Στην αρχαία Ελλάδα, η φιλοξενία ως έννοια σημασιοδοτεί την αγάπη προς τους ξένους, που εκδηλώνεται, στην πράξη, με την εγκάρδια υποδοχή των επισκεπτών και την παροχή στέγης και περιποίησης. Μπορούμε να πούμε πως η έννοια της φιλοξενίας εμφανίζεται στον πλανήτη ταυτόχρονα, ή λίγο αργότερα από την έννοια της ιδιοκτησίας. Η φιλοξενία αποκτά μεγάλη ηθική αξία στην αρχαία Ελλάδα και η ίδια η θρησκεία την αγκαλιάζει ορίζοντας ως προστάτες της τον Ξένιο Δία και την Ξένια Αθηνά. Το ιερό δίκαιο της φιλοξενίας προστατεύει τους ξένους και τιμωρεί όσους το καταπατούν.
Στα έργα του ο Όμηρος αναφέρει περιπτώσεις φιλοξενίας, όπως: α) Ο Τηλέμαχος με το γιο του Νέστορα, Πεισίστρατο, φιλοξενήθηκαν στις Φυρές από το Διοκλή, β) Ο Μενέλαος και η ωραία Ελένη φιλοξενήθηκαν από τον Πολύβο, βασιλιά των Θηβών της Αιγύπτου, γ) Ο Οδυσσέας, ταλαιπωρημένος και κατατρεγμάνος από την οργή του Ποσειδώνα, φιλοξενήθηκε από την Ναυσικά και τον πατέρα της βασιλιά Αλκίνοο.
Η φιλοξενία αποκτά στην αρχαία Ελλάδα υποχρεωτικό χαρακτήρα, με αποτέλεσμα κάποιοι εύποροι πολίτες να δημιουργούν στα σπίτια τους χώρους, ειδικά διαμορφωμένους, για τη φιλοξενία των ξένων. Αυτοί οι εύποροι πολίτες θα είναι και οι πρώτοι που θα φιλοξενήσουν πολλά άτομα ταυτόχρονα, σε περιόδους αθλητικών αγώνων και θρησκευτικών εορτών. Μετά τον 5ο αιώνα π.Χ. και κυρίως στη διάρκεια του 4ου αιώνα π.Χ. αυξάνεται αλματωδώς η κίνηση των ξένων στις αρχαίες ελληνικές πόλεις. Δημιουργούνται τα "καταγώγια", τα οποία δεν έχουν τη σημερινή αρνητικά φορτισμένη έννοια. Καταγώγια ονομάζονται τα πολύ φτωχά αλλά καθαρά κτήρια, που αφιλοκερδώς παρέχουν διαμονή σε περιορισμένο αριθμό ξένων. Σύντομα, η ανάγκη για φιλοξενία μεγαλύτερου αριθμού ατόμων θα οδηγήσει στην ανοικοδόμηση πολυόροφων καταγωγίων.
Πολύ γνωστό το καταγώγιο της Επιδαύρου, με 100 δωμάτια δύο κλινών, το καταγώγιο στο Αρτεμίσιο της Μαγνησίας και το Λεωνιδαίο στην Ολυμπία, με μήκος 154 μέτρα.
Οι φιλοξενούμενοι τιμούν και σέβονται τους οικοδεσπότες τους και αποχωρούν λαμβάνοντας πολλά δώρα. Λαμπρή εξαίρεση αποτελούν οι μνηστήρες στο παλάτι του Οδυσσέα, που από φιλοξενούμενοι κατάντησαν δυνάστες για μια δεκαετία σχεδόν και τιμωρήθηκαν από το οπλισμένο χέρι του Οδυσσέα και των οικείων του, οι οποίοι αμέσως, με θυσίες, ζήτησαν τη συγχώρεση των Θεών για την επιβεβλημένη πράξη τους. Η άρνηση της φιλοξενίας τιμωρείται και οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης εκτελούν τις ποινές.
Ο νόμος της προσφοράς και ζήτησης φαίνεται πως λειτουργούσε ανέκαθεν. Έτσι, σύντομα οι χώροι για φιλοξενία δεν επαρκούν για τους πολλούς ξένους και η "δωρεάν" φιλοξενία στην αρχαία Ελλάδα υποχωρεί δειλά δειλά στην "επί πληρωμή" φιλοξενία. Οι ξένοι πια, μη βρίσκοντας καταλύματα, είναι πρόθυμοι να πληρώσουν τώρα, όμως δε βολεύονται απλά, αλλά έχουν απαιτήσεις.
Η πρώτη μορφή ξενοδοχείου είναι το "πανδοχείο", το οποίο έχει στάβλους στο ισόγειο και δωμάτια ύπνου στον επάνω όροφο. Τα πανδοχεία εξοπλίζονται με κρεβάτια στα δωμάτια και επιπλέον, παρέχουν τροφή σε ανθρώπους και ζώα. Βρίσκονται κατά μήκος εμπορικών επαρχιακών οδών, σε απόσταση 8 χιλιομέτρων μεταξύ τους.
Μια άλλη μορφή πανδοχείων που συναντάται μόνο στις πόλεις, είναι τα "καπηλεία". Οι πολύ κακές συνθήκες διαμονής, το άσχημο φαγητό και το φθηνό ποτό, είναι το αντίτιμο για τα χρήματα που κοστίζει εκεί η φιλοξενία. Ο ιδιοκτήτης τους, ο "κάπηλος", από τότε συνδεόταν με την αισχροκέρδεια.
Στην αρχαία Ελλάδα εμφανίζονται και τα πρώτα αξιοπρεπή οικήματα, που παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με τα σημερινά ξενοδοχεία. Εμφανίζονται επίσης και οι πρώτοι "εξηγητές", οι σημερινοί ξεναγοί.
Στην περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κάνουν την εμφάνισή τους σε πολλά σημεία τα "Diversorii" τύποι ξενοδοχείων - και οι ταβέρνες που προσφέρουν φαγητό, ποτό, παρέα και κατάλυμα.
Στους χρόνους του Βυζαντίου, τα "χάνια" είναι πανδοχεία μικρού μεγέθους, εγκατεστημένα στις πόλεις. Στους χρόνους αυτούς η Εκκλησία δημιουργεί επίσης, σε κάποιες πόλεις τους "ξενώνες", οι οποίοι συντηρούνται από κληροδοτήσεις, δωρεές πολιτών και προσφορές κληρικών. Αυτοί οι ξενώνες της εκκλησίας θα δώσουν στη συνέχεια, μορφή στα πρώτα φιλανθρωπικά ιδρύματα.
Το πρώτο ξενοδοχείο εμφανίζεται στη Γαλλία με την ονομασία "Αετός". Οι ανέσεις είναι ανύπαρκτες και τα στρώματα στα δωμάτια παραγεμισμένα με ξερά φύλλα. Η κατάσταση αλλάζει ραγδαία με την εμφάνιση των σιδηροδρόμων το 1830.
Το 1974 λειτουργεί το πρώτο ξενοδοχείο στη Νέα Υόρκη των 30.000 κατοίκων. ΑΚολουθεί η Βοστώνη, η Βαλτιμόρη, η Φιλαδέλφεια. Οι πόλεις ανταγωνίζονται η μια την άλλη για το μεγαλύτερο και πληρέστερο ξενοδοχείο. Στην Ευρώπη, πρώτη η Ελβετία δημιουργεί ξενοδοχεία υψηλών επαγγελματικών προδιαγραφών λειτουργίας, κάτω από την εποπτεία και καθοδήγηση του ίδιου του κράτους. Τα δωμάτια, εκτός από κανάτα με νερό, διαθέτουν λουτρό σε κάθε όροφο, καμαριέρες, σερβιτόρους και θυρωρούς.
Το 1828, το πρώτο ξενοδοχείο της πατρίδας μας είναι το "Ξενοδοχείο του Λονδίνου" στο Ναύπλιο. Το "Νέον Ξενοδοχείο" είναι το πρώτο της Αθήνας, όταν γίνεται πρωτεύουσα του κράτους. Το 1874 λειτουργεί σαν ξενοδοχείο η "Μεγάλη Βρετανία" και το 1917 το "Ατενέ Παλλάς" απέναντι από το Πολυτεχνείο.
Το 19ο αιώνα τα ξενοδοχεία είναι η νέα μόδα στην αγορά του καταλύματος. Σε μια ημέρα τα "χάνια" αναβαθμίζονται σε ξενοδοχεία αλλάζοντας την επιγραφή στην πρόσοψη του κτηρίου. Οι υπηρεσίες όμως παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα, οι τιμές ανεβαίνουν και οι κοριοί και ψύλλοι εξακολουθούν να υπάρχουν στα περισσότερα από αυτά.
Το επίσημο κράτος στην πατρίδα μας, κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων θα καταβάλει πολλές και επίπονες προσπάθειες, προκειμένου να οργανώσει τον κόσμο του καταλύματος. Θα δημιουργηθεί, έτσι, η σύγχρονη Ελληνική Ξενοδοχειακή Βιομηχανία, η οποία με την πάροδο των ετών οφείλει να γίνεται ανταγωνιστικότερη, προσαρμοζόμενη στα πρότυπα των διεθνών εξελίξεων, που φυσικά επηρεάζουν με τη σειρά τους την οικονομία του τουρισμού γενικότερα.
Στη δύσκολη τουριστική αγορά των υπηρεσιών, "αιχμή του δόρατος" θα αποτελέσει το ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο με την εκπαίδευση του θα δημιουργήσει τη σημαντικότερη αιτία διαφοροποίησης του εθνικού τουριστικού προϊόντος, σε διεθνές επίπεδο.