หลักการ แนวคิดในการจัดทำหลักสูตร

1. ความหมายของหลักสูตร

คำว่า “หลักสูตร” แปลมาจากค าในภาษาอังกฤษว่า “curriculum” ซึ่งมีรากศัพท์มาจากภาษา ลาตินว่า “currere” หมายถึง“running course” หรือ เส้นทางที่ใช้วิ่งแข่ง

นักการศึกษาได้ให้ความหมายของคำว่า หลักสูตร หลายท่าน อาทิ

โอลิวา ได้ศึกษาความหมายของหลักสูตร พบว่า การให้ความหมายหลักสูตรขึ้นอยู่กับลักษณะความเชื่อหรือปรัชญาของแต่ละบุคคล

สงัด อุทรานันท์ สรุปความหมายของหลักสูตร ไว้ 7 ลักษณะดังนี้

1. หลักสูตร คือ รายวิชาหรือเนื้อหาสาระที่ใช้สอน

2. หลักสูตร คือ มวลประสบการณ์ที่โรงเรียนจัดให้แก่ผู้เรียน

3. หลักสูตร คือ กิจกรรมการเรียนการสอน

4. หลักสูตร คือ สิ่งที่สังคมคาดหมายหรือมุ่งหวังจะให้เด็กได้รับ

5. หลักสูตร คือ สื่อกลางหรือวิถีทางที่จะนำผู้เรียนไปสู่จุดหมายปลายทาง

6. หลักสูตร คือ ข้อผูกพันระหว่างผู้เรียนกับครูและสิ่งแวดล้อมทางการเรียน

7. หลักสูตร คือ กระบวนการปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้เรียนกับครู

ใจทิพย์ เชื้อรัตนพงษ์ ได้สรุปความหมายของหลักสูตรไว้ 5 ลักษณะ

1. หลักสูตร คือ รายวิชาหรือเนื้อหาวิชาที่เรียน

2. หลักสูตร คือ จุดหมายที่ผู้เรียนพึงบรรลุ

3. หลักสูตร คือ แผนสำหรับจัดโอกาสการเรียนรู้หรือประสบการณ์ที่คาดหวังแก่นักเรียน

4. หลักสูตร คือ ประสบการณ์ทั้งปวงของผู้เรียนที่จัดโดยโรงเรียน

5. หลักสูตร คือ กิจกรรมทางการศึกษาที่จัดให้กับผู้เรียน

วิชัย วงษ์ใหญ่ ได้กล่าวถึงความหมายของหลักสูตรไว้ว่า หมายถึง มวลประสบการณ์ ทางการเรียนรู้ที่กำหนดไว้ในรายวิชา กลุ่มวิชา เนื้อหาสาระ รวมทั้งกิจกรรมต่าง ๆ ที่ได้ดำเนินการจัดการ เรียนรู้ให้กับผู้เรียนอย่างมีประสิทธิภาพ

ชัยวัฒน์ สุทธิรัตน์ หลักสูตร คือ มวลประสบการณ์ทั้งหลาย ซึ่งเป็นแนวทางสำหรับจัด ประสบการณ์การเรียนรู้ที่โรงเรียนจัดให้แก่ผู้เรียน เพื่อพัฒนาให้ผู้เรียนคุณลักษณะ ตามที่สังคมคาดหมายไว้

เมื่อวิเคราะห์ความหมายของหลักสูตรข้างต้น พบว่า ความหมายที่แคบของหลักสูตร คือ วิชาที่ สอน ส่วนความหมายที่กว้างของหลักสูตร คือ มวลประสบการณ์ทั้งหลายที่จัดให้กับผู้เรียนทั้งภายในและ ภายนอกสถานศึกษา

2. ความสำคัญของหลักสูตร

ใจทิพย์ เชื้อรัตนพงษ์ ความสำคัญของหลักสูตรไว้ 2 ลักษณะ ดังนี้

1. ความสำคัญของหลักสูตรต่อการศึกษา เพื่อเป็นแนวทางและเป็นเกณฑ์มาตรฐานทางการศึกษา สำหรับควบคุมการเรียนการสอนในแต่ ละระดับการศึกษา

2. ความสำคัญของหลักสูตรต่อการสอน เพื่อช่วยในการสอน โดยศึกษาหลักสูตรให้เข้าใจ แล้วนำไปแปลงเป็นภาคปฏิบัติหรือการสอนเพื่อให้ได้ผล

ภาวิดา ธาราศรีสุทธิ กล่าวถึง ความสำคัญของหลักสูตรดังนี้

1. เป็นเอกสารของทางราชการ

2. เป็นเกณฑ์มาตรฐานทาง

3. เป็นแผนการดำเนินงานของนักบริหารการศึกษา

4. เป็นแผนการปฏิบัติงาน หรือเครื่องชี้นำทางในการปฏิบัติงานของครู

5. เป็นเครื่องมือของรัฐในอันที่จะพัฒนาคน

6. เป็นเครื่องชี้ถึงความเจริญของชาติ

3. องค์ประกอบของหลักสูตร

4. ระดับของหลักสูตร

ระดับของหลักสูตร แบ่งหลักสูตรได้เป็น 3 ระดับ คือ

1. หลักสูตรระดับชาติหรือหลักสูตรแม่บท เป็นหลักสูตรที่จัดทำขึ้นเพื่อใช้ในสถานศึกษาต่าง ๆ ทั่ว ผู้มีบทบาทใน การจัดทำหลักสูตรระดับนี้คือ หน่วยงานรับชาติ เช่น กระทรวงศึกษาธิการ

2. หลักสูตรระดับท้องถิ่น เป็นหลักสูตรที่ปรับปรุงมาจากหลักสูตรแม่บทให้มีความสอดคล้องและ เหมาะสมกับสภาพความจ าเป็น และความต้องกรของท้องถิ่นนั้น ๆ หน่วยงานที่มีบทบาทในการพัฒนา หลักสูตรระดับนี้คือ เขตพื้นที่การศึกษา และสถานศึกษาต่าง ๆ

3. หลักสูตรระดับโรงเรียน เป็นหลักสูตรที่นำหลักสูตรแม่บทและหลักสูตรระดับท้องถิ่นมาพิจารณา เลือกสรรและปรับให้สอดคล้อง เหมาะสมกับสภาพของโรงเรียน ผู้มีบทบาทในการจัดทำหลักสูตรระดับนี้คือ ผู้บริหารโรงเรียน ครู หรือผู้ที่เกี่ยวข้องในท้องถิ่น โดยจัดทำขึ้นในรูปของหลักสูตร

5. ข้อมูลพื้นฐานในการพัฒนาหลักสูตร

1. ด้านปรัชญา

ความเชื่อที่เป็นหลักในการกำหนดแนวทางจัดการการศึกษา ครอบคลุมจุดมุ่งหมาย เนื้อหาวิชากระบวนการเรียนการสอน วัดผลประเมินผล

2. ด้านจิตวิทยา

กลุ่มที่ 1 ทฤษฎีการเรียนรู้กลุ่มความรู้นิยมหรือปัญญานิยม มีความเชื่อว่าการกระทำต่าง ๆ ของบุคคลนั้นเกิดขึ้นจากตัวบุคคลนั้นเองไม่ใช่เกิดจาก เงื่อนไข บุคคลเป็นผู้กระทำ

กลุ่มที่ 2 ทฤษฎีการเรียนรู้กลุ่มมนุษย์นิยม คำนึงถึงความเป็นคนของคน มองธรรมชาติของมนุษย์ในลักษณะ ว่ามนุษย์เกิดมาพร้อมกับความดี เป็นผู้ที่มี ความคิดสร้างสรรค์ทำประโยชน์ให้สังคม มีอิสระที่จะเลือกทำ

กลุ่มที่ 3 ทฤษฎีการเรียนรู้กลุ่มพฤติกรรมนิยม เน้นที่การศึกษาพฤติกรรมของบุคคลที่สามารถสังเกตเห็นได้เป็นหลัก

3. พื้นฐานการพัฒนาหลักสูตรด้านสังคม

การสนับสนุนหรือความร่วมมือของชุมชน สังคม ที่มีต่อโรงเรียนเป็นอย่างไร ข้อมูลดังกล่าวจะเป็น ประโยชน์ในการจัดทำหลักสูตร การศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับ โรงเรียน ชุมชนและสังคมที่โรงเรียนต่าง ๆ สามารถนำไปใช้ในการจัดการเรียนการสอนได้อย่างมี ประสิทธิภาพ

4. พื้นฐานการพัฒนาหลักสูตรด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

นำมาเป็นข้อมูลในการพัฒนาหลักสูตร เพื่อพัฒนาคนให้พร้อมรับกับความเปลี่ยนแปลง ในสังคม ใช้ในการพัฒนากระบวนการจัดการศึกษาให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น

5. พื้นฐานทางด้านการเมืองการปกครอง

การเมืองการปกครองมีความสัมพันธ์กับการศึกษา หน้าที่สำคัญของการศึกษาคือ การสร้าง สมาชิกที่ดีให้กับสังคมให้อยู่ในระบบการเมืองการปกครองทางสังคมนั้น หลักสูตรจึงต้องบรรจุเนื้อหาสาระ และประสบการณ์ ที่จะปลูกฝังและสร้างความเข้าใจให้คนในสังคมอยู่ร่วมกันด้วยความเป็นระเบียบ เรียบร้อยและสันติสุข

6. พื้นฐานทางด้านเศรษฐกิจ

ในการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคมที่มีสภาพเศรษฐกิจดี จะท าให้สามารถจัดการศึกษาให้กับคนใน สังคมได้อย่างทั่วถึงและมีประสิทธิภาพ ซึ่งมีประเด็นที่ควรพิจารณาในการพัฒนาหลักสูตรให้เหมาะสมกับ พื้นฐานทางเศรษฐกิจ

6. ลักษณะของหลักสูตรที่ดี

คือ มีเนื้อหาที่ครอบคลุม มีจุดมุ่งหมายที่ชัดเจน นักเรียนมีโอกาสอิสระในการในเรียนรู้ มีความชัดเจนเข้าใจตรงกันทั้งผ็เรียนผู้ปกครอง หลักสูตรที่ดีต้องเปิดโอกาสให้ผู้เกี่ยวข้องได้แสดงความคิดเห็น ใช้วัสดุอุปกรณ์ของโรงเรียน ชุมชน อย่างกว้างขวาง

7. คุณสมบัติของหลักสูตร

คุณสมบัติของหลักสูตร หมายถึง ธรรมชาติ หรือลักษณะของหลักสูตรว่าเป็นอย่างไร ซึ่งอาจ หมายรวมถึงข้อตกลงหรือข้อยอมรับเกี่ยวกับกฎเกณฑ์ คุณสมบัติหรือลักษณะของ หลักสูตร มีดังนี้

1. หลักสูตรมีลักษณะเป็นพลวัต หลักสูตรจะมีการเปลี่ยนแปลงไปตามความต้องการและความ เปลี่ยนแปลงของสังคมอยู่เสมอ

2. การพัฒนาหลักสูตรเป็นกระบวนการต่อเนื่อง เป็นสิ่งที่ควรได้รับการแก้ไขปรับปรุงอยู่เสมอ หลักสูตรที่ดีจะ ตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงของสังคมและเทคโนโลยีสมัยใหม่อยู่ตลอดเวลาตลอดเวลา

บทสรุป หลักสูตร หมายถึง แนวการจัดประสบการณ์ และ/หรือ เอกสาร ที่มีการจัดทำเป็นแผนการจัด สภาพการเรียนรู้หรือโครงการจัดการศึกษา โดยมีการกำหนดวิธีการจัดการเรียนรู้ เพื่อให้ผู้เรียนเกิดผล การเรียนรู้ตามจุดประสงค์หรือจุดมุ่งหมายตามที่หลักสูตรกำหนดไว้