Υλικά Ραψίματος-Είδη Ραπτικής

ΘΑ ΜΑΣ ΒΡΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ SITE:

https://sites.google.com/site/elektrikesyskeuesraptomechanes/

ΘΑ ΜΑΣ ΒΡΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΑΣ :

Χαϊμαντά 30 Χαλάνδρι Τηλ : 2106815399

Σκέφτομαι οικολογικά, ενημερώνομαι ηλεκτρονικά

Τά πάντα γιά τη ραφή.

Στo κατάστημα μας θα βρείτε μια μεγάλη ποικιλία ειδών ραπτικής που

θα εξυπηρετήσουν κάθε σας ανάγκη.

******************************************************

Για το κέντημα των μεταξωτών

•Το τελάρο πριν χρησιμοποιηθεί πρέπει να έχει επενδυθεί γύρω γύρω με μαλακό ύφασμα.

•Η οργάντζα να τεντώνεται ομοιόμορφα στο τελάρο.

•Η οργάντζα που θα κεντηθεί να μην «τετραγωνίζεται» με σίδερο ή πατώντας με μεταλλικό

ή άλλο σκληρό αντικείμενο, γιατί στο σημείο αυτό τσαλακώνεται το μετάξι και όταν κεντηθεί

ενδέχεται να ανοίξει στο τσαλάκωμα.

•Η κλωστή κεντήματος να είναι άριστης ποιότητας (μετάξια ή μπρισίμι από το Εργόχειρο)

και η βελόνα να μην είναι χοντρή.

•Όταν τελειώσει το κέντημα, πλύντε το εργόχειρό σας με σοφλάν στους 35 βαθμούς

στο χέρι και ξεβγάλτε με χλιαρό νερό. Ποτέ δεν το στεγνώνουμε απλωμένο στον ήλιο ή στον αέρα,

αλλά το τυλίγουμε σε μια λευκή πετσέτα για να φύγουν τα νερά και το σιδερώνουμε

με σίδερο ατμού μέχρι να στεγνώσει πολύ καλά.

******************************************************

ΤΑ ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΚΕΝΤΗΜΑΤΑ

Εισαγωγή

Η Κυπριακή παράδοση εκφράζεται μέσα από την πλούσια λαϊκή τέχνη του νησιού μας.

Τη χαρακτηρίζει η απλότητα, η λιτότητα, η ομορφιά. Πανάρχαιες τέχνες πέρασαν από τη μια γενιά

στην άλλη και συνεχίζονται σήμερα από ικανούς τεχνήτες και τεχνήτριες οι οποίοι

κατασκευάζουν έργα τέχνης τόσο διακοσμητικά όσο και λειτουργικά που κοσμούν κάθε σπίτι.

Τα έργα της Κυπριακής Λαϊκής Τέχνης αποτελούσαν πριν από λίγα χρόνια αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής.

Σε αυτά αντικατοπτρίζεται η ιστορία μας, η κοινωνική και καλλιτεχνική ανάπτυξη,

τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας. Από το είδος, την τεχνική και τα υλικά κατασκευής τους,

εντοπίζει κανείς σημάδια που μας βοηθούν να ανακαλύψουμε την ιστορία και την ταυτότητά μας.

Τέτοια αντικείμενα αφορούν τους τομείς της υφαντικής, κεντητικής, αργυροχοΐας, δερματοτεχνίας,

αγγειοπλαστικής, καλαθοπλεκτικής, ξυλογλυπτικής, λαϊκής ζωγραφικής κτλ.

Είναι γεγονός ότι η συνεχώς αυξανόμενη παρουσία βιομηχανικών προϊόντων είχε ως αποτέλεσμα

τον εκτοπισμό των χειροποίητων ειδών από την καθημερινή μας ζωή.

Η λαϊκή τέχνη, που εξέφραζε τον πατροπαράδοτο χαρακτήρα της Κύπρου,

άρχισε σταδιακά να παραμερίζεται και να χάνεται.

Η συλλογή και διαφύλαξη, πάνω σε συστηματική βάση, όσο είναι δυνατό,

περισσότερων αντικειμένων του πολιτισμού της Κύπρου έγινε επιτακτική ανάγκη,

ιδιαίτερα μετά την τουρκική εισβολή του 1974, την κατάληψη και την παράνομη διοχέτευση

στο εξωτερικό έργων τέχνης του λαού μας. Όλοι μας πρέπει να συμβάλουμε στη μελέτη,

διατήρηση και εξέλιξη της λαϊκής τέχνης. Ακόμα χρειάζεται να μεταδώσουμε την παράδοση μας

από γενιά σε γενιά και να συμβάλουμε στη συνέχιση της.

Ένας τομέας της Κυπριακής Λαϊκής Τέχνης είναι και η κεντητική. Στον τόπο μας η κεντητική

αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό πάνω σε εμπορική βάση. Στις μέρες μας όμως το κέντημα έχει

αποκτήσει κυρίως διακοσμητικό χαρακτήρα και δεν θεωρείται είδος απαραίτητο στην καθημερινή μας ζωή.

Παλιά στην Κύπρο, κάθε κορίτσι άρχιζε από μικρή ηλικία να ετοιμάζει τα προικιά του, στα οποία έδινε

ιδιαίτερη σημασία. Η τέχνη του κεντήματος έχει πολύ παλιά παράδοση.

Αναμφίβολα τα Βυζαντινά και τα Ενετικά κεντήματα επηρέασαν την τοπική κεντητική.

Η Κύπρια όμως κεντήτρια αφομοίωσε τα παλαιότερα και δημιούργησε καινούρια σχέδια,

προσαρμοσμένα στη δική της πλούσια φαντασία και παράδοση. Η πλούσια παράδοση και τα έθιμα διατηρούνται

αναλλοίωτα και η παραδοσιακή κεντητική αντιπροσωπεύει το ταλέντο των ντόπιων,

τη γνώση που μας υπενθυμίζει ότι πρέπει να εκτιμάται η ιστορία, το περιβάλλον μας και ο κόσμος που ζούμε.

Τέτοια δείγματα είναι τα Παφίτικα κεντήματα, τα Καρπασίτικα, τα κεντήματα Σολιάς και Μαραθάσας κ.ά.

Στα πλαίσια αυτά είναι που εντάσσεται και η ετοιμασία του εντύπου τα Κυπριακά Παραδοσιακά Κεντήματα από το Τμήμα Γεωργίας.

Σ΄ αυτό δίνεται έμφαση στο Λευκαρίτικο, στο Αθιενίτικο, στη δαντέλα με το βελόνι (πιπίλα) και στις δαντέλες με βελονάκι.

Έχει σκοπό να παρουσιάσει μια πτυχή του Κυπριακού Πολιτισμού, που σχετίζεται με τη ζωή της γυναίκας,

τη γυναικεία χειροτεχνία και καλαισθησία. Για το κάθε ένα από τα είδη αυτά παρουσιάζεται,

μεταξύ άλλων, η ιστορία του, οι βελονιές και οι βασικοί τύποι σχεδίων.

Ελπίζουμε ότι το φυλλάδιο αυτό θα συμβάλει στις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη

διατήρηση και συνέχιση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στον τομέα της κεντητικής.

Το Λευκαρίτικο Κέντημα

Το Λευκαρίτικο κέντημα, ο βασιλιάς των κεντημάτων της Κύπρου όπως λέγεται,

έχει την καταγωγή του στην όμορφη κοινότητα των Λευκάρων.

Τα Λευκαρίτικα κεντήματα, τα τόσο φημισμένα και περιζήτητα σε όλο τον κόσμο,

ήταν η κύρια απασχόληση των γυναικών των Λευκάρων από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι γυναίκες κεντούσαν,

ενώ δεκάδες νέοι της κοινότητας ταξίδευαν σε διάφορες χώρες για να τα πωλήσουν.

Έτσι το εμπόριο των κεντημάτων έδωσε μεγάλη ώθηση στην εξέλιξη του ίδιου του κεντήματος, ενώ,

παράλληλα, αποτελούσε μια σοβαρή πηγή εισοδήματος για κάθε οικογένεια. Λόγω της μεγάλης ζήτησης και της εξέλιξης που υπήρχε,

τα Λευκαρίτικα κεντήματα άρχισαν να γίνονται και σε άλλες κοινότητες, όπως τη Σκαρίνου, την Τόχνη, τη Βαβατσινιά, το Δάλι και τα Λύμπια.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι γυναίκες των Λευκάρων ασχολούνταν με το κέντημα από πολύ παλιά,

αργότερα όμως επηρεάστηκαν από τα Βενετσιάνικα (εποχή της Ενετικής Κατοχής) και τέλος πήραν ένα νέο τοπικό χαρακτήρα

πιο σύνθετο και πιο λεπτοδουλεμένο με διακοσμητικά μοτίβα, εμπνευσμένα από τη φύση και το περιβάλλον.

Έτσι σήμερα τα Λευκαρίτικα διακρίνονται από τον πλούτο, την ομορφιά και την ποικιλία σχεδίων.

Για τα Λευκαρίτικα κεντήματα αρχικά χρησιμοποιούσαν βαμβακερά υφάσματα, αργότερα χρησιμοποιούσαν τα ντόπια λινά και τη λινή κλωστή,

ενώ σήμερα χρησιμοποιούν τα εισαγόμενα λινά με βαμβακερή κλωστή. Απαραίτητο συμπλήρωμα είναι το μαξιλαράκι

πάνω στο οποίο τοποθετείται το ύφασμα ώστε να διευκολύνεται η όλη εργασία του κεντήματος.

Χαρακτηριστικά του Λευκαρίτικου κεντήματος

• Το Λευκαρίτικο κέντημα γίνεται με τρόπο ώστε η καλή και η ανάποδη του να μην ξεχωρίζουν.

Γι’ αυτό οι κλωστές πάντοτε στερεώνονται στην καλή μεριά του κεντήματος, περασμένες μέσα από τα σχέδια.

• Για το κέντημα χρησιμοποιείται πάντοτε μονή κλωστή.

• Τα σχέδια είναι γεωμετρικά λόγω της ύφανσης του υφάσματος, εκτός από τα διακοσμητικά που είναι κάπως ελεύθερα.

• Βασικά το Λευκαρίτικο κέντημα αποτελείται από τα κοπτά και τα ανεβατά που πάντοτε ακολουθούν το ένα το άλλο.

Τα κοπτά είναι τα τρυπητά μέρη του κεντήματος που γίνονται με το κόψιμο και την αφαίρεση μικρού αριθμού κλωστών.

Τα κοπτά μπορεί να έχουν σχήμα ρόμβου, τετραγώνου, τριγώνου, σκαλωτού (ποταμοί) κ.ά.

Τα κοπτά κεντιούνται με τη βελονιά Τυλιχτή ή Στρούγνη (βλέπε βελονιές).

Στο εσωτερικό των κοπτών μπορεί να μπλεκτούν διάφορα σχέδια π.χ. αχτινωτό, αρβαλωτό, μελισσωτό κ.ά.

Τα ανεβατά γίνονται με τη βελονιά ανεβατή (βλέπε βελονιές).

• Όλα τα κύρια σχέδια του Λευκαρίτικου κεντήματος συμπληρώνονται και πλαισιώνονται στην άκρη με γαζιά.

• Στις άκρες όλα τελειώνουν με ένα είδος δαντέλας.

Βελονιές του Λευκαρίτικου κεντήματος

Οι βελονιές που χρησιμοποιούνται κυρίως είναι η Τυλιχτή ή Στρούγνη, η Ανεβατή ή Γεμωτή, η Πλεκτή ή Καθιστή (φεστόνι)

και η Τρωπωτή τυλιχτή (ριζοβελονιά). Από το συνδυασμό αυτών των βελονιών δημιουργούνται διάφορα διακοσμητικά σχέδια

που το καθένα έχει ανάλογη ονομασία (ποταμοί, κόρτενα, φοινικωτά κτλ).

Τυλικτή ή Στρούγνη: Είναι η βελονιά που χρησιμοποιείται σχεδόν σ’ όλα τα κοπτά.

Με το βελόνι και κλωστή τυλίγονται οι άκρες του κομμένου υφάσματος στα κοπτά και οι άκοφτες κλωστές στο εσωτερικό των κοπτών.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στις άκρες του υφάσματος. Το τύλιγμα θα πρέπει να γίνεται 3-4 κλωστές πιο μέσα από την άκρη,

σφικτά και ομοιόμορφα για να αποφεύγεται το ξέφτισμα. Οι βελονιές θα πρέπει να είναι η μια δίπλα στην άλλη.

Ανεβατή ή Γεμωτή: Είναι η βελονιά που χρησιμοποιείται για όλα τα ανεβατά σχέδια του

Λευκαρίτικου κεντήματος (μαργαρίτες, φύλλα, πεταλίνια, μελισμόνια κ.ά).

Στην ανεβατή οι βελονιές ακολουθούν η μια την άλλη οριζόντια ή κάθετη γραμμή με τρόπο ώστε να

καλύπτεται εντελώς το ύφασμα, τόσο στην καλή όσο και την ανάποδη μεριά του κεντήματος.

Πλεκτή ή Καθιστή: Η βελονιά αυτή είναι το γνωστό φεστόνι που χρησιμοποιείται για κουμπότρυπες.

Σ’ αυτή δημιουργούνται κάθετες ή οριζόντιες βελονιές που δένονται μεταξύ τους με τρόπο που η μια βελονιά να βγαίνει μέσα από την άλλη.

Το πλέξιμο αυτό, που δημιουργείται με την τοποθέτηση της κλωστής κάτω από το βελόνι, κάνει τη βελονιά να είναι στερεή και ανθεκτική.

Η βελονιά αυτή χρησιμοποιείται για να γεμίσει και να διακοσμήσει τα κοπτά αλλά και στις

άκρες του κεντήματος μετά το γαζί και πριν το Τσίμπι ή Κλόσι ή Τσιμπόκλοσον.

Τρωπωτή, τυλιχτή: Η βελονιά αυτή δημιουργεί μια λεπτή γραμμή η οποία σχηματίζεται με το μάτι.

Κατ’ αρχάς γίνεται τρώπωμα πιάνοντας μια κλωστή από το ύφασμα. Μετά πάνω στο τρώπωμα γίνονται τυλίγματα με την τυλιχτή βελονιά.

Κατά το τύλιγμα πιάνεται και λίγο ύφασμα στην καλή του κεντήματος κάτω από τις βελονιές του τρωπώματος.

Η βελονιά αυτή είναι διακοσμητική και συνήθως δημιουργεί καράολους (ξολούρια), κλωνιά λουλουδιών κ.ά.

Σχέδια του Λευκαρίτικου κεντήματος

Βασικοί τύποι σχεδίων του Λευκαρίτικου κεντήματος είναι οι Ποταμοί, τα Καρούλια, τα Ξολούρια,

τα Καρέ, διάφοροι Γάζοι και τα Τελειώματα στις άκρες των κεντημάτων.

Οι Ποταμοί αποτελούν ένα σπουδαίο στοιχείο του Λευκαρίτικου τόσο από τεχνικής άποψης όσο και αισθητικής.

Περνούν ανάμεσα από όλο το κέντημα και σχηματίζουν ρόμβους και τρίγωνα, μέσα στα οποία τοποθετούνται τα κοπτά και τα ανεβατά.

Έχουν πολλά ονόματα που δείχνουν τα σχέδια και το είδος της βελονιάς που κεντήθηκε.

Είναι μονός ή διπλός, ίσιος αραχνωτός, αμματωτός, αρβαλωτός ποταμός κτλ.

Η βελονιά του ποταμού χρησιμοποιείται, επίσης, στο σχηματισμό σχεδίων τύπου ρόμβων,

όπως τα μηλούθκια που βρίσκουν διάφορες θέσεις στο όλο κέντημα. Το κέντρο του ρόμβου συνήθως γεμίζει με ανεβατό ή κοπτό σχέδιο.

Γίνονται και φυσικά μοτίβα, όπως οι μαργαρίτες, οι φοινικούδες, οι λεμονούδες και άλλα.

Τα Kαρούλια είναι σχέδια σε στρογγυλό σχήμα που οριοθετούνται με γαζί χωρίς ξέφτισμα και μέσα δημιουργούνται κοπτά και ανεβατά σε διάφορα σχέδια.

Τα Ξολούρια τοποθετούνται συνήθως στην άκρη και κατά μήκος του υφάσματος.

Έχουν διάφορες ονομασίες ανάλογα με το σχέδιο που τα στολίζουν, όπως φοινικωτά, καράολοι, κόρτενα, σκαλωτά φοινικωτά κ.ά.

Τα Kαρέ είναι τετράγωνα με διάφορα σχέδια από κοπτά, ανεβατά και με διάφορες ονομασίες,

όπως ήλιοι, καρέ φοινικωτά, σκαλωτά, μελισσωτά, φοινικωτά με αμματούδι κτλ.

Τα Γαζιά είναι το απαραίτητο συμπλήρωμα του κεντήματος. Χρησιμοποιούνται για να οριοθετούν και να διακοσμούν

ένα σχέδιο ή τοποθετούνται στην άκρη του υφάσματος πριν από το τέλειωμα (Τσίμπι ή Κλόσι).

Υπάρχουν διάφοροι τύποι γαζιών, όπως παραγαζί, βενέτικο, στραόγαζος κ.ά.

Το Κλόσι ή Τσίμπι κεντάται στο άκρο του κεντήματος. Για το Τσίμπι ένας τύπος υπάρχει.

Το Κλόσι υπάρχει σε διάφορες παραλλαγές, όπως το τσεριώτικο, το τριμούττικο, το θηλούδι και το τσιμπόκλοσο.

Με τα κεντήματα των Λευκάρων δημιουργούνται διάφορα αντικείμενα, όπως καδράκια,

τραπεζομάντιλα, πετσέτες, δισκόρουχα, σιεμέδες, κουρτίνες και άλλα.

Αθιενίτικο Κέντημα

Ανάμεσα στα κεντήματα Λαϊκής Τέχνης του τόπου μας είναι και το Αθιενίτικο κέντημα που κατασκευάζεται

στην κοινότητα Αθιένου της Επαρχίας Λάρνακας από τα πολύ παλιά χρόνια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, σε περιορισμένη βέβαια κλίμακα.

Το κέντημα αυτό είναι γνωστό στην Αθιένου από το 1910, όπου οι περισσότερες γυναίκες το κεντούσαν για να έχουν συμπληρωματικό εισόδημα

για την οικογένεια τους. Την εμπορία των κεντημάτων αναλάμβαναν έμποροι, οι οποίοι τα πωλούσαν τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Το Αθιενίτικο κέντημα το κεντούσαν και στην περιοχή των Λευκάρων, κυρίως στους Αγίους Βαβατσινιάς.

Λέγεται ότι οι κεντήτριες των Λευκάρων είχαν επηρεαστεί και από το κέντημα αυτό για τη δημιουργία του Λευκαρίτικου κεντήματος.

Ακριβείς πληροφορίες για την καταγωγή του Αθιενίτικου κεντήματος δεν υπάρχουν. Σύμφωνα όμως με την παράδοση λέγεται

ότι κάποιος κάτοικος της Βενετίας εγκαταστάθηκε στην κοινότητα και δίδαξε στις Αθιενίτισσες το πανέμορφο αυτό κέντημα, το Βενίς όπως λέγεται.

Την εποχή εκείνη γύρω στις 1,000 κεντήτριες εργάζονταν με αυτό το κέντημα. Σήμερα όμως ολοένα και λιγότερες γυναίκες ασχολούνται

με το κέντημα και αυτές κυρίως είναι ηλικιωμένες με αποτέλεσμα το μέλλον του κεντήματος να είναι αβέβαιο.

Πώς γίνεται το Αθιενίτικο κέντημα

Το Αθιενίτικο κέντημα γίνεται σε λινό ύφασμα με βαμβακερή κλωστή, όπως ακριβώς και το Λευκαρίτικο κέντημα.

Για την κατασκευή του κεντήματος χρησιμοποιείται πάντοτε μαξιλαράκι, πάνω στο οποίο

τοποθετείται το ύφασμα και στερεώνεται καλά τεντωμένο με πολλές καρφίτσες.

Τα σχέδια του Αθιενίτικου κεντήματος είναι περιορισμένα και επαναλαμβάνονται τα ίδια σε όλο το κέντημα.

Τα σχέδια αυτά ονομάζονται Πιττωτά και έχουμε 3 τύπους, το Γυριστό που είναι το πιο συνηθισμένο,

το Ιταρωτό και το Φοινικωτό. Κύριο χαρακτηριστικό του Αθιενίτικου κεντήματος είναι το κόψιμο και η αφαίρεση του υφάσματος

και το γέμισμα του κενού που δημιουργείται με ένα είδος ανεπανάληπτης δαντέλας. Το σχέδιο αυτό πάντοτε πλαισιώνεται με γαζί μονό ή διπλό.

Πώς δουλεύουμε

Κατ’ αρχάς γίνεται γύρω-γύρω το μονό γαζί, 3 εκ. πιο μέσα από την άκρη του υφάσματος.

Μετά κάνουμε μια δεύτερη σειρά από μονό γαζί, 6-7 εκ. απόσταση από την πρώτη σειρά.

Στη συνέχεια αφαιρούμε 5-6 κλωστές για να κάνουμε το διπλό γαζί (Βενέτικο).

Έτσι σχηματίζονται στις γωνιές τετράγωνα 6x6 εκ. που λέγονται τρύπες.

Κόβουμε το ύφασμα μέσα στο τετράγωνο 3-4 κλωστές πιο μέσα από το γαζί και μετά περνούμε κλωστές με το

βελόνι και τη βαμβακερή κλωστή στο κενό που έχει δημιουργηθεί και το μπλέκουμε δημιουργώντας διάφορα μοτίβα,

ανάλογα με το γούστο, τη φαντασία και τη δεξιότητά μας.

Εκτός από το κέντημα που γίνεται σε ύφασμα, οι Αθιενίτισσες κεντούσαν και δαντέλες χωριστά,

τις οποίες μετά τοποθετούσαν πάνω στο ύφασμα ή ένωναν πολλά κομμάτια δαντέλας και έφτιαχναν τα ολόπλουμα όπως έλεγαν,

επειδή δεν υπήρχε καθόλου ύφασμα στο αντικείμενο. Φυσικά αυτά δεν φτιάχνονται σήμερα γιατί χρειάζονται παρά πολύ κόπο και χρόνο.

Στις άκρες των κεντημάτων γύρω-γύρω γίνεται το τσίμπι ή κλόσι με βελόνι και κλωστή όπως και στα Λευκαρίτικα κεντήματα.

Με το Αθιενίτικο κέντημα φτιάχνονται ποικίλα αντικείμενα, όπως τραπεζομάντιλα, σιεμέν, δισκόρουχα, μαντιλάκια, καδράκια κ.ά.

Δαντέλα με βελόνι (πιπίλα)

Η δαντέλα με βελόνι (πιπίλα) είναι μια εξαιρετικά λεπτεπίλεπτη και διακοσμητική τέχνη στην

οποία οι γυναίκες ορισμένων περιοχών της Κύπρου έδειξαν στο παρελθόν μεγάλη δεξιοτεχνία.

Η πιπίλα (κόμποι με το βελόνι) είναι παραδοσιακή τέχνη της Μικράς Ασίας. Τη δούλευαν πολύ οι γυναίκες της Κωνσταντινούπολης,

όλες οι Μικρασιάτισσες και οι Ροδίτισσες. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή η τέχνη των κόμπων με το βελόνι (βελονόκομπος)

διαδόθηκε σ΄ όλη την Ελλάδα και την Κύπρο με τη μορφή της Οικιακής Χειροτεχνίας. Αναφέρεται ότι τα τέλη του 15ου αιώνα η τέχνη

αυτή επεκτάθηκε στη Βενετία και τα μέσα του 16ου αιώνα στη Γαλλία και απ’ εκεί σ΄ όλη την Ευρώπη.

Άλλοι ξένοι ερευνητές αναφέρουν ότι η δαντέλα αυτή είναι εβραϊκής προέλευσης, και εφαρμόστηκε πολύ στη Συρία.

Η λέξη πιπίλα προέρχεται από την τούρκικη λέξη βινβίνι που σημαίνει το ένα μοτίβο μετά το άλλο στη σειρά.

Η Κύπρος τα παλιά χρόνια ήταν γνωστή για την κατασκευή της δαντέλας με βελόνι χρησιμοποιώντας μετάξι.

Το γνωστότερο κέντρο στην Κύπρο για τη δαντέλα ήταν η Λευκωσία, η Λάρνακα, η Λάπηθος και το Κοιλάνι.

Η Λευκωσία ήταν γνωστή για την κατασκευή της μεταξωτής πιπίλας. Μάλιστα αναφέρεται ότι ο πρώτος Άγγλος Ύπατος Αρμοστής δώρισε,

το 1873, στη Βασίλισσα Βικτώρια ένα μεταξωτό πουκάμισο κεντημένο με πιπίλες, έργο νεαρής Λευκωσιάτισσας. Tόσο πολύ της άρεσε ώστε παρήγγειλε άλλα δύο.

Η τρυπητή βελονιά είναι ο προπομπός της δαντέλας με το βελόνι, μια από τις κυριότερες κατηγορίες δαντέλων

που, μαζί με το κοπανέλλι (άλλο είδος βελονιάς), επεκτάθηκε πολύ το τέλος του 15ου αιώνα στη Βενετία, το Μιλάνο και γενικότερα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Για την πλέξη της πιπίλας χρησιμοποιούν τώρα στην Κύπρο λεπτή άσπρη κλωστή η οποία μπορεί να είναι λινή, μεταξωτή, βαμβακερή και σπανιότερα χρωματιστή.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των συνθέσεων με τους κόμπους είναι ότι γίνονται στον αέρα με ένα μόνο εργαλείο το βελόνι και την κλωστή.

Η ποικιλία των κόμπων που χρησιμοποιούμε είναι πολύ μεγάλη και σχεδόν σε κάθε περιοχή ο κόμπος είναι διαφορετικός ενώ αποδίδει τα ίδια σχέδια.

Όλα τα σχέδια πλέκονται από μνήμης. Οι συνδυασμοί των κόμπων με τις κυριότερες ή μεγαλύτερες ελεύθερες κλωστές

ανάμεσα τους δημιουργούν την ποικιλία των σχεδίων της εξαιρετικής αυτής τέχνης και το είδος αυτό συχνά λέγεται Δίκτυ με το Βελόνι.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας και της Κύπρου (Κοιλάνι, Λάπηθος, Όμοδος) πλέκουν πιπίλες για εμπορία. Με την τέχνη αυτή πλέκουν πετσετάκια,

ωραιότατα τραπεζομάντιλα, μαντίλια της κεφαλής, μεταξωτά πουκάμισα, γιακάδες,

στόλισμα για τις μαξιλαροθήκες, κουρτίνες, ενώ παλαιότερα στόλιζαν μεταξωτά σεντόνια, φορέματα κ.ά.

Πλέξεις της δαντέλας με το βελόνι

A΄ τρόπος πλέξης: Ξεκινούμε από μια θηλιά που φτιάχνεται πάνω στον αντίχειρα του αριστερού μας χεριού και αυξάνοντας διαδοχικά

τις θηλιές μπλέκουμε τη δαντέλα με τετράγωνες θηλιές. Η πλέξη αυτή γίνεται πήγαινε έλα χωρίς να γυρίζουμε ολόκληρο το πλεχτό.

Β΄ τρόπος πλέξης: Άλλος τρόπος είναι το πλέξιμο που γίνεται ξεκινώντας από μια γερή κλωστή (διπλή) που την κρατούμε για να πλέξουμε

και πάνω της στηρίζουμε και δένουμε σε ίσες αποστάσεις τους κόμπους με το βελόνι. Στην επόμενη σειρά κάθε κόμπος πιάνει στην ελεύθερη κλωστή

ανάμεσα στους προηγούμενους κόμπους (βελονόκομπους). Με τα συνεχή «πήγαινε-έλα» δημιουργούμε ρομβοειδές σχήμα.

Εκτός από την πλέξη αυτή (μονός βελονόκομπος), μπορούμε να πλέξουμε σε διάφορα σχήματα, πυκνό βελονόκομπο με ελεύθερες κλωστές

ανάμεσα τους και κατά διαστήματα πλέκουμε σειρές από μεγαλύτερες θηλιές οι οποίες σχηματίζουν Χ.

Το Χ πλέκεται γυρίζοντας το πλεκτό μπρος-πίσω. Στην πλέξη αυτή δίνουμε διάφορα σχήματα και τα στολίζουμε με μικρές ελεύθερες θηλιές.

Με το είδος αυτό πλέκουμε λουλούδια και φύλλα που τα ενώνουμε με βελονόκομπο.

Γ΄ τρόπος πλέξης: Η πλέξη αυτή χρησιμοποιείται για να φτιάξουμε πετσετάκια, τραπεζομάντιλα και άλλα στρογγυλά ή οβάλ πλεκτά.

Αυτή αρχίζει πάντοτε από μια κεντρική θηλιά πάνω στην οποία πλέκουμε γύρω-γύρω διάφορα είδη βελονόκομπου τα οποία δημιουργούν ποικιλία σχεδίων.

Δ΄ τρόπος πλέξης: Η πλέξη αυτή είναι λίγο πιο δύσκολη από τις άλλες. Ξεκινούμε πάντα από διπλή κλωστή.

Τοποθετούμε με τέτοιο τρόπο τους κόμπους ώστε η κλωστή με κατάλληλους ελιγμούς να δημιουργεί ανισομεγέθεις θηλιές με μικρά κυκλικά σχήματα.

Οι αλλεπάλληλες σειρές της πλέξης αυτής διακόπτονται από πλέξεις σχήματος Χ και από ελεύθερες θηλιές

που δημιουργούν ένα πολύ ανάλαφρο είδος τέχνης εξαιρετικής αισθητικής λεπτότητας.

Ε΄ τρόπος πλέξης: Η πλέξη αυτή γίνεται πάντοτε από αριστερά προς τα δεξιά γι΄ αυτό και συχνά γίνεται σε μεγάλους κύκλους.

Είναι καλύτερα αντί να κόβουμε την κλωστή, να υπολογίζουμε το μήκος της κλωστής που χρειαζόμαστε για να τελειώσουμε την κάθε σειρά.

Οι δαντέλες που γίνονται από την πλέξη αυτή χρησιμοποιούνται συνήθως στις πετσέτες, στις μαξιλαροθήκες, στα σεντόνια, στους γιακάδες και στα μαντίλια της κεφαλής.

Δαντέλα με βελονάκι

Ανάμεσα στα διάφορα είδη λαϊκής τέχνης και παράδοσης που κοσμούν το νησί μας, ξεχωριστή θέση έχει η δαντέλα με βελονάκι (σμιλί).

Ο απλός και σύντομος χρόνος εκμάθησης της τεχνικής αυτής, σε συνδυασμό με το θαυμάσιο αισθητικό αποτέλεσμα που προσφέρει,

συνέβαλε ώστε να κατασκευάζεται μέχρι σήμερα από ένα μεγάλο αριθμό γυναικών κάθε ηλικίας.

Η τεχνική της δαντέλας είναι αρχαία, γνωστή από τους μυθικούς χρόνους. Από την Αίγυπτο και άλλες χώρες της Ασίας, διαδόθηκε στη Δύση από μοναχές,

γύρω στο 16ο–18ο αιώνα και χρησιμοποιήθηκε για να διακοσμήσει όχι μόνο περίφημες γυναικείες ενδυμασίες αλλά και ανδρικές.

Οι γυναίκες της Κύπρου ήταν ξακουστές για τις πιπίλες του βελονιού και τις δαντέλες του σμιλιού από το 1878,

σύμφωνα με μαρτυρίες Άγγλων περιηγητών που επισκέφθηκαν το νησί την εποχή εκείνη και θαύμασαν τις δαντέλες που

έφτιαχναν κυρίως στην πόλη της Λευκωσίας, οι οποίες μπορούσαν άνετα να συγκριθούν με τις ωραιότερες Ευρωπαϊκές δαντέλες.

Οι δαντέλες με βελονάκι, οι γνωστοί κροσιέδες, συνεχίζουν να γίνονται μέχρι σήμερα σε παγκύπρια κλίμακα, με έντονες επιδράσεις

από Ιταλικά πρότυπα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης αλλά και του Ελλαδικού χώρου.

Τα παλιά σχέδια είναι αυστηρά γεωμετρικά με ρόμβους και σταυρούς. Είναι σειρές από μικρά επαναλαμβανόμενα σχέδια ή αποτελούν ολόκληρη σύνθεση.

Στα θέματα τους, παρουσιάζονται διάφορες αναπαραστάσεις φυτών και απεικονίσεις ζώων ή άλλες φανταστικές μορφές.

Από τα πτηνά, συνηθίζεται ο δικέφαλος αετός και από τα φυτά το κυπαρίσσι.

Τις διάφορες δαντέλες που έφτιαχναν, τις χρησιμοποιούσαν για να διακοσμήσουν τοπικές ενδυμασίες, μαξιλαροθήκες,

τραπεζομάντιλα, πετσετάκια, σεντόνια, εσώρουχα, γιακάδες, μπλούζες, καθώς και για να στολίσουν τους παραδοσιακούς

τορναρέττους και τα σκλουβέρκα, που αποτελούσαν απαραίτητο συμπλήρωμα για το στρώσιμο των κρεβατιών.

Απαραίτητα μέσα και υλικά για την κατασκευή

της δαντέλας με βελονάκι (κροσιέ)

Για να φτιάξουμε δαντέλες με βελονάκι ή κροσιέδες, όπως είναι γνωστοί, χρειαζόμαστε απαραίτητα κλωστή και βελονάκι (σμιλί).

Τα παλιά χρόνια χρησιμοποιούσαν κλωστές μεταξωτές (χρυσές ή ασημένιες) και βαμβακερές (λεπτές ή

χοντρές), ανάλογα με το είδος του κροσιέ που ήθελαν να φτιάξουν.

Σήμερα, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία από κλωστές βαμβακερές ή συνθετικές, χρωματιστές ή λευκές,

λεπτές ή χοντρές, ανάλογα με το είδος του κροσιέ που θα φτιάξουμε και το δικό μας γούστο.

Οι λεπτές κλωστές είναι κατάλληλες για να φτιάξουμε διακοσμητικές τρέσες για μαξιλαροθήκες,

πετσετάκια, δισκόρουχα και γενικά μικρά αντικείμενα. Οι χοντρές κλωστές είναι κατάλληλες για να φτιάξουμε κουβέρτες, σκεπάσματα, μπλούζες, κουρτίνες κ.ά.

Το βελονάκι παλιά ήταν κατασκευασμένο από κόκκαλο, ξύλο ή αλουμίνιο. Σήμερα υπάρχουν βελονάκια κατασκευασμένα από διάφορα υλικά.

Τα περισσότερα είναι μεταλλικά και πολύ ανθεκτικά.

Τρόπος εργασίας και ορολογία του κροσιέ

Η όλη τεχνική του κροσιέ βασίζεται πάνω σε μια θηλιά που μπαίνει σε μια δεύτερη θηλιά

με το τράβηγμα της κλωστής που γίνεται με το βελονάκι. Η θηλιά αυτή λέγεται γαϊτανάκι.

Στην ορολογία της δαντέλας με βελονάκι, εκτός από το γαϊτανάκι, έχουμε το βουβό, το άρριχτο, το ποδαράκι, το διπλό ποδαράκι και το τριπλό ποδαράκι.

Γαϊτανάκι: Κρατάμε με το δεξί χέρι το βελονάκι και με το αριστερό την κλωστή περασμένη στον αντίχειρα.

Τη στηρίζουμε με το δείχτη και το μικρό μας δάκτυλο. Για να φτιάξουμε το γαϊτανάκι περνάμε το βελονάκι κάτω από

την κλωστή και την τραβάμε να περάσει μέσα από τη θηλιά. Στο βελονάκι μας μένει πάντα μια θηλιά.

Φτιάχνουμε έτσι το γαϊτανάκι. Μια σειρά από γαϊτανάκια λέγεται αλυσίδα.

Βουβό: Όταν φτιάξουμε μια αλυσίδα από γαϊτανάκια βάζουμε το βελονάκι στο επόμενο γαϊτανάκι

(παίρνουμε και τις δυο κλωστές μαζί) και τραβάμε την κλωστή κατευθείαν χωρίς αρτύριμα.

Άρριχτο: Φτιάχνουμε μια αλυσίδα από γαϊτανάκια, βάζουμε το βελονάκι μέσα στο επόμενο γαϊτανάκι χωρίς να πάρουμε αρτύριμα,

τραβάμε την κλωστή και κάνουμε 2 θηλιές πάνω στο βελονάκι. Παίρνουμε ένα αρτύριμα,

δηλαδή βάζουμε την κλωστή πάνω στο βελονάκι και την περνάμε από τις 2 θηλιές. Μένει μια θηλιά πάντοτε πάνω στο βελονάκι.

Μισό ποδαράκι: Παίρνουμε ένα αρτύριμα και περνάμε το βελονάκι στο επόμενο γαϊτανάκι.

Τραβάμε την κλωστή μέσα από τη θηλιά και έχουμε στο βελονάκι 3 θηλιές.

Παίρνουμε ξανά αρτύριμα και βγάζουμε την κλωστή κατευθείαν και από τις τρεις θηλιές.

Ποδαράκι: Παίρνουμε ένα αρτύριμα και περνάμε το βελονάκι στο τέταρτο γαϊτανάκι και βγάζουμε 3 θηλιές στο βελονάκι μας.

Παίρνουμε ακόμα ένα αρτύριμα, περνάμε την κλωστή μέσα από τη θηλιά και βγάζουμε 2 θηλιές πάνω στο βελονάκι μας.

Παίρνουμε και τρίτο αρτύριμα, περνάμε την κλωστή από τις θηλιές και βγάζουμε μια θηλιά στο βελονάκι μας.

Διπλό ποδαράκι: Για να φτιάξουμε το διπλό ποδαράκι βάζουμε 2 αρτυρίματα πάνω στο βελονάκι και δουλεύουμε όπως προηγουμένως.

Για να φτιάξουμε το τριπλό ποδαράκι βάζουμε 3 αρτυρίματα.

Σημ: Αρτύριμα είναι η κλωστή που μπαίνει πάνω στο βελονάκι πριν την περάσουμε από τη θηλιά.

Επεξήγηση μοτίβων για το παραδοσιακό τραπεζομάντιλο

Ήλιος

1η σειρά: Πλέκουμε 8 γαϊτανάκια και κλείνουμε σε κύκλο με βουβό.

2η σειρά: Πλέκουμε 16 άρρικτα και κλείνουμε με βουβό.

3η σειρά: Πλέκουμε 5 γαϊτανάκια, 31 τριπλά ποδαράκια και κλείνουμε με βουβό.

4η σειρά, Ακτίνα: Πλέκουμε 13 γαϊτανάκια. Βάζουμε κλωστή στο βελονάκι (αρτύριμα), μπαίνουμε στο 10ο γαϊτανάκι και πλέκουμε 1 ποδαράκι.

Συνεχίζουμε να πλέκουμε ποδαράκια κατεβαίνοντας προς τα κάτω. Σχηματίζεται ακτίνα.

Κλείνουμε την ακτίνα με βουβό, στο δεύτερο τριπλό ποδαράκι της βάσης. Σχηματίζονται 16 ακτίνες.

Μαργαρίτα

1η σειρά: Πλέκουμε 8 γαϊτανάκια και κλείνουμε σε κύκλο με βουβό.

2η σειρά: Πλέκουμε 15 άρριχτα και κλείνουμε με βουβό.

3η σειρά: Πλέκουμε 5 γαϊτανάκια, 29 τριπλά ποδαράκια και κλείνουμε με βουβό.

4η σειρά, Μυτούλες: Πλέκουμε 3 γαϊτανάκια, 1 ποδαράκι, 1 άρριχτο και κλείνουμε μαζί, 6 γαϊτανάκια, 1 διπλό ποδαράκι, 1 μονό ποδαράκι,

1 άρριχτο και κλείνουμε μαζί, 6 γαϊτανάκια. Επαναλαμβάνουμε από το 1 διπλό ποδαράκι μέχρι να γίνουν 10 μυτούλες.

Διαχωριστική λωρίδα

Σχηματίζουμε μια σειρά από γαϊτανάκια ίση με το μήκος της διαχωριστικής λωρίδας.

1η σειρά: Πλέκουμε 2 ποδαράκια στο τέταρτο γαϊτανάκι, 3 γαϊτανάκια, 1 άρριχτο στο τρίτο γαϊτανάκι της βάσης,

3 γαϊτανάκια, 3 ποδαράκια στο τρίτο ποδαράκι της βάσης. Συνεχίζουμε με τον ίδιο τρόπο. Τελειώνουμε τη σειρά στα 3 ποδαράκια.

2η σειρά: Πλέκουμε 3 γαϊτανάκια, 2 ποδαράκια πάνω στα ποδαράκια της πρώτης σειράς, 5 γαϊτανάκια,

3 ποδαράκια και τελειώνει η σειρά. Κατεβαίνουμε με βουβό στα αρχικά γαϊτανάκια.

3η σειρά: Πλέκουμε 3 γαϊτανάκια, 2 ποδαράκια στο τέταρτο γαϊτανάκι της πρώτης σειράς, 3 γαϊτανάκια,

1 άρριχτο πάνω στο άρριχτο της πρώτης σειράς, 3 γαϊτανάκια και 3 ποδαράκια στη βάση της πρώτης σειράς.

4η σειρά: Επαναλαμβάνουμε τη 2η σειρά.

Ο γύρος του τραπεζομάντιλου γίνεται με κρόσια ή οποιοδήποτε παραδοσιακό σχέδιο θα επιλέξουμε, σύμφωνα πάντοτε με το δικό μας γούστο.

******************************************************