ภูมิปัญญาท้องถิ่นสนตะพาย วัว ควาย

      ในอดีตนั้น บรรพบุรุษ คนสมัยเก่าแก่ จะต้องมีฤกษ์ยาม ในการเข้าสนตะพายสัตว์เลี้ยง เพราะว่า ในสมัยโบราณ เราจะใช้ วัว ควาย ช่วยไถนา สัญจรไปมา ด้วยการเทียมเกวียน ช่วยขนสินค้า สัตว์เลี้ยงใช้งานเหล่านี้ จะไม่นิยมนำเนื้อมา บริโภคเปรียบเสมือนเป็นส่วนหนึ่งในครอบครัว หน้าฤดูทำนาก็ไถนา คราดนา เสร็จจากนา ก็ช่วยบรรทุกข้าวเปลือก ของป่า เผือก มัน ออกไปขายภายในเมือง จึงถือว่าสัตวเลี้ยงเหล่านี้มีบุญคุณ เมื่อสิ้นอายุไข ก็จะทำพิธีฝังกลบ ไม่นำเนื้อมาบริโภค

         สำหรับฤกษ์ยาม วันที่นิยมกันในอดีตสำหรับใช้ในการสนตะพาย วัว ควาย  จะสนตะพายกันในวันพุธเป็นความเชื่อท้องถิ่นในแต่ละท้องถิ่นอาจจะไม่เหมือนกัน แต่ส่วนมากจะใช้เป็นวันพุธ เพราะเชื่อว่าเป็นวันดี สนตะพายในวันนี้ วัว ควาย จะปลอดภัย จะทำให้ วัว ควาย จูงง่าย ไม่เดินถอยหลัง บังคับง่าย เลี้ยงง่าย รู้ความ ส่วนที่สนตะพาย จะหลาวไม้ไผ่ให้มีความแหลมคม เพื่อใช้ในการแทงเนื้อเยื้อปลายจมูก ขนาดของไม้หลาวจะเล็กกว่านิ้วก้อยขนาดยาวประมาณ 4-5 นิ้ว มีด้ามจับ กระชับมือก็จะแทงให้ใช้ไฟเผาฆ่าเชื้อจึงแทงได้  ไม้ไผ่ที่ใช้ คนสมัยโบราณนิยมใช้เป็นไม้ไผ่สีสุก เมื่อแทงทะลุผ่านผนังช่องจมูก แล้วจะร้อยเชือกสะพายเข้าไป จากนั้นดึงเชือกไปด้านหลัง ผ่านเขา เข้าหลังใบหู ของสัตว์เลี้ยง จึงมัดเชือกเข้าด้วยกัน

          กาลเวลาผ่านไป การสนตะพายในยุคสมัยใหม่ จะไม่ได้ถือฤกษ์ยามเหมือนดังเช่นในอดีต แต่จะอาศัยความสะดวกเป็นหลัก จึงนิยมที่จะสนตะพาย ได้ทุกวัน ส่วนที่เจาะตะพาย จะใช้แท่งสแตนเลสแหลมเป็นตัวเจาะ แทนไม้ไผ่สีสุก

            เชือกสะพาย หรือตะพายควาย จะทำจากเชือกในล่อนสีแดง เพราะเชื่อว่าเมื่อใส่แล้ว จะทำให้ วัว ควาย ดูสวยงาม สะอาดตา ตัวใหญ่      เด่นเป็นสง่ากว่าเชือกสีอื่น ขนาดเชือกเมื่อสนตะพาย จะใช้เชือก ขนาด 7 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 1.8 เมตร ถักหัวเป็นบ่วงบาศถ์มัดเก็บเชือกสวยงามไม่ให้มีปม สนตะพายมีความจำเป็น และสำคัญ เป็นอย่างยิ่งในการบังคับสัตว์ เพราะสัตว์มีขนาดตัวใหญ่กว่าเจ้าของ ผู้เลี้ยง 5-6 เท่าตัว       วัวบางตัว อาจมีน้ำหนักมากถึง 450 กิโลกรัม หรือควายอาจจะมีน้ำหนักตัวมากถึง 700 กิโลกรัม การใช้เชือกล่ามคอ มัดคอ จึงไม่สามารถที่จะบังคับสัตว์เลี้ยงเหล่านี้ ให้เชื่อฟัง หรือทำตามคำสั่งของผู้เลี้ยงได้ การสนตะพายจึงมีความสำคัญมาก ต่อผู้ทำปศุสัตว์เช่น การเลี้ยงวัว เลี้ยงควายให้สามารถใช้งานได้ 

ข้อมูลเนื้อหา โดย : นายอภิชาติ  ดีเหมือน