ศูนย์ศึกษาธรรมชาติกองทัพบก (บางปู) เฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษา มหาราชินี

ตั้งอยู่ภายในบริเวณกองอำนวยการสถานพักผ่อน (สถานตากอากาศบางปู) กรมพลาธิการทหารบก ด้วยความร่วมมือระหว่างกองทัพบก และ WWF ประเทศไทย สนับสนุนโดย บริษัท โตโยต้า มอเตอร์ ประเทศไทย จำกัด โดยศูนย์ศึกษาธรรมชาติกองทัพบก(บางปู)ฯ เป็นศูนย์ศึกษาฯ แรกที่เริ่มเปิดให้บริการด้านการศึกษาธรรมชาติ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา ในปัจจุบันบริหารจัดการโดยมูลนิธิสิ่งแวดล้อมศึกษาเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน(ประเทศไทย) – FEED

วัตถุประสงค์ แบ่งออกเป็น 3 ประการ ได้แก่

เพื่อเฉลิมพระเกียรติในวโรกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษาครบรอบ 72 พรรษา แห่งองค์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์ พระบรมราชินีนาถ

การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติป่าชายเลน โดยมีเป้าหมายคือการอนุรักษ์ป่าดั้งเดิมและเพิ่มพื้นที่ป่า (ชายเลน) ใหม่ในพื้นที่อ่าวไทยตอนใน

การใช้ประโยชน์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางด้านการศึกษาธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมให้แก่นักเรียนและผู้ที่สนใจทั่วไป โดยเฉพาะนักเรียนที่อาศัยอยู่ในเขตจังหวัดสมุทรปราการและพื้นที่อื่น ๆ ใกล้เคียง

จากพื้นที่ 639 ไร่ ของพื้นที่ชุ่มน้ำชายฝั่งใกล้ปากแม่น้ำเจ้าพระยาอันอุดมไปด้วยความหลากหลายทางชีวภาพทั้งพันธุ์ไม้เด่น อาทิเช่น แสมทะเล แสมขาว เป็นต้น ยังประกอบไปด้วยระบบนิเวศหาดโคลนที่มีสัตว์หน้าดินกว่า 70 ชนิด รวมถึงนกชนิดต่าง ๆ กว่า 200 ชนิด และในช่วงฤดูหนาวยังเป็นที่หยุดพักหาอาหารของนกชายเลนอพยพที่โดดเด่น คือ นกนางนวลธรรมดา ซึ่งได้กลายเป็นสัญลักษณ์ที่สำคัญของบางปู

นอกจากนั้น ศูนย์ศึกษาฯ แห่งนี้ยังได้รับการเสนอชื่อเพื่อขึ้นทะเบียนเป็นพื้นที่ที่มีความเหมาะสมในการเข้าร่วมภาคีความร่วมมือเพื่อการอนุรักษ์นกน้ำอพยพและการใช้ประโยชน์ถิ่นที่อยู่อาศัยอย่างยั่งยืนในเส้นทางอพยพเอเชียตะวันออก – ออสเตรเลีย (Partnership for the Conversation of Migratory Waterbirds and the Sustainable use of their Habitat in the East Asian – Australasian Flyway) นับได้ว่าพื้นที่ดังกล่าวมีความสำคัญระดับโลกและเป็นมรดกธรรมชาติของจังหวัดสมุทรปราการที่สำคัญ และยังช่วยป้องกันการพังทลายของหน้าดิน ลดความรุนแรงของพายุ รวมถึงเป็นแหล่งเรียนรู้ใกล้เมืองที่มีความน่าสนใจในด้านการศึกษาถึงคุณค่าและความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ในระบบนิเวศ

ดังนั้นการรณรงค์สร้างจิตสำนึกให้กับเยาวชนและชุมชน จึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างเร่งด่วนเพื่อให้เด็กและเยาวชนได้เห็นคุณค่าและความสำคัญดังกล่าว โดยศูนย์ศึกษาฯ ได้เน้นกระบวนการสิ่งแวดล้อมศึกษาและใช้หลักสูตรแบบบูรณาการที่เชื่อมโยงและสอดคล้องกับหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 เพื่อให้โรงเรียนได้นำไปประยุกต์ใช้ตั้งแต่ภาคทฤษฎี(ห้องเรียนในโรงเรียน) สู่ภาคปฏิบัติ(ห้องเรียนธรรมชาติ) ที่เหมาะกับบริบทในชั้นเรียน โดยอาศัยสภาพธรรมชาติเป็นตัวกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดความสนใจและนำไปสู่การเรียนรู้ธรรมชาติอย่างเป็นระบบ ปัจจุบันได้ให้บริการกับกลุ่มเป้าหมายต่าง ๆ ด้วยหลักสูตรที่แตกต่างกันภายในระยะเวลา 3 – 6 ชั่วโมง หรือจัดในรูปแบบของค่ายเยาวชนอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 1 คืน 2 วัน หรือ 2 คืน 3 วัน โดยจำนวนต่อกลุ่มไม่เกิน 50 – 60 คน เท่านั้น โดยมีหลักสูตรดังนี้

หลักสูตรการเรียนรู้

ระดับอนุบาล เปิดโลกการเรียนรู้ด้วยกิจกรรมศึกษาธรรมชาติในแง่มุมศิลปะ ทดลอง สังเกตชีวิตของสัตว์ประจำป่าชายเลนที่น่าสนใจ เช่น ปู ปลาตีน และนก สู่การถ่ายทอดเรื่องราวธรรมชาติผ่านผลงานของเด็ก ๆ

ระดับประถมศึกษาตอนต้น การเรียนรู้พื้นฐานเกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติในบางปู (ทรัพยากรธรรมชาติท้องถิ่น) การฝึกจำแนกสิ่งมีชีวิตกลุ่มพันธุ์ไม้ นก สัตว์หน้าดิน และปลาตีน ด้วยโครงสร้างที่ไม่ซับซ้อน

ระดับประถมศึกษาตอนปลาย จำแนกโครงสร้างหลักของพันธุ์ไม้ชายเลน จำแนกสัตว์มีกระดูกสันหลังและไม่มีกระดูกสันหลัง การปรับตัวของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม

ระดับมัธยมศึกษา มีหน่วยการเรียนรู้ย่อย 4 หน่วย ตามองค์ประกอบทางนิเวศวิทยาของพื้นที่ ดังนี้

พันธุ์ไม้ในพื้นที่ชุ่มน้ำบางปู เรียนรู้เกี่ยวกับระบบนิเวศป่าชายเลนและพันธุ์ไม้ ชนิดพันธุ์ไม้เด่น ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต การปรับตัว ประโยชน์และคุณค่าของระบบนิเวศป่าชายเลน ตลอดจนการฝึกปฏิบัติจริงในพื้นที่แปลงสาธิต

นก นกน้ำ และนกนางนวลในบางปู ความรู้พื้นฐานด้านปักษีวิทยา พฤติกรรม การอพยพของนก ชนิดนกเด่นที่บางปู การฝึกจำแนกนกนางนวล นกอพยพ และนกประจำถิ่น พร้อมฝึกปฏิบัติจริงภายในหอดูนก และเส้นทางศึกษาธรรมชาติ

ระบบนิเวศชายฝั่ง – หาดโคลนและโลกของสัตว์หน้าดิน ศึกษาระบบนิเวศชายฝั่งและระบบนิเวศหาดโคลน ความสัมพันธ์จากต้นน้ำ ผ่านพื้นที่ชุ่มน้ำบางปู สู่การเกิด ความสำคัญของหาดโคลน ศึกษาโครงสร้าง และฝึกจำแนกชนิดพันธุ์สัตว์หน้าดินที่สำรวจพบ พร้อมเชื่อมโยงความสัมพันธ์ในระบบนิเวศ

ความหลากหลายทางชีวภาพในพื้นที่ชุ่มน้ำบางปู ศึกษาความหมายของคำว่า “ความหลากหลายทางชีวภาพ” สำรวจ วิเคราะห์ความหลากหลายทางชีวภาพในพื้นที่ ทั้งด้านระบบนิเวศ ชนิดพันธุ์ และพันธุกรรม เน้นการเรียนรู้แบบองค์รวมเกี่ยวกับความสัมพันธ์ของสิ่งต่าง ๆ ในระบบนิเวศ

หลักสูตรค่ายนักเรียนบูรณาการ เรียนรู้สิ่งแวดล้อม ทักษะทางสังคม และหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ได้รับการพัฒนาเป็นพิเศษจากความร่วมมือระหว่างสำนักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ และ WWF ประเทศไทย โดยเน้น 3 เรื่องหลัก คือ สิ่งแวดล้อม ทักษะทางสังคม และหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ผ่านการทดลองใช้หลักสูตรมาแล้วทั่วประเทศ (5 ภูมิภาค)

หลักสูตรบุคคลทั่วไป เน้นการเรียนรู้ในภาพรวมของพื้นที่ชุ่มน้ำบางปู การเดินป่าศึกษาธรรมชาติ และกิจกรรมบำเพ็ญประโยชน์ พัฒนาพื้นที่ อาทิ การปลูกป่าชายเลน การเพาะชำกล้าไม้ การรักษาความสะอาดพื้นที่ธรรมชาติ และการปรับพื้นที่อยู่อาศัยของนก เป็นต้น

หลักสูตรพิเศษ สำหรับกลุ่มเป้าหมายเฉพาะ หลักสูตรนี้เป็นการปรับเนื้อหาการเรียนรู้รวมถึงเงื่อนไขพิเศษต่าง ๆ ให้มีความเหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมายที่มารับบริการ โดยยังคงเนื้อหาหลักด้านการสำรวจระบบนิเวศในพื้นที่ชุ่มน้ำบางปู

โดยกระบวนการเรียนรู้ดังกล่าวผู้ที่เข้าเรียนจะต้องได้ร่วมคิด วิเคราะห์ สังเคราะห์ และมีส่วนร่วมในกิจกรรมให้มากที่สุด ทั้งนี้นับจากได้เริ่มให้บริการด้านการศึกษาตั้งแต่เดือนมีนาคม พ.ศ. 2548 จนถึงเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2555 มีนักเรียนจากโรงเรียนต่าง ๆและบุคคลทั่วไปเข้ามาใช้บริการประมาณ 250 หน่วยงาน รวมผู้ใช้บริการกว่า 48,000 คน นอกจากนั้นทางศูนย์ศึกษาฯ ยังได้จัดทำค่ายสิ่งแวดล้อม ค่ายนักเรียนบูรณาการเรียนรู้สิ่งแวดล้อม ทักษะทางสังคม และหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง รวมถึงการจัดทำกิจกรรม CSR ให้กับหน่วยงานเอกชน

ข้อมูลเพิ่มเติม

ศูนย์ศึกษาธรรมชาติกองทัพบก (บางปู) เฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษา มหาราชินี 164 หมู่ 2 ถ.สุขุมวิท ต.บางปูใหม่ อ.เมือง จ.สมุทรปราการ 10280 โทร. 0-2709-5005 โทรสาร. 0-2709-5005 ต่อ 108 อีเมล์ : bnec.feed@gmail.com,Facebook/bangpunature