ลานหีบอ้อยโบราณ

ประเภทของแหล่งเรียนรู้ : แหล่งเรียนรู้ที่เป็นแหล่งวิชาการ/สถานที่

หีบอ้อยโบราณ ตำนานน้ำอ้อย บ้านป่าคาหมู่ 2 ตำบลบ่อสวก (Legendary Sweet Treat)

ชุมชนบ้านป่าคา หมู่ที่ 2 ตำบลบ่อสวก ในอดีตเคยเป็นแหล่งเพาะปลูกและผลิตน้ำอ้อยที่สำคัญของจังหวัดน่าน เพราะในอดีตคนในชนบทจะบริโภคและใช้น้ำอ้อย แทนน้ำตาลทราย ทุกครอบครัวจะมีอาชีพปลูกอ้อย และแปรรูปน้ำอ้อยสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นมาจากบรรพบุรุษ ด้วยสภาพของดินร่วนปนทรายและมีโปแต๊สเซี่ยมอยู่ในดิน เหมาะสมกับการปลูกอ้อยและทำให้อ้อยมีความหวาน เป็นพิเศษ ซึ่งในอดีตทุกครอบครัวจะมีหีบอ้อยโบราณ ที่ทำมาจากไม้เนื้อแข็งและเหนียวทนทาน เช่น ไม้ประดู่ ที่ตัดมาทั้งลำต้น มาเหลา (กลึง) ด้วยขวาน พอได้ขนาดแล้วเจาะเป็นภู สลับกับร่องลึกลงในเนื้อไม้เพื่อเป็นแกนในการขับเคลื่อน จากการประกบกันของหีบอ้อย จำนวน 2 เลา (ต้น) ซึ่งในอดีตจะใช้ทั้งแรงงานคนในการหมุนหีบห้อยในขั้นตอนการหีบอ้อยเพื่อเอาน้ำอ้อยไปต้ม เพื่อเคี่ยวน้ำอ้อยให้เป็นก้อน ต่อมามีผู้ออกแบบทำหีบอ้อย จาก 2 เลา (ต้น) เป็น 3 เลา (ต้น) และฝึกให้กระบือ (ควาย) ในการหมุนหีบอ้อยโบราณ ดังกล่าว

ปัจจุบันยังคงมีผู้สืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น ในการปลูกและแปรรูปน้ำอ้อยในชุมชนไม่มากเช่นในอดีต ด้วยวิถีชีวิตการประกอบอาชีพการเกษตรที่หลากหลายมากยิ่งขึ้น แต่เป็นการรวมกลุ่มชาวบ้านที่ยังหวงแหนและรักษาวิถีและวัฒนธรรมของชุมชน เรียกตนเองว่า กลุ่มน้ำอ้อยบ้านป่าคา ซึ่งมี นายสุรพล วงศ์ลังกา เป็นประธานกลุ่ม เพื่อสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นดังกล่าวไว้

สำหรับฤดูกาลในการตัดอ้อย แปรรูป น้ำอ้อย ซึ่งจะเป็นช่วงที่น้ำอ้อยมีความหวานเป็นพิเศษ ตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน-กุมภาพันธ์ ของทุกปี ซึ่งนอกจากนักท่องเที่ยวจะได้สัมผัสวิถีชุมชนแล้วยังได้ลิ้มรสน้ำอ้อยสด และน้ำอ้อยก้อน ที่สำคัญ คือผลผลิตจากน้ำอ้อย ที่สามารถนำไปปรุงแต่งทำเป็นขนมพื้นบ้าน ที่นิยมในงานบุญหรืองานบวชนาค ในอดีต ซึ่งปัจจุบันหากินได้ยาก คือ การทำขนมปาด ที่เคี่ยวมาจากข้าวและน้ำอ้อยท่านสามารถไปสัมผัสและทดลองชิมได้ในช่วงเวลาดังกล่าว โดยเฉพาะในช่วงการจัดงานเทศกาลของดีบ่อสวก ที่จะมีการจัดแสดงและจำหน่ายผลิตภัณฑ์ ภูมปัญญาท้องถิ่นของแต่ละชุมชน ในช่วงปลายเดือนธันวาคม ของทุกปี