ผ้าทอมือย้อมสีธรรมชาติ

ประวัติความเป็นมา

หมู่บ้านก้อทุ่งตั้งอยู่หมู่ที่ 1 ตำบลก้อ อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน เป็นอีกหมู่บ้านหนึ่งที่มีการสืบทอดภูมิปัญญาด้านการทอผ้ามาจากบรรพบุรุษโดยเดิมทีเป็นการทอผ้าฝ้าย ที่ทำเองทุกกระบวนการตั้งแต่ปลูกต้นฝ้าย เข็นฝ้าย จนกระทั่งทอแต่ในยุคสมัยปัจจุบันไม่มีที่ดินสำหรับปลูกต้นฝ้ายเนื่องจากกลายเป็นบ้านเรือนและที่นาเสียส่วนใหญ่จึงมีการทอผ้าโดยซื้อฝ้ายจากผู้จำหน่ายมาใช้แทน

ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำนาหรือเกษตรกรในยามที่ว่างจากการทำนาชาวบ้านจะรวมตัวกันหาอาชีพเสริมเพื่อเป็นการเพิ่มรายได้ให้กับครอบครัวด้วยเหตุนี้นางกัลยาณี เกตุแก้ว ซึ่งมีความรู้ความสามารถด้านการทอผ้า จึงได้ชักชวนชาวบ้านที่มีความสนใจตรงกัน ตั้งกลุ่มทอผ้าขึ้นมาและมีผู้เข้าร่วมเป็นประมาณ 20 คนทำให้มีกลุ่มทอผ้าของหมู่บ้านเกิดขึ้นจนถึงปัจจุบัน ผ้าทอมือย้อมสีธรรมชาติเป็นผลผลิตภายในชุมชน ที่เอื้อต่อธรรมชาติและวัฒนธรรมของชุมชนในการดำรงชีวิตตามประเพณีที่สืบทอดกันมา แรงงานเกิดจากการรวมกลุ่มของคนในชุมชน ร่วมแรงร่วมใจกันทำงาน สร้างความสามัคคี เอื้ออารีต่อกัน ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญที่ทำให้ชุมชนเข้มแข็ง นอกจากเป็นงานที่สร้างรายได้ให้คนในกลุ่มแล้ว ยังสามารถเป็นแหล่งเรียนรู้ของเยาวชนและบุคคลทั่วไปได้อีกด้วย

ที่อยู่ ที่ตั้งของผู้ประกอบการ

กระบวนการผลิต

วัตถุดิบและส่วนประกอบ

1) เส้นฝ้าย

2)วัตถุดิบที่ใช้ในการย้อมผ้า ปัจจุบันเรานำพืชสมุนไพรและเปลือกไม้ที่มีอยู่มากมายในท้องถิ่นมาใช้ย้อมสีธรรมชาติจากพืชพืชพื้นบ้านเหล่านี้สามารถส่วนต่าง ๆ ของต้นไม้มาต้มเคี่ยวให้เกิดเป็นสีเข้มขึ้นแล้วนำฝ้ายที่มีมาย้อมเพื่อให้เกิดสีต่างๆหลากหลายสวยงาม เช่น เปลือกไม้, รากไม้, ใบไม้, ดอก ผล หรือเมล็ด

3) หูก

4) ฟืม (เครื่องมือใช้ในการทอ)

5) กง/และอัก(ใช้ในการกวักด้าย)

6) หลักตีนกง (ไม้ที่ใช้ยึดทั้งสองข้างในการกวักด้าย)

7) หลา

8) กระสวย

9) กี่

10) เขายาว

11) หลอดใส่ด้าย

12) ไม้ค้าฟืม

ขั้นตอนการผลิต

1) การเตรียมฝ้าย

1.1 นำเส้นฝ้ายดิบไปแช่น้ำ 1คืน เพื่อให้ฝ้ายอิ่มน้ำ

1.2 นำฝ้ายที่แช่น้ำแล้วมาตำในครก เพื่อให้ฝ้ายนิ่ม

1.3 นำฝ้ายที่ตำแล้วมารีดน้ำออกและเป็นการยืดเส้นฝ้ายไปในตัว

1.4 นำฝ้ายไปต้มรวมกับข้าวเจ้า ต้มจนข้าวสารเหลวเป็นเนื้อเดียวกัน ใช้เวลาประมาณ 2 ชั่วโมง

1.5 นำฝ้ายที่ต้มแล้ว มาขยี้ มาคลึงเส้นด้ายเพื่อให้น้ำข้าวเคลือบเส้นฝ้ายอย่างทั่วถึง เป็นการเพิ่มความทนทานของเส้นฝ้าย

1.6 บิดน้ำให้หมาด แล้วนำเส้นฝ้ายมาดึงให้ตึงเสมอกัน ตากให้แห้ง

2) การเตรียมย้อม

2.1 นำฝ้ายที่ผ่านกระบวนการเตรียมฝ้าย มาแช่น้ำประมาณ 30 นาที

2.2 นำเปลือกไม้ มาเคี่ยวจนได้น้ำสี ใช้เวลาประมาณ 3 ชั่วโมง

2.3 นำฝ้ายที่แช่น้ำมาบิดให้หมาด แล้วนำลงย้อมในน้ำสีที่เตรียมไว้โดยต้มน้ำสีประมาณ30 นาที ยกขึ้นแล้วล้างน้ำสะอาด 1 ครั้ง

2.4 นำฝ้ายที่ได้ มาชุบน้ำอับไอ่ เพื่อเคลือบสีกันสีตก (น้ำอับไอ่ ใช้ผักอับไอ่นำมาตำและขยี้กับน้ำแล้วกรองเอาเศษใบออกนำน้ำมาใช้)

2.5 นำฝ้ายไปล้างน้ำสะอาดอีก 2ครั้งบิดให้หมาด แล้วนำเส้นฝ้ายมาดึงให้ตึงเสมอกัน ตากให้แห้ง

ผู้ให้ข้อมูล นางกัลยาณี เกตุแก้ว

ผู้เรียบเรียงเนื้อหา นางสาวกรรณิการ์ จันทร์ทิพย์