Fonoholizm 

Fonoholizm – nadużywanie smartfonów przez dzieci. 

Trudno już dłużej ukrywać ten problem. Fonoholizm – problem patologicznego używania smartfona – realnie istnieje i stanowi poważne zagrożenie dla życia i zdrowia. Dotyczy ono nie tylko dzieci i młodzieży, ale również osób urodzonych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku.

Czym jest fonoholizm

   Pokolenie sieci, pokolenie szklanych ekranów, pokolenie always on – to tylko niektóre z określeń współczesnego pokolenia dzieci i młodzieży urodzonych po 1995 roku. To osoby przepływające między światem realnym i światem wirtualnym, w którym zaspokajają swoje dziecięce i młodzieńcze potrzeby, spędzają czas wolny, poszukują akceptacji i budują poczucie przynależności. Jednakże zbytnie zanurzenie w świat cyfrowy, bez odpowiedniego udziału bezpośrednich relacji tworzonych face to face, może przyczyniać się do nadużywania Internetu i cyfrowych urządzeń mobilnych. Siecioholizm, sieciozależność, cyberzależność, infoholizm, uzależnienie od Internetu, infozależność – to tylko niektóre z nazw obecnie funkcjonujących w specjalistycznej literaturze przedmiotu. W skrócie można powiedzieć, że uzależnienie od Internetu to zachowanie charakteryzujące się utratą kontroli nad korzystaniem z tego narzędzia. Tak rozumiane może prowadzić do społecznej izolacji oraz zaniedbywania różnych form aktywności społecznej, nauki, aktywnego wypoczynku, higieny osobistej oraz zdrowia.
Z racji powszechności używania cyfrowych urządzeń mobilnych, w niniejszym artykule w sposób szczególny pochylimy się nad nowym zjawiskiem, które dość wyraźnie zakorzeniło się w obiegowej opinii, budząc przy tym niemało kontrowersji. Fonoholizm – bo o tym zjawisku mowa – odnosi się do zaburzenia behawioralnego w postaci nałogowego używania telefonu komórkowego. Problem ten – potocznie nazywany uzależnieniem od smartfona – pozostaje doświadczeniem osób, które nie potrafią normalnie funkcjonować bez ciągłej obecności telefonu komórkowego. Urządzenie włączone jest 24 godziny na dobę, ciągle pozostaje w zasięgu ręki, zabierane jest wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Osoba nadużywająca smartfona – fonoholik – cały czas sprawdza, czy nie ma jakiegoś powiadomienia, a z różnych względów nie mogąc odebrać telefonu, czuje niepokój, rozdrażnienie, a nawet skłonna jest do agresji. Zdawać by się mogło, że problem fonoholizm zagraża jedynie dzieciom i młodzieży, jednakże w rzeczywistości dotykać może osób w różnym wieku. 

Kiedy zaczynamy mieć problem

Kiedy zaczyna się fonoholizm? Na tak postawione pytanie trudno jest odpowiedzieć w sposób zdecydowany. Istnieją jednak co najmniej trzy grupy zachowań, które należy obserwować, by zdiagnozować problem. Są to widoczne zachowania użytkowników, odczucia psychiczne towarzyszące (nie)używaniu mediów cyfrowych oraz negatywne skutki z tym związane.

Symptomy nadużywania telefonu komórkowego – ZACHOWANIE:

• nierozstawanie się ze swoim telefonem,

• ciągłe sprawdzane urządzenia i uruchamiane telefonu (np. częste sięganie po telefon, częste  używanie go, sprawdzanie, trzymanie w dłoni bądź blisko siebie, przed sobą),

• przerywanie spotkań/rozmów w celu odebrania bądź nawiązania połączenia/ wiadomości,

• wychodzenie z sali szkolnej w celu odebrania bądź nawiązania połączenia/ wiadomości,

• częste robienie zdjęć typu selfie i dzielenie się nimi z innymi użytkownikami sieci,

• korzystanie z urządzeń w miejscach i sytuacjach, w których nie powinno się tego robić (np. prowadzenie samochodu, przechodzenie przez jezdnię),

• ukrywanie przed innymi (na przykład przed rodzicami) czynności związanych z używaniem smartfona,

• realizacja czynności ze smartfonem w ręku.

Symptomy nadużywania telefonu komórkowego – PSYCHIKA

• odczuwanie silnej potrzeby lub wręcz poczucia przymusu korzystania z telefonu,

• ciągła gotowość na odpisanie na e-mail, SMS,

• odczuwanie niepokoju, rozdrażnienia, gorszego samopoczucia przy próbach przerwania/ograniczenia korzystania z Internetu, komputera,

• wyraźna niezgoda i niezadowolenie z powodu ograniczenia możliwości korzystania z telefonu,

• odczuwanie niepokoju, rozdrażnienia w sytuacjach zabronienia korzystania z telefonu komórkowego,

• podkreślanie ważności wpływu bycia on-line na dziejące się wydarzenia,

• wysokie poczucie bezpieczeństwa związane z byciem on-line,

• przeżywanie strachu (lęku) z powodu niebycia w głównym nurcie informacji,

• przeżywanie negatywnych emocji związanych z niemożnością połączenia się z Internetem (np. szukanie zasięgu za wszelką cenę).

Symptomy nadużywania telefonu komórkowego – NEGATYWNE SKUTKI

• zaniedbywanie innych aktywności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz korzystania z telefonu,

• wycofanie się z dotychczasowych relacji z innymi i zamykanie się w świecie wirtualnym,

• korzystanie z Internetu/urządzeń pomimo szkodliwych następstw (niewyspanie, nieodpowiednie i nieregularne żywienie, zaniedbany wygląd, niewywiązywanie się ze swoich szkolnych, zawodowych, rodzinnych obowiązków),

• nadmierne rozproszenie i dekoncentracja np. na zajęciach lekcyjnych i poza nimi,

• problem z właściwym gospodarowaniem własnym czasem wolnym, 

• częste nudzenie się i nic nie robienie, brak wyraźnej pasji w życiu, niski poziom angażowania się w sprawy szkolne,

• niska aktywność ruchowa, brak spędzania czasu wolnego w sposób aktywny,

• przejawianie tendencji do izolacji, pozostawanie na uboczu grupy,

• ogólne przemęczenie organizmu, przeciążenie informacyjne.

Zjawisko, jakim jest fonoholizm, nie występuje na żadnej z międzynarodowych klasyfikacji zaburzeń psychicznych, przez co nie ma jasno zdefiniowanych kryteriów diagnostycznych. Na podstawie dostępnej literatury można powiedzieć, że objawami nadużywania smartfona pozostają:

• tolerancja (potrzeba coraz dłuższego korzystania z telefonu komórkowego) przy jednoczesnym wyraźnym spadku satysfakcji osiąganej w konkretnej jednostce czasu,

• objawy odstawienia (pobudzenia psychoruchowe, niepokój, lęk, obniżony nastój, obsesyjne myślenie o tym, co dzieje się w przestrzeni Internetu, fantazje i marzenia senne na temat smartfonów, celowe lub mimowolne poruszanie palcami w sposób charakterystyczny dla pisania na klawiaturze, korzystanie z urządzenia w celu uniknięcia przykrych objawów abstynencyjnych po odstawieniu Internetu),

• utrata kontroli nad czasem używania telefonu komórkowego,

• zakończone niepowodzeniem próby ograniczania lub zaprzestania korzystania ze smartfona,

• poświęcanie dużej ilości czasu na wykonywanie czynności związanych ze smartfonem,

• zmniejszanie lub rezygnowanie z dotychczas podejmowanych aktywności na rzecz korzystania ze smartfona,

• korzystanie z telefonu komórkowego pomimo świadomości doświadczania trwałych bądź narastających problemów somatycznych, psychologicznych lub społecznych. 

Dlaczego się uzależniamy

Pomimo niewątpliwych korzyści, jakich doświadczamy w związku z codziennym używaniem smartfonów podłączonych do Internetu, okazuje się, że możemy w bardzo prostu sposób utracić nad nim kontrolę. W roku 2016 w Gdyni Fundacja Dbam o Mój Z@sięg przeprowadziła eksperyment polegający na odłączeniu 103 młodych osób na 72 godziny od wszelkich urządzeń cyfrowych. Ochotnicy mieli w ciągu tygodnia znaleźć trzy następujące po sobie doby, w których nie mogli używać Internetu, tabletów, smartfonów, konsol do gier, radia, telewizji. W ciągu doby zwolniło się przeciętnie około 4 godzin czasu wolnego. Niestety część młodzieży oraz ich rodziców nie potrafiła w sposób kreatywny tego czasu zagospodarować. Badania eksperymentalne prowadzone wśród gdyńskiej młodzieży, jak również wywiady jakościowe prowadzone z uczestnikami eksperymentu oraz ich rodzicami rzuciły światło na czynniki, które miały decydujący wpływ na powodzenie naukowego przedsięwzięcia. Jakie czynniki wpływają na to, że dzieci i młodzież nadużywają korzystania z mediów cyfrowych? To opowieść na kolejny odcinek, ale już teraz można wskazać na kilka z nich:

• niekontrolowana „inicjacja cyfrowa”,

• nieograniczony dostęp do Internetu, w szczególności w urządzeniu mobilnym,

• brak zasad korzystania z mediów cyfrowych,

• nadaktywność w portalach społecznościowych,

• nuda, brak pasji zainteresowań,

• brak edukacji cyfrowej ze strony rodziców,

• złe relacje z rodzicami.

Pomimo tego, że fonohlizm nie występuje na międzynarodowych klasyfikacjach chorób, trudno powiedzieć, że problemu realnie nie ma. Pamiętajmy jednak o tym, że jeśli dzieci i młodzież nadużywają smartfonów i innych cyfrowych dobrodziejstw, to jest to skutek konkretnych czynników. Pamiętajmy również o tym, że to nie media cyfrowe są złe. Złe lub dobre mogą być nasze nawyki w zakresie ich używania. Wysokie bądź niskie mogą być nasze cyfrowe kompetencje. Właściwe bądź niewłaściwe mogą być intencje, w jakich wykorzystujemy nowe technologie. I jeszcze jedna kwestia: to nie sam smartfon nas uzależnia, ale to, co on nam oferuje.

  dr Maciej Dębski