บทประพันธ์

อนึ่งเล่ามีคำโจทก์ กล่าวยกโทษแพทย์อันมี

ปรีชารู้คัมภีร์ เหตุฉันใดแก้มิฟัง

ถอดคำประพันธ์

อีกอย่างมีค่ากล่าวหาแพทย์ที่มีความสามารถจากการเรียนรู้ ทำไมพูดแก้ความเข้าใจผิดก็ไม่ฟังกัน

บทประพันธ์

คำเฉลยแก้ปุจฉา รู้รักษาก็จริงจัง

ด้วยโรคเหลือกำลัง จึ่งมิฟังในการยา

ถอดคำประพันธ์

ถามมาก็ตอบว่ารู้เรื่องการรักษาได้เป็นเรื่องจริงเพราะว่าโรคร้ายแรงเกินความสามารถจึงดื้อยารักษาไม่หาย

บทประพันธ์

เมื่ออ่อนรักษาได้ แก่แล้วไซร้ยากหนักหนา

ไข้นั้นอุปมา เหมือนเพลิงป่าไหม้ลุกลาม

ถอดคำประพันธ์

เมื่อเป็นน้อยรักษาหายได้ เป็นมาก รักษาหายยากมากไข้ที่หนักแล้วนั้น เปรียบเหมือนไฟป่าที่ลุกลามได้รวดเร็วและกว้าง

บทประพันธ์

เป็นแพทย์พึงสำคัญ โอกาสนั้นมีอยู่สาม

เคราะห์ร้ายขัดโชคนาม บางทีรู้เกินรู้ไป

ถอดคำประพันธ์

เป็นแพทย์ควรกำหนดจดจำว่า โอกาสที่ได้รักษาคนไข้มีอยู่ ๓ อย่าง ที่ทำให้ไม่ดีเสียชื่อเสียง ๑.บางทีรู้วิธีรักษาแต่มีสิ่งนำผลร้ายมาทำให้โรคที่เกิดเกินความรู้โรคที่มี

บทประพันธ์

บางทีรู้มิทัน ด้วยโรคนั้นใช่วิสัย

ตน บ รู้ทิฏฐิใจ ถือว่ารู้ขืนกระทำ

ถอดคำประพันธ์

๒.บางทีโรคนั้นไม่เคยรู้ เพราะโรคนั้นตนไม่มีความสามารถรักษา ๓. ไม่รู้แต่อวดว่าตนรู้ฝืนรักษาไข้ไป

บทประพันธ์

จบเรื่องที่ตนรู้ โรคนั้นสู้ว่าแรงกรรม

ไม่สิ้นสงสัยทำ สุดมือม้วยน่าเสียดาย

ถอดคำประพันธ์

เรื่องที่ควรรู้ได้เสนอไปแล้ว บางโรครักษาไม่หายก็อ้างว่าเป็นเพราะกรรม ทำให้รักษาไม่หายคนไข้ตายก็รู้สึกเสียใจ

บทประพันธ์

บางทีก็มีชัย แต่ยาให้โรคนั้นหาย

ท่านกล่าวอภิปราย ว่าชอบโรคนั้นเป็นดี

ถอดคำประพันธ์

บางทีก็โรคหาย แต่โรคหายเพราะยาก็พูดกล่าวอ้างว่า รู้จักรักษาโรคนั้นเป็นอย่างดี

บทประพันธ์

ผู้ใดจะเรียนรู้ พิเคราะห์ดูผู้อาจารย์

เที่ยงแท้ว่าพิสดาร ทั้งพุทธไสยจึ่งควรเรียน

ถอดคำประพันธ์

คนใดต้องการจะเรียนรู้ ต้องพิจารณาคนที่เป็นครูว่ามีความรู้จริง รู้ละเอียด จึงสมควรจะไปเรียนด้วย

บทประพันธ์

แต่สักเป็นแพทย์ได้ คัมภีร์ไสยไม่จำเนียร

ครูนั้นไม่ควรเรียน จะนำตนให้หลงทาง

ถอดคำประพันธ์

เพียงแต่เป็นแพทย์ได้ ตำราความรู้ทางคาถาเวทมนตร์ไม่รู้ ครูคนนั้นไม่ควรเรียนด้วย จะนำให้ผู้เรียนเข้าใจผิดพลาดได้

บทประพันธ์

เราแจ้งคัมภีร์ฉัน ทศาสตร์อันบุราณปาง

ก่อนกล่าวไว้เป็นทาง นิพพานสุศิวาไลย

ถอดคำประพันธ์

เราทราบว่าตำราฉันทศาสตร์เป็นตำราที่มีมาแต่โบราณ เริ่มต้นได้บอกไว้เป็นแนวทางไปสู่การนิพพานดินแดนอันเกษมสุข

บทประพันธ์

อย่าหมิ่นว่ารู้ง่าย ตำรับรายอยู่ถมไป

รีบด่วนประมาทใจ ดังนั้นแท้มิเป็นการ

ถอดคำประพันธ์

อย่าดูหมิ่นว่าเรียนรู้ได้ง่าย ตำรามีวางเรียงอยู่มากมาย รีบคิดอย่างนี้เป็นคนประมาท จริงๆ แล้วไม่มีความสามารถอะไร

บทประพันธ์

ลอกได้แต่ตำรา เที่ยวรักษาโดยโวหาร

อวดรู้ว่าชำนาญ จะแก้ไขให้พลันหาย

ถอดคำประพันธ์

คัดลอกได้แต่ตัวหนังสือ ออกไปรักษาโดยจำแต่ตำราไปพูดแสดงให้ผู้อื่นเข้าใจว่ามีความรู้ ความชำนาญ จะรักษาโรคให้หายได้ทันที

บทประพันธ์

โรคคือครุกรรม บรรจบจำอย่าพึงทาย

กล่าวเล่ห์อุบายหมาย ด้วยโลภหลงในลาภา

ถอดคำประพันธ์

อย่าพูดจากการคาดคะเนว่าโรคที่เป็นคือกรรมหนักที่เกิดขึ้นพร้อมๆกันพูดหลอกลวงเพราะความต้องการสิ่งของ

บทประพันธ์

บ้างจำแต่เพศไข้ สิ่งเดียวได้สังเกตมา

กองเลือดว่าเสมหา กองวาตาว่ากำเดา

ถอดคำประพันธ์

หมอบางคนจำอาการไข้ที่แสดงให้เห็นเพียงอย่างเดียวที่ได้สังเกตมากองเลือดบอกว่าเป็นเสมหะ ลมที่ออกมามากบอกว่าเป็นความร้อนในตัว

บทประพันธ์

คัมภีร์กล่าวไว้หมด ไยมิจดมิจำเอา

ทายโรคแต่โดยเดา ให้เชื่อถือในอาตมา

ถอดคำประพันธ์

ตำราบอกไว้ทุกเรื่อง ทำไมไม่จดไม่จำเอาไว้ บอกว่าเป็นโรคอะไรจากการคิดเอาเองไม่มีเหตุผล ให้คนนับถือตนเอง

บทประพันธ์

รู้น้อยอย่าบังอาจ หมิ่นประมาทในโรคา

แรงโรคว่าแรงยา มิควรถือว่าแรงกรรม

ถอดคำประพันธ์

มีความรู้น้อยอย่ารักษา ขาดความรอบคอบเกี่ยวกับโรคความรุนแรงของโรคต้องใช้ยาที่ดี ไม่ควรคิดว่าเป็นเรื่องกรรมหนัก

บทประพันธ์

อนึ่งท่านได้กล่าวถาม อย่ากล่าวความบังอาจอำ

เภอใจว่าตนจำ เพศไข้นี้อันเคยยา

ถอดคำประพันธ์

อีกอย่างคนไข้พูดถาม อย่าพูดข้อความเพราะหลงตัวเองไม่รับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น พูดว่าตนจำไข้ลักษณะนี้ได้เพราะเคยให้ยา

บทประพันธ์

ใช่โรคสิ่งเดียวดาย จะพลันหายในโรคา

ต่างเนื้อก็ต่างยา จะชอบโรคอันแปรปรวน

ถอดคำประพันธ์

ไม่ใช่โรคจะมีชนิดเดียวที่จะทำให้หายจากโรคทันที ลักษณะประจำตัวต่างกันก็ให้ยาต่างกันจึงจะถูกกับโรคที่เปลี่ยนไปจากลักษณะเดิม

บทประพันธ์

บางทีก็ยาชอบ แต่เคราะห์ครอบจึ่งหันหวน

หายคลายแล้วทบทวน จะโทษยาก็ผิดที

ถอดคำประพันธ์

บางทีก็ให้ยาถูกกับโรค แต่มีสิ่งร้ายเกิดขึ้น โรคจึงเป็นขึ้นอีก หายทุเลาลงไปแล้วเกิดเป็นกลับขึ้นใหม่ จะว่ายาไม่ดีก็ไม่ถูกต้อง

บทประพันธ์

อวดยาครั้นให้ยา เห็นโรคาไม่ถอยหนี

กลับกล่าวว่าแรงผี ที่แท้ทำไม่รู้ทำ

ถอดคำประพันธ์

แสดงสรรพคุณยาเมื่อให้ยานั้นรักษา โรคยังไม่หาย กลับพูดว่าผีร้ายแรงกว่า จริงๆ แล้วทำไปเพราะไม่รู้ว่าควรทำอย่างไร

บทประพันธ์

เห็นลาภจะใคร่ได้ นิยมใจไม่เกรงกรรม

รู้น้อยบังอาจทำ โรคระยำเพราะแรงยา

ถอดคำประพันธ์

เห็นสิ่งของอยากจะได้ ชอบใจก็ไม่เกรงกลัวทำความชั่ว รู้น้อยแต่กล้าทำเพราะหลงตัว โรคหนักขึ้นเพราะผลของยา

บทประพันธ์

โรคนั้นคือโทโส จะภิยโยเร่งวัฒนา

แพทย์เร่งกระหน่ำยา ก็ยิ่งยับระยำเยิน

ถอดคำประพันธ์

โรคนั้นเปรียบกับความฉุนเฉียว จะเป็นมากขึ้นอย่างรวดเร็ว แพทย์เร่งให้ยาซ้ำเข้าไป ก็ยิ่งร้ายแรงหนักขึ้น

บทประพันธ์

รู้แล้วอย่าอวดรู้ พินิจดูอย่าหมิ่นเมิน

ควรยาหรือยาเกิน กว่าโรคนั้นจึ่งกลับกลาย

ถอดคำประพันธ์

มีความรู้อย่าแสดงความรู้ ควรพิจารณาอย่าประมาท ควรให้ยาแค่ไหนหรือให้ยาแรงกว่า โรคจึงเปลี่ยนเป็นอย่างอื่น

บทประพันธ์

ถนอมทำแต่พอควร อย่าโดยด่วนเอาพลันหาย

ผิโรคนั้นกลับกลาย จะเสียท่าด้วยผิดที

ถอดคำประพันธ์

ระมัดระวังทำพอควร อย่ารีบร้อนทำให้โรคหายทันที อาการที่ดีอยู่อาจทรุดลงได้หากโรคที่รักษานั้นเป็นโรคอื่น จะพลาดผิดเพราะทำผิดพลาด

บทประพันธ์

บ้างได้แต่ยาผาย บรรจุถ่ายจนถึงดี

เห็นโทษเข้าเป็นตรี จึ่งออกตัวด้วยตกใจ

ถอดคำประพันธ์

บ้างรู้แต่เรื่องยาระบาย ให้ยาไปถ่ายจนถึงขั้นน้ำดีผิดปกติ เห็นคนไข้ใกล้ตาย จึงรีบแก้ตัวเพราะตกใจ

แหล่งที่มาข้อมูล :

๑. ภาสกร เกิดอ่อน และคณะ. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ม.๕ กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. ๒๕๕๑. พิมพ์ครั้งที่ ๑๐ , อักษรเจริญทัศน์ : กรุงเทพฯ.

๒. https://kumpeechantasad.blogspot.com/2019/02/blog-post.html

๓. https://sites.google.com/site/aphichitsuthawa/khamphir-chanth-sastr-phaethysastr-sngkheraah