જે જ્ઞાન આપણી ઇન્દ્રિયો અને મન-બુદ્ધિની ક્ષમતા નો વિસ્તાર કરી અવ્યક્ત ને થોડું વધુ વ્યક્ત થયેલ અનુભવવામાં અને એ રીતે આપણી ચેતના ના મોજૂદા સ્વરૂપ ને અપૂર્ણતા થી પૂર્ણતા તરફ અગ્રેસર થવામાં મદદ કરે તે જ્ઞાન ને આપણે આદ્યાત્મ કહીશું.

આ જ્ઞાન આપણાં મોજૂદા અસ્તિત્વને અર્થસભર કરે તેવું હોવું જોઈએ - માત્ર કૌતુક કે વિસ્મયનો અનુભવ કરાવે તેવું નહીં.

આધ્યાત્મ જુદા જુદા પ્રયોગ કરવાની સ્વતંત્રતા આપી વ્યક્તિગત સંશોધન ઉપર ભાર મુકે છે.

સાચી આધ્યાત્મિકતામાં ડર કે ભયને સ્થાન નથી. તેના નિયમો નહિ પાળવાથી સૂચિત આધ્યાત્મિક ફાયદો ન થાય તેવું બને - પરંતુ નુકસાન થવાની બીક હોતી નથી.

• જો કે, આધ્યાત્મિક પ્રણાલી ના પ્રચાર રૂપે જીવનમાં આધ્યાત્મિક અભિગમ નહિ રાખવાથી કેવા ગેરલાભ થાય છે તેવું બતાવવાનો પ્રયાસ થતો જોવા મળે છે - જેમ કે :
  • સંચિત કર્મોના અતિભયંકર અંબાર પડેલ છે
  • જીવન દુઃખોથી ભરપુર છે
  • જન્મ-મૃત્યુ એક વિષચક્ર છે
  • સંસાર મિથ્યા છે
  • સંબંધો આસક્તિ (attachment) છે
  • આત્મા અજ્ઞાન છે કે હીન છે કે પાપોથી લિપ્ત છે વગરે
• એવું બની શકે કે જે તે આદ્યાત્મિક પ્રણાલી અન્ય પ્રણાલી કરતા શ્રેષ્ઠ છે તેવું બતાવવા અટપટી સાધના પ્રક્રિયાઓ બનાવવામાં આવી હોય તેના અતિક્રમણ થી નુકસાન થાય.
• આધ્યાત્મિક અનુયાયી માટે પોતાનો અનુભવ જ મહત્વનો હોય છે - કોઈ અન્ય તેના બદલે કાઈ મેળવી આપે તેવું હોતું નથી. કાઈ વગર પરિશ્રમે મળી જશે તેવું પ્રલોભન હોતું નથી.
• જોકે આધ્યાત્મિક સંસ્થાના વડા - ગુરુ પણ મોટે ભાગે જેઓ તેમના અનુયાયી બને તેમને મુક્તિ કે પરમાર્થ મેળવી આપશે તેવી ગર્ભિત બાંહેધરી આપતા જોવા મળે છે.

જેમ ધર્મમાં ધાર્મિક ચિન્હો (symbols) હોય છે તેવી જ રીતે સંસ્થાગત આધ્યાત્મિક પ્રણાલીઓમાં પણ વિશિષ્ઠ સાધનો કે ચિન્હો જોવા મળે છે.

આધ્યાત્મિકતા વ્યક્તિગત પસંદગીનો વિષય છે. ધર્મની માફક જન્મ ને આધારે આધ્યાત્મિકતા પાળી શકાય નહિ.

• જો કે, દેખા-દેખી અને કૌટુંબિક વડીલો નું અનુસરણ કરવાની વૃત્તિ આધ્યાત્મિકતાને પણ કૌટુંબિક બાબત બનાવી મુકે તેવું બને - જેમકે બ્રહ્મા કુમારી કે રાધા-સ્વામિ ના અનુયાયીઓ કુટુંબગત ધોરણે બનતા જોવા મળે છે.