De herkomst van de familienamen Int Panis, Inpanis en Impanis

De vader van Charles Int Panis (die ook Carolus of Charles heette) was afkomstig uit Linkhout, een plaats bij de samenloop van Demer, Herk en Gete in wat nu Belgisch Limburg is. Ook zijn grootvader Peter Int Panis (ook In't Panis of in het Panis) werd geboren in Linkhout (°1752). Het is dus in die buurt, Linkhout en de omliggende dorpen, dat we de herkomst van de familienaam moeten zoeken.

Linkhout maakte in die periode deel uit van het hertogdom Brabant en het aartsbisdom Mechelen, maar was bijna volledig omgeven door plaatsen die bij het Prinsbisdom Luik hoorden (Zelem en Herck).

Volgens Claes (1987) is één van de oudste industrieën in Oost Brabant de bierbrouwerij. In een zeer oude vermelding in de kroniek van Sint-Truiden, wordt rond 1136 gezegd dat er te Webbekom (nabij Linkhout, van waar de vader van Charles afkomstig was) ‘weleer’ een brouwerij was geweest. Nog in 1253 spreekt abt Willem van Rijkel bij de bezittingen van de abdij over een stuk akkerland dat Panland wordt genoemd omdat het hoorde bij een brouwerij die er ‘eertijds’ geweest was (Claes 1982c, 22). Het in die tekst verklaarde toponiem Panland is afgeleid van paanhuis, dat in het oostelijke deel van Oost-Brabant het gewone woord voor brouwerij was. Ten oosten van de lijn Aarschot - Lubbeek - Tienen zijn heel wat toponiemen hiervan afgeleid, bijv. Panhuysmolen 1366 = Panismolen 1406 te Tienen, de Panishoeve te Molenbeek, met erbij het Panisveld (1594 Paenhuysvelt) en de Panisstraat (1499 Penisstrate, 1608 Pannestraet), het Panishoff (1393) te Lubbeek en de Panisbeek (1576) te Hoegaarden. Hendrik Haywegen alias van den Paenhuyse, wordt genoemd als pelsmaker in Hasselt tussen 1461 en 1500. Zijn zoon Thomas trouwde met Clara van den Pamput en vestigde zich in Diepenbeek, waar hij een herberg-brouwerij uitbaatte. Hij was leenman van het lokale Leenhof. Het Paenhuys van Diepenbeek staat thans in het openlucht museum Bokrijk. Het aantal panissen was destijds talrijk. Alleen aan binnen de muren van Hasselt waren er in het begin van de 16de eeuw al vijftien (Hasselt intra muros, 1989 p229).

In het Paenhuys of 'Panis' werd bier gebrouwen en volgens het banrecht of recht van banaliteit bezat de heer van Webbekom zowel het Panis als de molen (ref.). De naam ‘paenhuys’ verwijst naar de panne, de ingemetselde, koperen brouwketel. Er zijn geen aanwijzingen dat er een vaste brouwer woonde, mogelijk kon iedereen, mits betaling aan de gemeente, hier zijn bier kon komen brouwen. In Berbroek (Herk de Stad) worden in 1609 panden vermeld die de naam 'het Paenhuijs' dragen. In 1656 werd in ‘t ‘Panis’ te Zelem een belangrijk juridisch akkoord gesloten tussen de gemeente Zelem en het kartuizerklooster. Het Paenhuys had blijkbaar genoeg prestige om als neutraal terrein te dienen voor de beide partijen.  Ook elders in de streek stonden Paanhuizen. Zo blijkt uit documenten van Constantijn Huygens (heer van Zelem) dat er in 1651 een Paenhuys stond bij de Oude Schans in Zelem. Van de Oude Schans is thans, behalve de straatnaam, niks bewaard gebleven. Op oude kaarten is de schans nog wel te zien, maar niet het Paenhuys of de 8 andere huizen die er in 17de eeuw zouden hebben gestaan.

Ook als familienaam komen verschillende vormen van 'Panis' al lang voor in deze streek. Remans (1969) en Claes (1983) vermelden dat zulke namen zijn afgeleid van meer algemene benamingen van huizen (afgeleid van 'in het paanhuis'): in 1352 heinric panijs (DKASlp. 103, 22vo), in 1488 janne paenhuys (Vangassen 341). De naam met het voorzetsel 'int' bestaat al tenminste sinds 1433 (wouter int panhuys). In 1455-1456 is er sprake van Aert en Jan VandenPanhuyzen als groevemeesters in Rotselaar. 

Peter Int Paenhuijs komt in 1474 voor als momber van de H. Geest van Gheynick (Gichten, nr.22, fol.41) en is daarmee zitten we bij de eerst vermelde (Int) Panis in het Genker Archief (Remans, 1969).  In 1522 huwde ene Jan int Paenhuys, zoon van Peter int Paenhuys, "wonende neffens de kerk van Genk", met Metten Leys van Langerloy (Heidebloemke, XVIII, 53) zodat A. Remans besluit dat we de pachters en uitbaters van de ban brouwerij in Genk steeds (ook) Int Paenhuys werden genoemd en er ook woonden, want de banbrouwerij van Genk lag net te noorden van de (oude) kerk. In 1610 werden de rechten op de banbrouwerij, die in 1336  door de graaf van Loon werden verleend aan de familie, verkocht.  Merkwaardig is dat van de zes kinderen die in de verkoopsakte worden genoemd als erfgenamen er één inmiddels in Linkhout woont; nl. Lysbeth int Paenhuys, gehuwd met "Wolters Dirick van Pelt wonenen te Lenckholt, eersbidom Mechelen". 

Rond 1650 vinden we in Genk dan ook een Int Paenhuys Michael (Ghiel) die ook Uyt Tpaenes werd genoemd.

In 1514 treedt ene Catherine Intpanis in het huwelijk in Heusden-Zolder. Dat is de oudste bekende vermelding van de vorm Intpanis.  

In 1532 is er sprake van een klacht tegen de brouwer van Sint Truiden, de zgn. Machiel Int Paenhuys die niet de juiste inhoudsmaten voor het bier zou gebruiken (bron)

In 1574 trouwt ene Catharina Intpanis eveneens in Heusden. In Antwerpen woonden in 1584 al Daniël Panis en Heindrik de Panis, een kleermaker (legger Degueldre 1584-1585). In 1579 woonde in Zelem ene Joris Int Paeniss en in 1679 overleed Willem in 't Panis (Zelem, parochie, overlijdensregisters).

Uit de cijnsboeken van de Loonse heer van Lummen blijkt dat de familie Int Paenhuys daar al minstens sinds 1674 eigendommen had (In 1544 werd een uutfanck gepaald voor het aenseel (woning) van Ghijsen Bervoets. Later kwam dit goed in handen van Renier Int Paenhuijs en daarna werd het van Elisabeth. In dit cijnsregister staan allemaal goederen die vallen onder de Loonse bank. Het boek werd gebruikt vanaf 7 jaar voor 1681 (linkerzijde, per letter een jaar en per letter of jaar de cijns betaald). In 1674 dus was Renier eigenaar van dit goed, niet in 1544 (transcriptie Ria Lemmens, 2021).

Mogelijk kwam deze familie vanuit de omgeving van Genk. In 1575 erft "Jacob Int Paenhuijs van Gheijnck" (als wettige man en momber van Dimpna Braens) een bos van zijn schoonfamilie bij de Boxberg in Linkhout (Schepenbank Lummen nr. 74 Loons recht buiten 1575, 24 november. Folio 119, bron Ria Lemmens). Dat is meteen de oudst gekende vermelding van de familie in Linkhout. In Genk kwam die familienaam wel meer voor en mogelijk moeten we het Paenhuis waarnaar de familie is genoemd dus eerder in Genk dan in de buurt van Linkhout zoeken.

Op 28 november 1613 werd voor de schepenbank van Genk een "bemtken oft bongaert" verkocht voor 400 gulden, gelegen tussen de molenbeek en de straat, en een "hoiff met grachten en hoeffreysinghe" daartegenover gelegen, die ressorteerde onder de jurisdictie van de banck van Waterscheij. De koper was Leonardt vander Hoeve jr. (Villici of Meijers), "custer tot Genckt". De verkopers waren de leden van de familie Int Paenhuys : Jan en Symon Int Paenhuys, Maria Int Paenhuys (getrouwd met Laureys Inden Saevel), Johanna Int Paenhuys (x Gerardt Alethen) ([1] R.A.Hasselt, Gichten Genk,  Heidebloemke jg. 29 nr. 1/1970.) De jongste dochter Lysbeth (die in 1610 al in Linkhout woonde) wordt dan in Genk niet meer vermeld.

In het begin van de 17de eeuw ontstond in Genk uit de familienamen Int Paanhuijs, In Paenhuijs en In Panhuijs de algemene vorm Panis. 

Van 1725 tot 1736 was ene Fredericus vanden Panhyusen abt van de abdij van Averbode. Paenhuys komt sinds de 17de eeuw ook voor in Kortenaken

Op onderstaande kaart van de Raad van Brabant uit 1666 zien we midden rechts 't paanHuys op de oude schans van Zelem? vlakbij Linkhout. Hoewel ze niet staan afgebeeld (de meeste kaarten tonen maar 2 huizen), weten we uit de aantekeningen van Constantijn Huygens (eigenaar Heerlijkheid Zelem) en zijn rentmeester de Diestenaar Daniël Cools (1592-1653) dat "D'oude schans by het Paenhuys 8 huysen" telde. Anderzijds vinden we bv. ook in Zelem gronden genaamd "Paanhuisveld",  een stuk land op gelegen onder Coirssel (Koersel) , genaamd “den Panis Driesch" en in Schuelen "denPanis Hoff". In Linkhout staan er 6 hofstedes ten oosten van de nieuwe schans, 2 tussen de nieuwe en de oude schans en nog eens 6 ten westen van de oude schans. Mogelijk werd in één van deze hofstedes Peter In(t)paenhuijs geboren in 1682?

In elk geval bezat de familie Int Panis in Linkhout vanaf 1575 tenminste tot het begin van de 19de eeuw verschillende hoeven, schuren, stallingen, akkers hooilanden enz.. Al in een akte van 1659 wordt Claes int Panis vermeld als eigenaar van land aan de "Morttelhoven in Linkhout". De schepenbank van Lummen meldt in 1774 bezittingen van de 'erfgenamen van Marie Elisabeth int Panis' (RAH Schepenbank Lummen nr. 123 1773 – 1783, 1774, 16 juni. Folio 33r).

Op 5 september 1780 word Peter Int Panis (samen met 3 anderen) gedagvaard door procureur Quisthout op vraag van de beide burgemeesters van Schulen voor "misbruik van het gemeen broek". Hij verschijnt niet en riskeert bij verstek te worden veroordeeld als hij zich niet voor 12 september meldt. Eén dag voor het verstrijken van die datum onderneemt Joannes Bollen, de pastoor van Linkhout, een verzoeningspoging en schrijft een brief. Hij verzoekt daarin de schepenen om morgen in Lummen "niet voort te gaan en geen buiten-genachte meer te houden wegens de burgemeesters van Scheulen tegen Peter Int Panis, Henricus Jacobs en consorten, rakende misbruik van het gemeen broek". Ze willen een akkoord. Beide partijen verzochten de pastoor om dit schrijven. Getekend: Joannes Lambrechts, Petrus Van Swaertenbrockx, burgemeesters van Scheulen. Michael Helven, Henricus Jacobs, Henricus Jacobs senior, Peeter Int Panis. En in het P.S. "Gelieve het de procureur Quisthout te zeggen; men zal spoedig de kosten komen bespreken". Op 10.10.1780 verscheen Peeter Int Panis dan toch en hij aanvaardt de uitspraak van 28 augustus 1780, namelijk het gezamenlijk betalen van "10 stuivers Brabants Luikse valuatie" tot vergoeding van de schade (R.A.H. Schepenbank Lummen nr. 94).

In 1795 wordt Peter Int Panis vermeld als eigenaar van een stuk land land genaamd “de Zille” aan de Mortelheuf (RAH Schepenbank Lummen nr. 125 1793 – 1796; 1795, 25 maart. Folio 30r). Twee maanden later (12 mei 1795; Folio 33r) koopt hij voor 370 gulden een ¼ in een bunder broek “de Wolspinner” onder Schulen palende aan de oude Herck. Onverdeeld met heer Van Dormael van Diest e.a.. Bij zijn overlijden in 1804 blijkt dat zijn nalatenschap bestaat uit verschillende huizen, stallen, akkers, weiden en bossen; op verschillende plaatsen in Linkhout en omgeving, samen zo'n 9 hectare groot. Zijn echtgenote bezat ook een boerderij met gronden in het nabijgelegen Meldert (toevallig of niet aan de Panisstraat).

Verschillende vormen van de familienaam Int Panis hebben Peter Int Panis als gemeenschappelijke voorouder. Bij de  familienamen die na 1700 nog met het voorzetsel 'in' voorkomen, wordt dit voorzetsel  soms weggelaten. In de oudere periode duidde 'in' vermoedelijk meestal de woonplaats aan, al bleef men het soms nog gebruiken nadat de personen elders waren gaan wonen. Tot in de 17de eeuw kwamen namen met "in" vrij veel voor in de streek van Diest, dat hiervoor aansloot bij het aangrenzende Limburg. Later vinden we de naam Panis vooral terug in Limburg (bv. Diepenbeek), en ook in Brussel (als Impanis) in de 19de eeuw. Uit deze tak stamt wielrenner Raymond Impanis (die de familienaam erfde via zijn grootmoeder; Charles' oom is de oudvader van Raymond). De meer oorspronkelijke vorm 'Int Panis' komt in de 19de en 20ste eeuw voor in Antwerpen.

Samengesteld door Luc Int Panis. Laatste wijziging 26 Maart 2023.

<a rel="me" href="https://mastodon.online/@Lucintpanis">Mastodon</a>