งานวิจัยเพื่อการศึกษา

ประวัติความเป็นมาของเทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์

เทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ (Science Film Festival)

เทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์เป็นเทศกาลแห่งการชมเรื่องราวเกี่ยวกับวิทยาศาสตร์ที่มีการจัดขึ้นในทุกปี ภายใต้การดูแลของสถาบันเกอเธ่ (Goethe Institut) ที่สร้างความสัมพันธ์ในการสนับสนุนการชมภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ร่วมมือกับองค์กรต่างๆ ทั้งในและนอกประเทศที่ได้ทำงานวิจัยทางด้านวิทยาศาสตร์ วัฒนธรรม การศึกษา และสิ่งแวดล้อม ที่ได้ใช้ภาพที่แสดงออกถึงการสื่อสารแทนคำพูด ซึ่งอาจจะเป็นการจินตนาการของผู้เข้าร่วมประกวดภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ในแต่ละเรื่องที่ได้ใช้เวลาในการกำกับเรื่องราว ที่จะสื่อให้ผู้ชมเกิดความเข้าใจในเรื่องราววิทยาศาสตร์และก่อให้เกิดผลงานทางด้านวิทยาศาสตร์ในรุ่นต่อรุ่นอย่างไม่รู้จบ

เทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์เพื่อการเรียนรู้ในปีนี้เป็นปีที่13 ที่ถูกจัดขึ้นกันอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ปี

พ.ศ. 2548 ซึ่งในแต่ละปี จะมีหัวข้อของเทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ที่แตกต่างกันออกไป ดังตารางที่ 1 โดยในปีนี้มีหัวข้อในการจัดกิจกรรมเทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์เพื่อการเรียนรู้ภายใต้ชื่อ แอนโทรโปซีน (Anthropocene) : ยุคแห่งมนุษยชาติ (The Age of Human) ซึ่งเป็นภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ที่ต้องการให้ผู้ชมเรียนรู้ที่มาของเหล่ามนุษย์ว่ามีที่มาอย่างไร? เรามาจากไหน? อนาคตของเราจะเป็นอย่างไร? ตอนนี้เรากำลังทำอะไรอยู่? และเราจะเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมรอบข้างอย่างไรบ้าง? และยังมีหลายคำถามมากมายที่ยากจะให้คำตอบที่แน่ชัดในหมวดมนุษยชาติ ภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ที่จัดขึ้นในประเทศไทยได้รับความร่วมมือที่จะออกฉายภาพยนตร์ของหน่วยต่างๆ อย่างเช่น 1. ศูนย์การเรียนรู้นานมีบุคส์ 2. อุทยานวิทยาศาสตร์ประเทศไทย 3. สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) 4. หอภาพยนตร์แห่งชาติ พิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ (อพวช.) 5.จัตุรัสวิทยาศาสตร์ องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ (อพวช.) 6. อุทยานการเรียนรู้เมืองจังหวัดนครศรีธรรมราช 7. ศูนย์วิทยาศาสตร์เพื่อการเรียนรู้ทั้ง 19 แห่ง ที่อยู่ภายใต้การร่วมมือข้อตกลงกับสถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) ที่คัดสรรภาพยนตร์วิทยาศาสตร์และกิจกรรมต่างๆ ที่นำมาส่งเสริมความรู้ในเรื่องราววิทยาศาสตร์ให้แก่ผู้ชมได้รับความสนุกและเพลิดเพลินไปกับกิจกรรมและภาพยนตร์วิทยาศาสตร์อย่างเต็มที่

เทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์มิได้ถูกฉายในประเทศไทยเท่านั้นยังได้ถูกนำไปฉายในหลายประเทศมากมาย คือ 1. แถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (South East Asia) จำนวน 8 ประเทศ คือ ประเทศไทย (Thailand) กัมพูชา (Cambodia) อินโดนีเซีย (Indonesia) มาเลเซีย (Malaysia) เมียนมาร์ (Mayanman) เวียดนาม (Vietnam) ฟิลิปปินส์ (The Philippines) และสปป.ลาว (Laos) 2. แถบเอเชียตอนใต้ (Sout Asia) จำนวน 2 ประเทศ คือ อินเดีย (India) และศรีลังกา (Sri Lanka) 3. แถบแอฟริกาเหนือและตะวันออกกลาง (North Africa and the Middle East) จำนวน 5 ประเทศ คือ อียิปต์ (Egypt) จอร์แดน (Jordan) ซูดาน (Sudan) ปาเลสไตน์ (Palestinian Territories) สหรัฐอาหรับเอมิเรต (United Arab Einirates) 4. แถบแอฟริกาใต้สะฮารา (Subsahara Africa) จำนวน 6 ประเทศ บูร์กินาฟาโซ (Burkina Easo) นามิเบีย (Namibia) สหรัฐมาลี (Mali) รวันดา (Rwanda) สาธารณรัฐเอธิโอเปีย (Ethiopia) แอฟริกาใต้ (South Africa) ซึ่งรวมทั้งหมด 21 ประเทศ ที่ได้นำภาพยนตร์วิทยาศาสตร์มาฉายภายในประเทศของตนในรูปแบบภาษาของประเทศตนเอง อย่างภาษาไทย ภาษาอังกฤษ ภาษาอินเดีย ภาษาลาว และภาษาต่างๆ ที่ทำให้ผู้รับชมสนุกไปกับภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ ที่จุดฉายในที่ต่างๆ และยังเป็นการใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ในการเรียนรู้วิทยาศาสตร์อย่างต่อเนื่องในการใช้เวลาว่างหาความรู้นอกห้องเรียนและพัฒนาตนเองให้มีความรู้วิทยาศาสตร์เพิ่มพูนมากยิ่งขึ้น และภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ยังเป็นสื่อชนิดหนึ่งที่เกิดจากการสร้างสรรค์ผลงานของกลุ่มผู้เข้าประกวดภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ ซึ่งเป็นผู้มีความรู้และความเข้าใจในเรื่องราวที่ตนเองกำกับมาถ่ายทอดเป็นเรื่องราววิทยาศาสตร์ในแขนงต่างๆ อย่างฟิสิกส์ เคมี ชีววิทยาและดาราศาสตร์ ที่จะทำให้ผู้ชมเข้าใจในเนื้อหาทางด้านวิทยาศาสตร์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

เทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์จึงกลายเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างความรู้ให้กับผู้ชมได้เกิดกระบวนการเรียนรู้ในด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และสิ่งแวดล้อม สามารถสร้างผลงานต่างๆ ที่นำมาเผยแพร่ความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์ไปสู่ระดับชุมชนที่ห่างไกลหรือผู้ขาดโอกาสในการเรียน ได้รับความรู้ใหม่ที่เกี่ยวกับวิทยาศาสตร์ในรูปแบบต่างๆ ที่สามารถใช้ภาพแทนคำอธิบายได้อย่างเข้าใจ ดังนั้นเทศกาลภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ที่อยู่ภายใต้การดูแลของสถาบันเกอเธ่และการร่วมมือข้อตกลงของศูนย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษาพิษณุโลกได้นำกิจกรรมต่างๆ ที่เกี่ยวกับภาพยนตร์วิทยาศาสตร์และภาพยนตร์วิทยาศาสตร์ของปี พ.ศ. 2560 มาจัดฉายให้กับผู้รับชมได้เรียนรู้และสนุกกับกิจกรรมทางด้านวิทยาศาสตร์ และเป็นกิจกรรมที่เสริมสร้างความรู้นอกห้องเรียนให้กับผู้เรียน ซึ่งเป็นการทดแทนเวลาเรียนของนักเรียนตามนโยบายของรัฐบาลในการลดเวลาเรียนและแสวงหาความรู้นอกห้องเรียนได้รับความสนุกผ่านกิจกรรม ที่วิทยากรของศูนย์วิทยาศาสตร์เพื่อการศึกษาพิษณุโลกนำมาให้กับผู้เรียนได้ฝึกทักษะกระบวนการคิดแบบนักวิทยาศาสตร์ และพัฒนาต่อยอดในรูปแบบโครงงานและผลงานทางด้านวิทยาศาสตร์

แอนโทรโปซีน : ยุคแห่งมนุษยชาติ (Anthropocene : The Age of Human)

มนุษย์ถือว่าเป็นสิ่งมีชีวิตที่ฉลาดที่สุดในโลกนี้และสร้างสรรค์ผลงานต่างๆ มากมายที่ให้ประโยชน์และการทำลายต่างๆ ของระบบนิเวศของโลกได้อย่างอิสระ แต่นั้นเป็นเพียงข้อสันนิษฐานของคนทั่วไปที่มองว่า เราฉลาดกว่าใคร? แต่แท้จริงไม่มีใครรู้ว่า เรามาจากไหน? มีบรรพบุรุษเป็นใคร? และเราจะทำอย่างไรให้สภาพแวดล้อมโดยรอบมีเพียงพอต่อคนรุ่นต่อไป? ยุคสมัยของมนุษย์นั้นเริ่มมาจากจุดไหน? ยังไม่มีใครสามารถสรุปได้ บางคนคิดว่าน่าจะเป็นช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ของการผลิตอาวุธนิวเคลียร์มาเพื่อสยบสงครามอันยาวนานของประเทศต่างๆ ที่อยากจะกลายเป็นประเทศแห่งมหาอำนาจ และประเทศที่มีอิทธิพลในการผลิตอาวุธที่ร้ายแรงจนไม่มีใครกล้ามารุกรานได้ บางครั้งอาจจะเป็นยุคสมัยแห่งการเริ่มต้นการปลูกพืชและหาอาหารที่ได้จากต้นไม้ใบหญ้า อย่างเช่น เมล็ดข้าว ข้าวโพด ผักผลไม้ต่างๆ ที่ให้คุณค่าทางอาหารแก่ผู้บริโภคที่ได้รับปริมาณที่เพียงพอในแต่ละวัน ซึ่งอาจจะเป็นยุคหลังจากการล่าสัตว์ของมนุษย์ ซึ่งเป็นมนุษย์ยุคแรกที่เริ่มต้นด้วยการล่าสัตว์มาเพื่อดำรงชีวิต และนำขนสัตว์มาใช้เป็นเครื่องนุ่งห่มเพื่อปกคลุมร่างกายบรรเทาความหนาวจากสภาพอากาศที่แปรเปลี่ยนของโลก หรืออาจจะเป็นช่วงที่มนุษย์เริ่มอาศัยภายใต้ชายคา ที่ได้เริ่มก่อสร้างบ้านเรือน หรือการอาศัยอยู่ในถ้ำ หรืออาจจะเป็นช่วงที่มนุษย์เริ่มต้นแห่งการคิดค้นตัวอักษรมาใช้ในการสื่อสาร อย่างเช่น ภาพวาดแทนการสื่อสาร หรือการใช้ตัวอักษรที่ให้ความหมายที่สอดคล้องกันตามของผู้พูดและผู้ฟัง แต่นั้นยังไม่ใช้ยุคสมัยใหม่ของมนุษยชาติอย่างคำนิยามว่า แอนโทรโปซีน (Anthropocene)

คำว่า แอนโทรโปซีน แปลว่า ยุคใหม่ของมนุษยชาติ ซึ่งเป็นคำพูดเริ่มต้นของนักวิทยาศาสตร์รางวัลโนเบลสาขาวิชาเคมี อย่างพอล ครูตเซน (Paul J. Crutzen ; รูปที่ 1) นักวิทยาศาสตร์ที่ทำงานวิจัยเกี่ยวกับสารเคมีในชั้นบรรยากาศที่ทำให้อุณหภูมิของสภาพอากาศเปลี่ยนแปลง และตัวกลางที่ทำให้สารเคมีเหล่านั้นมีการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศอย่างแก๊สออกซิเจน (Oxygen Gas : ) ซึ่งนั้นอาจจะเป็นการก่ออันตรายจากสภาวะเรือนกระจกและก่อให้เกิดแก๊สเสียต่างๆ มากมายลอยตัวอยู่ในอากาศ ซึ่งพอล ครูตเซน ได้พูดขึ้นมากลางห้องประชุมงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์ และเป็นการสร้างความตกใจให้กับนักวิทยาศาสตร์หลายท่านที่นั่งฟังงานวิจัยในวันนั้นเป็นอย่างมาก และเป็นคำพูดที่เอ๋ยขึ้นมาในช่วงปี ค.ศ. 2000 ซึ่งถ้อยคำที่พอล ครูตเซนเอ๋ยคำออกมาว่า “เรากำลังสิ้นสุดยุคเก่า และก้าวสู่ยุคสมัยใหม่ อย่างยุคแอนโทรโปซีน” ซึ่งยุคที่สิ้นสุดชองมนุษย์ในยุคปัจจุบันนี้คือ ยุคโฮโลซีน (Holocene) ที่เป็นยุคสุดท้ายก่อนจะก้าวสู่ยุคใหม่ของมนุษยชาติ

ยุคโฮโลซีน เป็นยุคที่เริ่มหลังจากยุคน้ำแข็ง (The Age of Ice) ที่คนในอดีตเริ่มเปลี่ยนวิถีชีวิตจากการล่าสัตว์เป็นอาหารและเครื่องนุ่งห่ม ด้วยการปลูกพืชทางการเกษตร แต่นั้นกลับเป็นช่วงเวลาที่ยาวนานแห่งการค้นพบอาหารมาเพื่อหล่อเลี้ยงชีวิตและการอพยพจากถิ่นฐานเดิมไปสู่ที่อยู่อาศัยใหม่ในการปลูกพืชทางการเกษตร ซึ่งนั้นเป็นการเปลี่ยนวิถีชีวิตของตนที่อาศัยอยู่ความหนาวของหิมะในดินแดนน้ำแข็ง ไปสู่ดินแดนที่แสนอบอุ่นและการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศดั้งเดิมไปยังที่ใหม่ ที่ทำให้ผู้คนในกลุ่มของตนนั้นสามารถเอาชีวิตรอดจากภัยธรรมชาติในช่วงเวลานั้นได้อย่างปลอดภัย และเป็นช่วงเวลาแห่งการพัฒนาผู้คนที่สร้างสิ่งต่างๆ มาเพื่ออำนวยความสะดวกในการดำรงชีวิตของผู้คนในกลุ่มของตน อย่างการพัฒนาเทคโนโลยีต่างๆ มาเพื่อตอบโจทย์การสืบหาข้อมูลต่างๆ และเป็นการสร้างความสัมพันธ์ของเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน และการพัฒนาองค์ความรู้ที่สร้างผลงานต่างๆ เพื่อตอบสนองความต้องการของผู้คนให้ได้รับความสุขสบายในชีวิตประจำวัน และเป็นยุคแห่งการเริ่มต้นที่มนุษย์รู้จักใช้ชีวิตกับเครื่องจักร อย่างยุคสมัยแอนโทรโปซีน

ยุคแอนโทรโปซีน ยังไม่มีใครรู้ว่า มันเริ่มต้นจากจุดไหน? เริ่มต้นในศตวรรษใด? แต่ในแวดวงนักวิชาการที่เริ่มนับยุคแอนโทรโปซีนในช่วงปลายศตวรรษที่ 18 ซึ่งเป็นยุคสมัยที่มนุษย์เริ่มมีประชากรเพิ่มมากขึ้น และเรียนรู้ที่จะปลดปล่อยอากาศที่เป็นมลพิษที่เกิดจากการปล่อยของเสียจากท่อไอเสียของรถยนต์ และการทำลายของมนุษย์หรืออาจจะเป็นการรักษาระบบนิเวศไว้ของมนุษย์บางกลุ่มที่อยากจะคงธรรมชาติให้ยั่งยืนสู่คนรุ่นหลัง อย่างการปลูกป่าและสนุกกับการเกษตรและการเอาชีวิตรอดจากภัยธรรมชาติ จากการดำเนินชีวิตตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงของพ่อหลวงของเรา ที่ได้คิดแนวทางในการดำรงชีวิตกับธรรมชาติได้อย่างปลอดภัยและเรียนรู้ที่ใช้ประโยชน์จากธรรมชาติ อย่างการสร้างฝายชะลอน้ำ สร้างเขื่อน อ่างเก็บน้ำ เพื่อเป็นแหล่งน้ำในการเกษตรและอุตสาหกรรมต่างๆ และเป็นยุคแห่งการเริ่มต้นมนุษย์เริ่มพัฒนาเครื่องมือมาเพื่อตอบสนองความต้องการผู้คน ซึ่งยุคแอนโทรโปซีนเป็นยุคสมัยแห่งการมนุษย์อยู่ด้วยกันกับเครื่องจักร อย่างเทคโนโลยีในปัจจุบันที่มีความก้าวหน้าอย่างไม่สิ้นสุด ดังรูปที่ 2