Aula 6
BACTERIOLOGIA VEGETAL RELACIONADA A PATOLOGIA FLORESTAL
1. INTRODUÇÃO
2. HISTÓRICO
3. CÉLULA BACTERIANA
4. DIAGNOSE
5. PRINCIPAIS GÊNEROS DE BACTÉRIAS FITOPATOGÊNICAS
6. CICLO DAS RELAÇÕES PATÓGENO - HOSPEDEIRO
7. BIBLIOGRAFIA RECOMENDADA
8. SITE COMPLEMENTAR
ATENÇÃO: Os textos abaixo estão relacionados ao teor resumido das aulas devendo, portanto, serem complementados com a Bibliografia recomendada (http://sites.google.com/site/paulobrioso/bibliografia)
_______________________________________________________________________________________________________________________
INTRODUÇÃO
Afetam espécies de interesse econômico, por exemplo:
"Cancro Cítrico" - Xanthomonas citri subsp. citri
1957: Primeira constatação no Brasil - Programa de erradicação
1996: Introdução da Lagarta Minadora dos Citros (Phyllocnistis citrella)
"Clorose Variegada dos Citros" (CVC) - Xylella fastidiosa
1987: constatação da CVC, nova doença no Brasil e no mundo.
Seqüenciamento do genoma da bactéria
“Oak Leaf Scorch” = Escaldadura do Carvalho (Quercus spp.)
“Elm Leaf Scorch” = Escaldadura do Olmo (Ulmus spp.)
No Brasil, atualmente, temos 249 espécies citadas afetando plantas (vide em https://sites.google.com/view/bacteriasbrasil/home).
Doenças em Essências Florestais no Brasil (exemplos)
- Galha de Agrobacterium em Ingazeiro – Agrobacterium rubi (= Rhizobium rubi)
- Bacteriose da Lanterneira (Lophanthera lactescens) - Pseudomonas syringae
- Murcha Vascular do Eucalipto - Ralstonia solanacearum (= Pseudomonas solanacearum)
Casuarina sp., Corymbia citriodora, Eucaliptus grandis, E. grandis x E. urophylla, E. pellita, E. saligna, E. spp., E. trabutii, E. urophylla, Mimosa scabrella (Bracatinga).
Casuarina equisetifolia - China
Em áreas desmatadas, em árvores jovens – AP, BA, ES, MA, MG, PA, SP
- Mancha Foliar do Eucalipto – Xanthomonas campestris – Eucaliptus urophylla
HISTÓRICO
No Mundo
1882 – Thomas Jonathan Burrill - Queima da macieira e da pereira.
1889 – Erwin Frink Smith - etiologia bacteriana de pelo menos cinco enfermidades de plantas, dentre as quais a Queima da macieira e pereira, atribuída a Erwinia amylovora.
No Brasil
Décadas de 1940 a 1950 - Otávio Drummond, Josué Deslandes, Veridiana Victoria Rossetti, Charles Frederick Robbs
Célula bacteriana
Morfologia
Organismos unicelulares, Procariotos, Ausência de organelas
Formato de bastonete (exceto Streptomyces) para as fitopatogênicas
Flagelo
Disposição e Inserção - taxonomia
Atriquia,
Monotriquia,
Lofotriquia,
Peritriquia
Estrutura e Função dos Componentes Celulares
Cápsula
Citoplasma
DNA Cromossômico
Flagelo
Inclusões
Membrana Plasmática
Mesossomo ?
Parede Celular
Pilus
Plasmídeo
Ribossomas
Composição da parede celular
Gram positiva
Gram negativa
DIAGNOSE
Teste Biológico,
Teste Físico-químico,
Teste Sorológico,
Teste Molecular
PRINCIPAIS GÊNEROS DE BACTÉRIAS FITOPATOGÊNICAS
Taxonomicamente, as bactérias fitopatógênicas são classificadas em Domínio, Reino Subreino, Infrareino, Filo, Classe, Subclasse, Ordem, Família, Gênero, Espécie
Acetobacter
Acidovorax
Acinetobacter
Agrobacterium
Arthrobacter
Bacillus
Brenneria
Burkholderia
Clavibacter
Clostridium
Curtobacterium
Deinococcus
Dickeya
Enterococcus
Erwinia
Herbaspirillum
Leifsonia
Lelliottia
Liberibacter
Nocardia
Pantoea
Paracoccus
Pectobacterium
Phytobacter
Pluralibacter
Pseudomonas
Ralstonia
Rathayibacter
Rhizobium
Rhizorhapis
Rhodococcus
Samsonia
Serratia
Sphingomonas
Stenotrophomonas
Streptomyces
Xanthomonas
Xylella
Xylophilus
Observação: Em negrito, gêneros (onze) que possuem espécies que infectam essências florestais no Brasil.
No endereço eletrônico http://www.fito2009.com/fitop/patbacteria.html são encontradas todas as espécies (31 espécies), hospedeiros e distribuição geográfica das bactérias fitopatogênicas já relatadas no Brasil em essências arbóreas e/ ou arbustivas conforme abaixo relacionadas:
Agrobacterium radiobacter, Agrobacterium rubi, Agrobacterium vitis (3 espécies)
Burkholderia andropogonis (1 espécie)
“Candidatus Liberibacter americanus”, “Candidatus Liberibacter asiaticus” (2 espécies)
Erwinia amylovora, E. nucifera, E. psidii (3 espécies)
Herbaspirillum rubrisubalbicans (1 espécie)
Pantoea agglomerans (1 espécie)
Pseudomonas aeruginosa, P. cichorii, P. putida, P. savastanoi, P. syringae, P. syringae pv. papulans, P. syringae (7 espécies)
Ralstonia solanacearum (1 espécie)
Xanthomonas arborícola pv. pruni, Xanthomonas axonopodis, X. axonopodis pv. cassiae, X. axonopodis pv. eucalyptorum, X. campestris, X. campestris pv. cordiae, X. campestris pv. mangiferaeindicae, X. campestris pv. paulliniae, X. citri subsp. citri, X. hortorum pv. hederae, X. marantae (11 espécies)
Xylella fastidiosa (1 espécie)
No endereço eletrônico http://www.fito2009.com/fitop/fitoplabbactquar.html são encontradas todas as espécies bacterianas quarentenárias para o Brasil.
CICLO DAS RELAÇÕES PATÓGENO - HOSPEDEIRO
Inóculo – Fonte de Inóculo
Disseminação
Água no Solo
Animais
Chuva e Vento
Insetos – Cigarrinha ou Psilídeo
Órgãos Vegetais Infectados
Sementes
Ser Humano
Tratos culturais
Infecção
Pré-penetração
Penetração
Aberturas naturais – Estômatos, Hidatódios, Lenticelas, Flores
Ferimentos
Abscisão de órgãos
Alongamento e emissão de raízes
Fungos e Nematóides
Insetos
Intempéries
Tratos culturais: amarrio, desbrotas, podas
Colonização
Espaços Intercelulares
Feixes Vasculares
Sintomas - Necróticos e/ou Plásticos
Reprodução
Fissão Binária - Curva de crescimento bacteriano
Variabilidade
Mutação
Recombinação Genética
Conjugação
Transdução
Transformação
Exteriorização
Disseminação
Sobrevivência
Órgãos Vegetais Infectados e Restos Culturais
Planta Hospedeira
Populações Residentes
Sementes ou Partes Vegetativas
Solo
Vetores - Insetos
*Ausência de esporos ou estruturas de sobrevivência, nos principais gêneros de bactérias fitopatogênicas.
BIBLIOGRAFIA RECOMENDADA
A lista bibliográfica para estudo dos tópicos acima listados pode ser acessada no endereço eletrônico http://www.fito2009.com/fitop/fitopbiblio.htm ou http://sites.google.com/site/paulobrioso
SITE COMPLEMENTAR