ผ้ามัดย้อม

ประวัติความเป็นมา

ผ้ามัดย้อม เกิดจากการนำ "คราม" สีจากพืชจากธรรมชาติ โดยภูมิปัญญาชาวบ้าน นำมาผ่านการบีบ ผ่านการคั้น ผ่านความตั้งใจ ผ่านการนวด ความทุ่มเท การเรียนรู้ ใส่ความคิด ความสร้างสรรค์ เกรงว่าภูมิปัญญากำลังจะหายไป จึงได้มีการอนุรักษ์ด้วยการทำผ้ามัดย้อม โดยใช้ครามเป็นวัสดุในการทำสีผ้า จุดเด่นของผลิตภัณฑ์มีลวดลายผ้าที่หลากหลาย โดย กศน.ตำบลบางกระสอบเริ่มจัดกิจกรรมศูนย์ฝึกอาชีพชุมชน รูปแบบชั้นเรียนวิชาชีพ กิจกรรมผ้ามัดย้อม จากนั้นจึงพัฒนามาเป็นผ้ามัดย้อมจากสีธรรมชาติเพื่อเป็นการนำเอาวัตถุดิบในชุมชนมาใช้ประโยชน์ต่อไป

ผ้ามัดย้อม คือการทำให้ผ้าเกิดลวดลายต่างๆ โดยใช้เทคนิคในการมัดผ้าแล้วทำการย้อมผ้าโดยใช้สีจากธรรมชาติหรือสีสังเคราะห์สำหรับย้อมผ้า เพื่อให้ผ้ามีสีสันสวยงามและเกิดลวดลายจากการมัด ม้วน พับ ขยำ ซึ่งผลลัพธ์ที่ได้นั้นเรียกว่า ผ้ามัดย้อม (Tie dye)

สีย้อมจากธรรมชาติ มีสีอะไรบ้าง

• สีม่วง ได้จากลูกหว้า อัญชัน

• สีคราม ได้จากรากและใบของต้นครามนำมาผสมน้ำปูนขาวและน้ำ และต้นฮ่อม

• สีชมพู ได้จากต้นฝาง ต้นมหากาฬ

• สีเขียว ได้จากใบหูกวาง เปลือกต้นมะริด เปลือกกะหูด

• สีเขียวอ่อน ได้จากเปลือกมะพร้าวอ่อน ใบมะม่วง เปลือกผลทับทิม

• สีเหลือง ได้จากแก่นขนุน ขมิ้นชัน

• สีเหลืองอมส้ม ได้จากดอกคำฝอย

• สีส้ม ได้จากเปลือกและรากยอ

• สีแดง ได้จากเปลือกยอ ดอกคำฝอย แก่นฝาง ลูกคำแสด

• สีน้ำตาลแก่ ได้จากเปลือกไม้โกงกาง

• สีดำ ได้จากลูกมะเกลือ ลูกกระจาย ต้นกะเม็ง ผลและเปลือกของสมอ

ขั้นตอนการผลิต

1. เตรียมวัตถุดิบให้สี เช่น ใบไม้ ดอกไม้ เปลือกไม้ กิ่ง ก้านใบ แก่นใบ ผลไม้ รากไม้ ที่ให้โทนสีที่ต้องการมาจำนวนพอประมาณ ซึ่งขึ้นอยู่กับระดับน้ำ หม้อที่ใช้ต้ม และจำนวนผ้าที่ต้องการย้อมด้วย นำวัตถุดิบดังกล่าวมาหั่นเล็กๆ ขนาดพอเหมาะกับภาชนะต้ม

2. เตาขนาดใหญ่ หรือก้อนเส้าที่สูงเล็กน้อยเพื่อตั้งหม้อต้มน้ำ พร้อมกับถ่านหรือฟืนที่จะก่อไฟ

3. ผ้าฝ้ายขนาดตามต้องการ ขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ในการใช้

4. หนังยาง เชือก ฟาง หรือ เข็มกับด้าย เพื่อเอาไว้มัดลวดลาย

5. ปี๊ป กะละมังหรือหม้อขนาดใหญ่เพื่อเอาไว้ต้มสีย้อมผ้าจากธรรมชาติ

6. ถุงผ้า หรือ ตาข่าย สำหรับใส่หรือห่อวัตถุดิบที่ให้สี เพื่อป้องกันไม่ให้เศษไม้ กระจายไปติดกับผ้าที่เราจะย้อม

7. ไม้ไผ่ผ่าซีกแบนเรียบ ไม้ไอศกรีม ก้อนหิน หรือวัตถุขนาดต่างๆ เพื่อเอาไว้ทำเป็นแม่แบบกดทับผ้าเพื่อให้เกิดลายตามจินตนาการ

8. เกลือ เอาใส่ในหม้อต้มน้ำเพื่อให้สีติดทนนานขึ้น

การมัดย้อมมีหลายรูปแบบแต่ละประเทศก็ใช้เทคนิคแตกต่างกันไปตามแต่วัฒนธรรมของแต่ละชนชาติตามสภาพแวดล้อมวัตถุดิบที่มีในการทำสีมัดย้อม เพื่อสืบสานส่งต่อวัฒนธรรมท้องถิ่นสร้างสรรค์ลวดลายใหม่ๆ ให้ศิลปะผ้ามัดย้อมยังคงอยู่ต่อไป

อ้างอิง . -www.m-culture.go.th

-www.black3shirt.com

ภาพถ่ายโดย : นางบุณฑริกา ศรีสนั่น , นายธนากร นาพยัพ

ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว เขียนโดย นางสุภาวดี พรมมาก , www.black3shirt.com

อ้างอิง www.m-culture.go.th , www.black3shirt.com

ภาพถ่ายโดย : นางบุณฑริกา ศรีสนั่น , นายธนากร นาพยัพ