Kiểm tra căn bản bằng axit đối với vàng do dựa vào yếu tố là vàng và bạch kim không phản ứng với axit nitric (HNO₃) tinh chất nhưng lại phản ứng với dung dịch cường toan (agua regina), là một hợp chất của HNO₃ và axit clohydric (HCl). Kiểm tra bằng axit tin cậy hơn các phương pháp trên.

Chi phí kiểm tra bằng axit lại rẽ. Bạn có thể phân biệt vàng giả với vàng vàng 14K và cao hơn chỉ với sự trợ giúp của một lọ dung dịch thử 14K (khoảng vài chục ngàn đồng, lọ bằng plastic chịu được axit, nắp chặt kín khí, không trào, không thể bị bể). Để được an toàn, bạn nên có thêm một ít bột soda (baking soda -NaHCO₃), găng tay cao su (loại nhà bếp), và kính bảo vệ.

+ Sau khi đã sắm đủ dụng cụ trên, cùng một lọ nước và giấy thấm màu trắng, hãy làm theo các bước sau. Lần đầu thực hành nên dùng các kim loại đã biết trước.

Ngồi thử ở một nơi thoáng khí (ngoài sân, hiên, phòng thoáng khí…)

+ Sau khi mang găng tay cao su và đeo kính bảo vệ, nhỏ một giọt nhỏ axit lên một điểm trên món đồ muốn thử. Nếu giọt sủi bọt và kêu xì xì thì vật thử không phải vàng hay bạch kim. (Nếu mẫu thử là vàng 10K hoặc thấp hơn, thì giọt axit để lại vết ố màu nâu. Khi không muốn vật bị ố thì phai thử bằng cách đánh đá)

+ Quan sát giọt thay đổi màu nếu có. Danh sách các kim loại dưới đây có màu phản ứng với axit nitric sẽ giúp bạn giải đoán (xem hình):

Vàng 18K Không đổi màu

Vàng 14K Không đổi màu hoặc hơi nâu nhẹ

Vàng 10K Chuyển nâu

Vàng thấp tuổi Chuyển nâu và lục

Bạch kim Không đổi màu

Bạc Chuyển trắng hay xám

Inox Thường không đổi màu

Đồng, Nicken Chuyển lục

Thau Chuyển lục

Nếu bạn còn phân vân về đổi màu, thì nên dùng giấy thấm trắng để lau vật thử và quan sát vết ố. Một màu lục hay nâu trên giấy đôi khi lại dễ thấy hơn là một vết ố. Phải nhớ được các màu vết ố của những kim loại khác nhau. Đây cũng là phương tiện xác định kim loại.

Chú ý là kim loại màu trắng mà không phải vàng trắng thì có thể không phản ứng với axit. Độ nặng của bạch kim và độ nhẹ của inox giúp phân biệt chúng với vàng trắng. Các tiệm đồ nghề kim hoàn cũng cung cấp axit thử bạch kim. Đó là dung dịch cườngtoan. Một giọt cường toan trên vàng trắng có nicken sẽ để lại vết ố vàng trên giấy thấm trắng khi được lau sau vài giây phản ứng. Vàng trắng có palladium thì tạo nên vết ố màu nâu. Với hợp kim nền màu trắng thì vết ố màu lục. Còn bạch kim thì chẳng có vết ố nào được tạo ra cả. Một cách thử bạch kim khác là phương pháp đánh đá.

Với vàng màu vàng hợp kim, thì chỉ có kim loại vàng là không cho phản ứng với axit nitric, còn kim loại làm hội có thể phản ứng (thí dụ, vàng 10K sẽ bị đổi sang nâu vì phần trăm lượng hội cao bị phản ứng axit). Nếu không thấy màu thay đổi hoặc sủi bọt thì vật thử màu vàng chỉ có thể là vàng hoặc được xi vàng. Xem tiếp các bước sau:

+ Nếu giọt axit không có một phản ứng nào thì dũa vật tại điểm nghi ngờ. Nhìn điểm này với lúp để so sánh được màu của bề mặt kim loại với vùng bị dũa. Nếu chúng khác nhau thì vật đã được xi mạ. Vecmi vàng (yellow vermeil) là loại bạc pha (sterling silver) được xi hoặc phủ lên một lớp vàng rất mỏng. Dùng phương pháp này dễ dàng phát hiện vecmi vàng (Bạc pha gồm 92.5% bạc và 7.5% đồng).

+ Sau khi dũa mẫu, nhỏ lên nơi dũa một giọt axit. Quan sát xem nếu có sủi bọt thì màu phản ứng là lục, nâu, trắng hay xám. Nếu chẳng thấy gì, thì phải nhìn mẫu thử gần hơn thông qua lúp cầm tay và mắt có đeo kính bảo vệ (để hơi axit không làm hại mắt của bạn). Vàng trắng xi trên bạc pha khó phát hiện nhất, do đó cần quan sát dưới phóng đại để thấy phản ứng của kim loại với axit.

Đôi khi lớp xi trên nữ trang dày hơn, đặc biệt là ở vị trí dễ bị thử (như trên các khóa, đầu khoen, bên trên và phía trong vòng đeo tay). Ngay cả người buôn kim hoàn cũng có thể bị nhầm lẫn với các vòng đeo tay hoặc dây chuyền lớn được xi mạ dày. Do đó khi thử tuổi vàng nên dũa hoặc cà món hàng.

+ Sau khi thử bằng axit, nên nhúng món đồ vào hủ nước có pha 2 muỗng bột soda. Điều này làm dừng phản ứng giữa axit với kim loại. Kế đó rửa mẫu với nước sạch. Nếu găng tay cao su bị dính axit, bạn cũng nhúng vào lọ nước soda và rửa bằng nước sạch. Trường hợp axit dính vào da, bạn phải trung hòa axit ngay, chứ không chỉ làm loãng.