met een duimpje. Omdat ik het toch leuk vind om af en toe een schouderklopje te krijgen.’

Over ontspannen

27 maart: ‘Je moet je pauzes pakken. Dus gisterenavond ben ik om zes uur naar huis gegaan. Geen interviews, telefoon uitgezet, fles wijn geopend en heerlijk gegeten met mijn vrouw samen. Dat is dan heerlijk. En op tijd naar bed. Ik zie dat als ik meer dan zeven uur geslapen heb, ik de volgende dag beter functioneer. Dus als ik te laat een tv-optreden heb en te laat thuiskom en hier weer om 7 uur ben, dan sloopt dat je.’

Over druk op de ic

3 april: 'Ik heb afgelopen week op mijn intensive care rondgelopen en ik keek naar rechts en daar stond in de hoek een verpleegkundige te huilen. Omdat het gewoon niet goed ging.’

‘Nu beginnen andere collega’s te roepen van ja, die uitgestelde operaties, die moeten we gaan doen. (...) Die druk op die ic’s blijft doorgaan, maar wij moeten wel ergens even tot rust komen.’

Over triage (medische selectie)

5 april: ‘Alleen het denken daaraan al… daar wil je niet aan denken. Ik heb heel wat traantjes gelaten de afgelopen weken. Als ik alleen in de auto zat en hieraan zat te denken. (…) Je wilt niet in die positie komen, als je eraan gaat denken is het zo onwezenlijk. Wij zijn nooit opgeleid om dit soort dingen te doen.’

‘Eigenlijk is de medicus even uit zicht en zijn ethici maar ook andere partijen bezig met de vraag: wat vinden wij als maatschappij, als Nederland; wat zijn onze normen en waarden en op basis waarvan vinden wij dat wij keuzes kunnen maken? Jullie moeten óns helpen. Snap je? (...) Wij vragen aan de maatschappij: geef ons een leidraad waarop wij ons werk kunnen doen.’

Over de beperkende maatregelen

‘Ik denk dat de maatregelen veel meer effect hadden dan we voor mogelijk hadden gehouden’

17 april: 'Ik denk dat de maatregelen veel meer effect hadden dan we voor mogelijk hadden gehouden. Je zag het ineens gaan dalen en dat was natuurlijk een lot uit de loterij als ik heel eerlijk ben. Want niemand zag het aankomen dat we ineens die daling gingen inzetten.'

Over versoepeling van de maatregelen

5 april: ‘Ik wil eerst die top, (…) kijken hoe we het met z’n allen doen, en als we het dan in veertien dagen goed naar beneden zien gaan en we zijn als intensive care in control en alle verpleegkundigen hebben we nog, dan gaan we pas praten over versoepeling wat mij betreft.’

Over zelf corona krijgen

27 maart: ‘Ik ben ervan overtuigd – ik heb geen andere ziektes. Dan kun je alsnog ernstig ziek raken, ja dat kan gebeuren… Ik heb een geweldig leven. Als ik het onverhoopt zou krijgen en ik zou komen te overlijden, dan kijk ik met ongelofelijk veel plezier terug op wat ik allemaal heb mogen doen. Dat heb ik ook met mijn vrouw besproken: als ik een hartinfarct krijg omdat ik te hard gewerkt heb, ga mij niet reanimeren. Het was prachtig en dan heeft het zo moeten zijn.’

Cv

1964 Geboren in Gorinchem als Diederik Antonius Maria Paulus Johannes Gommers

1982-1996 - Studie Geneeskunde aan de Universiteit Gent en het Erasmus MC, werkzaamheden als onderzoeker

1998 Promotie in Rotterdam op onderzoek naar de werking van surfactant

1999-2003 Opleiding tot anesthesist in Rotterdam

2003-2005 Opleiding tot intensivist in Amsterdam

2005-heden Intensivist in het Erasmus MC

2013-heden Afdelingshoofd van de intensive care

2014-heden Bijzonder hoogleraar ic-geneeskunde

2016-heden Voorzitter Nederlandse Vereniging Intensive Care

Citaten in dit artikel komen uit Het Financieele Dagblad (4 maart), NVIC.nl (8 maart), de Amazing ErasmusMC-podcast (27 maart), RTV Rijnmond (31 maart), Jinek (3 april), Op1 (5 april), Op1 (17 april) 2020.

Grote projecten zijn aan relaxte arts Ernst Kuipers welbesteed

Bestuursvoorzitter van Erasmus MC Ernst Kuipers vertelt Nederland elke werkdag hoe de Nederlandse ziekenhuizen ervoor staan met het aantal coronazieken. 'Ik ken niemand die zo goed tegen stress kan.'

Ernst Kuipers [FD 20200421] Foto: Robin Utrecht/HH

Nevenfuncties (o.a): voorzitter van de raad van toezicht van Stichting Philadelphia Zorg, lid van de Gezondheidsraad, voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, lid van de Taskforce Oncologie, en lid van de European Commission Assembly for Cancer.

Hij was een charmante jongeling als arts-assistent op de afdeling Interne Geneeskunde in het Deventer Ziekenhuis. Sociaal vaardig, kon het met iedereen vinden. Wel een tikje aan de magere kant, vond de keukenmedewerkster. Dus vroeg ze Ernst Kuipers elke middag of hij nog zin had in een puddinkje dat was overgebleven van de middagmaaltijd. Want dat kon hij wel gebruiken, met al dat harde werken.

Dat was in de tweede helft van de jaren tachtig. Inmiddels is Ernst Kuipers al twee jaar achtereen de invloedrijkste persoon in de zorg op de zogeheten Skipr-lijst.

Kuipers is in de eerste plaats bestuursvoorzitter van het Erasmus MC in Rotterdam. Van zijn lange lijst nevenfuncties is het voorzitterschap van het Landelijke Netwerk Acute Zorg de bekendste. In die hoedanigheid is hij de afgelopen maand bijna elke dag op de televisie om de toestand van de Nederlandse ziekenhuizen toe te lichten in het kader van het coronavirus.

'Hij heeft mij van de eerste plaats verdreven, haha', zegt Pauline Meurs, die als hoogleraar bestuur van de gezondheidszorg regelmatig te maken heeft met de topman van het Erasmus. Maar van jaloezie is geen sprake, 'want hij is een zeldzame combinatie van een prettig persoon en een voortreffelijk bestuurder'.

‘Ernst is gaan samenwerken met de TU Delft; daarvoor moet je als arts wel uit je comfortzone durven stappen’

Wat haar vooral treft, is Kuipers' vermogen om vooruit te kijken. Dat is niet vanzelfsprekend voor een arts 'die opgeleid wordt om op korte termijn te handelen'. Kuipers laat, in de woorden van Meurs, 'de maatschappij binnen'. Dat uit zich in interesse voor ontwikkelingen als domotica en kunstmatige intelligentie, maar misschien nog wel het meest door zijn nadruk op samenwerking tussen grote en kleine ziekenhuizen, en het belang van netwerken in en rond de zorg. 'Ernst is gaan samenwerken met de TU Delft; daarvoor moet je als arts wel uit je comfortzone durven stappen.'

Bevolkingsonderzoek

Zijn favoriete woord in de zorg, zo zei hij zelf bij zijn uitverkiezing tot Zorgmanager van 2017, is preventie. Want alleen dan bereiken we ons doel, namelijk 'dat mensen ons minder nodig hebben'.

Als het om preventie gaat, is geen inspanning Kuipers te veel. Vanaf 2002 ijverde hij onvermoeibaar voor een bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Het bevolkingsonderzoek kwam er in 2014. Kuipers heeft geen twijfels over het nut én de opbrengst: 'Niet alleen de financiële opbrengst, omdat prijzige behandelingen bespaard blijven, maar vooral ook de levensopbrengst. Die loopt in de duizenden', zegt hij op de site van de Maag Lever Darm Stichting.

Vormende jaren in Deventer

Kuipers is internist, met als specialisatie maag-, darm- en leverziekten. Hij deed zijn opleiding tot internist in het Deventer Ziekenhuis. Het waren de jaren tachtig, toen arts-assistenten zich nog halfdood moesten werken, 'met weekenddiensten van 48 uur, een paar uur slaap en dan weer door', aldus zijn toenmalige collega Geesje Semplonius. Kuipers deed dat met gemak, zegt ze. 'Hij was en is een harde werker, een stabiele en rustige persoonlijkheid, en zeer stressbestendig.'

De Deventer jaren waren wel vormend. 'Ernst appte me laatst nog dat zijn dagen nu wel een Deventer weekenddienst lijken.' En nog altijd komt de groep arts-assistenten van toen één keer per jaar bij elkaar, 'en Ernst is er op één uitzondering na altijd bij geweest. Het Deventer Assistenten Diner is heilig'.

Altijd relaxt

Kuipers kwam als arts en hoogleraar naar het Erasmus MC zonder de ambitie bestuurder te worden. Hij werd het wel, zo zei hij zelf in Management Scope, 'omdat in het ziekenhuis allerlei dingen speelden, waar ik me als afdelingshoofd mee bemoeide en waar ik een uitgesproken mening over had'.

Ernst is een geboren bestuurder, zegt zijn langjarige vriend Maarten Frissel, conrector van het Goois Lyceum in Bussum, ‘omdat hij ongelooflijk goed met druk kan omgaan. Hij heeft altijd grote projecten omhanden, en hij is altijd relaxt.’

Frissel noemt Kuipers 'bescheiden en zelfverzekerd tegelijk'. 'Hij heeft geen manifestatiedwang en hij durft onderuit te gaan. Daar maakt hij zich niet druk om.' Tegelijkertijd is hij 'een groot strateeg, die altijd een paar stappen vooruitdenkt. Hij weet als het ware wat er gaat gebeuren. Hij geniet ervan om grote projecten tot een goed einde te brengen, zoals de nieuwbouw van zijn ziekenhuis en nu de coronacrisis. Het is natuurlijk verschrikkelijk wat er nu gebeurt, maar Ernst vindt het diep in zijn hart ook wel mooi.'

Vader had een plattelandspraktijk

Kuipers is de oudste zoon van een huisarts met een plattelandspraktijk in de Noordoostpolder. In Zorginstituut Magazine uit 2017 herinnert hij zich hoe het huis volstroomde als zijn vader ging inenten. 'Zat de wachtkamer vol, dan stonden de patiënten gewoon in de hal. Of ze gingen op de trap zitten.’

Oud-collega en nog steeds vriendin Geesje Semplonius weet zeker dat het ouderlijke milieu – Kuipers’ moeder werkte als verpleegkundige mee in de praktijk – heeft meegeholpen aan Kuipers vorming als arts. ‘Hij denkt altijd eerst aan de patiënt.’

Veelvraat

Kuipers’ achilleshiel, zegt Meurs, is dat hij een veelvraat is. ‘Hij wil alles naar een hoger plan brengen. Dus hup, op naar de volgende uitdaging. Dat kan ook een valkuil zijn.’

Vriend Maarten Frissel denkt dat Kuipers al denkt over een volgende stap. ‘Wat is na Erasmus en deze crisis nog interessant? Daar denkt hij al weleens over na. Hij is ooit benaderd door het bedrijfsleven, maar dat doet hij alleen als de maatschappelijke inzet heel hoog is. Misschien moet hij baas van de Rotterdamse haven worden, dat is ook een groot project.’

Semplonius, nu zelf internist in Zutphen, ziet dat niet gebeuren. ‘Ernst heeft een toonaangevende afdeling maag-, lever- en darmziekten opgezet in Rotterdam. Hij voelt zich daar als een vis in het water.’

Cv

1959 14 december geboren in Meppel

1979-1986 Studie geneeskunde aan Universiteit van Groningen

1986 Internist in Deventer Ziekenhuis en UMCG

1994 MDL (maag, darm, lever) -arts in VUmc Amsterdam

1995 MDL-arts in Nashville, Tennessee (VS)

1997 MDL-arts in VUmc Amsterdam

2000 Benoeming tot hoogleraar en afdelingshoofd MDL in het Erasmus MC

2006 Benoeming tot afdelingshoofd Inwendige Geneeskunde

2011 Bestuurslid Erasmus MC in Rotterdam

2013 Bestuursvoorzitter van Erasmus MC