Το χωριό

Τα Ακούμια βρίσκονται βόρεια στους πρόποδες του βουνού ΣΙΔΕΡΩΤΑΣ (υψόμετρο βουνού 1200 μέτρα). Είναι ημιορεινό χωριό με υψόμετρο 530 μέτρα, έχει 350 περίπου μόνιμους κατοίκους σήμερα, ενώ στην απογραφή του 1951 είχε 885. Υπάγονται στο Δήμο Αγίου Βασιλείου του Νομού Ρεθύμνης.

Έχουν μια όμορφη μεγάλη πλατεία με ένα μεγάλο γερο πλάτανο στη μέση της, άγνωστης ηλικίας. Γύρω από αυτήν βρίσκονται τα καφενεία του χωριού, μια βρύση με κρύο νερό και η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, πολιούχου του χωριού, που εορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Λίγο παραπάνω από την πλατεία, 30 μέτρα περίπου, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Δεν εορτάζει μόνο στις 23 Απριλίου αλλά και στις 3 Νοεμβρίου, γιορτή του Αι Γιώργη του Μεθυστή. Συνεχίζοντας ένα πανάρχαιο έθιμο όλοι οι οινοπαραγωγοί του χωριού πηγαίνουν ένα ή ενάμισι κιλό κρασί, το ευλογεί ο παπάς για την καλή επιτυχία όλης της σοδειάς της χρονιάς, βγαίνει στην πλειοδοσία και τα χρήματα δίνονται υπέρ της εκκλησίας. Στη συνέχεια η διοίκηση του εκπολιτιστικού συλλόγου του χωριού προσκαλεί όλο το εκκλησίασμα στην απαστράπτουσα από καθαριότητα και περιποίηση μεγάλη αίθουσα του συλλόγου, προσφέροντάς τους ένα ευχάριστο πρωινό, πιλάφι, βραστό κρέας και άλλα κεράσματα, με την ευχή «και του χρόνου».

Στην άκρη της δυτικής πλευράς του χωριού βρίσκεται η εκκλησία της ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ή «ΤΟΥ ΑΦΕΝΤΗ ΜΑΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ» που εορτάζει στις 6 Αυγούστου. Πρόκειται για βυζαντινό ναό και η ίδρυσή του τοποθετείται τον 14ο – 15ο αιώνα. Περιέχει αξιόλογες βυζαντινές αγιογραφίες και δέχεται συχνά πολλούς ξένους επισκέπτες.

Πιο κάτω από το χωριό σε μια καταπράσινη κοιλάδα σημαντικό αξιοθέατο αποτελεί ο ΑΚΟΥΜΙΑΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ. Ο εν λόγω ποταμός, μήκους περίπου 20 χιλιομέτρων, καταλήγει στο Λιβυκό πέλαγος.

Έχει δυο πέτρινες γέφυρες, τη μια στην Παλαιοκαμάρα, περιοχή Κατεβατής, και την άλλη στην Κουλούρα, περιοχή Βρομονερά, με μεγάλη αρχαιολογική και ιστορική αξία. Στις όχθες του υπάρχουν πέντε νερόμυλοι αλευρόμυλοι. Από αυτούς, ο ένας στην Αγία Λευτέρα και ο άλλος στους Πατοίχους, περιοχή Κατεβατής, μέχρι το 1960 εξυπηρετούσαν τους κατοίκους των γύρω χωριών στην άλεση των σιτηρών τους. Οι άλλοι δυο βρίσκονταν στην Πρικοσυκιά στην απέναντι όχθη του ποταμού, που ανήκει στην περιοχή της Κρύας Βρύσης. Ο τελευταίος βρίσκονταν στην περιοχή της Γιαλιάς που αποκαλούνταν «των Αρμένων οι μύλοι. Από τους τρεις τελευταίους διασώζεται το «λυγάτο» και τοίχοι. Με βάση το υψόμετρο στο οποίο βρίσκονται σήμερα και τη σημερινή κοίτη του ποταμού εκτιμάται πως είναι εκατονταετιών , άρα σημαντικού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Στον Ακουμιανό ποταμό το 1868 έγινε μια μεγάλη μάχη μεταξύ επαναστατών και Τούρκων στην οποία σκοτώθηκαν πολλοί επαναστάτες και πολλοί πνίγηκαν στον ποταμό.

Κοντά στο χωριό, βρίσκονται σπήλαια και πιο συγκεκριμένα, μια μεγάλη σπηλιά στην τοποθεσία Σπήλε, μια άλλη στην περιοχή «του Δράκου το χάλαβρο», πιθανή κατοικία ενός δράκου του παραμυθιού. Πάνω στο βουνό, στην «Τρύπα του Κοντογιώργη» βρίσκεται μια μεγάλη υπόγεια σπηλιά με στενή είσοδο, την οποία παλιότερα χρησιμοποιούσαν οι βοσκοί για τη φύλαξη των γαλακτοκομικών τους προϊόντων ελλείψει ψυγείων την εποχή εκείνη. Επίσης διάσπαρτες σε διάφορα σημεία της περιοχής βρίσκονται τα εξής σπήλαια: Τρυπητή, Στενοπύργια, Κυνηγόσπηλιο, Γεραπετρίτη, Φαράγγι, Γαιδουρόφραγμα και σπηλιά Μαρκουλομανόλη.

Μπαίνοντας στο χωριό η τοποθεσία λέγεται «Μυλόριακος» (Μύλος και ρυάκι). Εκεί βρίσκεται ένας ημικατεστραμμένος αλευρόμυλος – νερόμυλος που θα ήταν ωφέλιμο να επισκευαστεί από κάποιο φορέα και να συντηρείται ως ιστορικό μνημείο. Στην εν λόγω τοποθεσία την εποχή που οι μόνιμοι κάτοικοι Ακουμίων και Βρυσών ξεπερνούσαν τους 1150, τους καλοκαιρινούς μήνες ήταν τόπος συνάντησης και περιπάτου για τους νέους και τις νέες του χωριού.

Στην κορυφή του βουνού ΣΙΔΕΡΩΤΑΣ έχουν τοποθετηθεί αιολικά πάρκα, επένδυση πολλών εκατομμυρίων ευρώ, που σύμφωνα με πληροφορίες σύντομα θα τεθούν σε λειτουργία. Έτσι οι ισχυροί βόρειοι άνεμοι (ο Βορές κατά την τοπική διάλεκτο), η κατάρα του τόπου, που ευθύνεται για την επέκταση πολλών πυρκαγιών τους θερινούς κυρίως μήνες, μετεξελίσσεται στη μεγαλύτερη ίσως πλουτοπαραγωγική πηγή που γνώρισε ποτέ η περιοχή. Ο δρόμος για την κορυφή μήκους 7 χιλιομέτρων από την πλατεία του χωριού, αν και χωματόδρομος, βατός για όλα τα οχήματα, αξίζει τον κόπο.

Στην κορυφή του βουνού πάνω σ’ ένα βράχο, ανεβαίνοντας 72 σκαλιά, κτισμένα παραπλεύρως αυτού, βρίσκεται η εκκλησία της ΑΝΑΛΗΨΗΣ με μια εκπληκτική θέα, αφού φαίνεται όλο το Λιβυκό πέλαγος και σχεδόν όλη η Κρήτη.. Εορτάζει την ημέρα της Αναλήψεως, δηλαδή 40 μέρες μετά από το Πάσχα, με πάρα πολλούς προσκυνητές. Από την παραμονή της γιορτής οι ακούραστοι και πάντοτε πρόθυμοι, ΛΑΜΠΑΡΔΑΡΙΣΤΟΔΗΜΟΣ, , Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Ο ΜΑΝΟΛΗΣ Ο ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ ΤΟΥ ΛΕΥΤΕΡΗ, Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΠΑΠΟΥΤΣΙΔΑΚΗΣ και πολλοί άλλοι, μεταβαίνουν και προετοιμάζουν το φαγητό της επομένης για τους προσκυνητές. Την ημέρα της γιορτής, μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, κατεβαίνουν, και σε μια αίθουσα που κτίστηκε πρόσφατα γι’ αυτό το σκοπό, αρχίζει το πλούσιο φαγοπότι με πιλάφι, βραστό κρέας, σουβλάκια, τυριά και πολλά κεράσματα. Ακολουθεί χορός και τραγούδι που διαρκούν μέχρι τις βραδινές ώρες.

Αξιοσημείωτης θρησκευτικής αλλά και φυσικής ομορφιάς είναι το ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ στην Κατεβατή. Μέχρι το 1974 ήταν ένα έρημο εκκλησάκι. Ο μοναχός ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ το ανακαίνισε, έκτισε ακόμη δυο εκκλησάκια και διάφορους βοηθητικούς χώρους. Λόγω της ευσέβειας και της ασκητικής του μορφής έγινε τόπος προσέλευσης πολλών προσκυνητών από όλη την Κρήτη και κυρίως Χανιωτών. Εορτάζει στις 17 Ιανουαρίου. Προσφέρεται φαγητό από την Ιερά Μητρόπολη Λάμπης και Σφακίων.

Στο νότιο μέρος του χωριού, περιοχή Γιαλιάς, βρίσκεται η εκκλησία ΑΓΙΟΣ ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ μέσα σε άγρια γκρεμνά με μια καταπράσινη μικρή ρεματιά μεγάλης φυσικής ομορφιάς. Εδώ υπάρχουν ημικατεστραμμένα κελλιά στα οποία διέμεναν από πολύ παλιά μοναχές. Στη συνέχεια πριν από πολλά χρόνια διέμενε ένας μοναχός και τον ονόμαζαν Άγιο Γέροντα. Εορτάζει στις 12 Ιουνίου. Και εδώ προσέρχονται πολλοί προσκυνητές, όπου μετά τη θεία λειτουργία προσφέρονται εδέσματα ίδια με αυτά του πανηγυριού της Αναλήψεως.

Στην τοποθεσία Άγιος Ιωάννης, περιοχή Γιαλιάς, βρίσκεται ο νεοαναγειρόμενος Ιερός Ναός του Αγίου Ιωάννη, μια από τις καλύτερες εξοχικές εκκλησίες. Κτίστηκε με μέριμνα και δαπάνη του ΠΑΠΑ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΑΚΗ. Στη θέση της υπήρχε παλιότερα μια παλιά εκκλησία, από την οποία είχε μείνει μόνο ένα τειχάκι. Το οικόπεδο δώρισε ο ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ.

Στην τοποθεσία ΠΑΝΑΓΙΑ περιοχή Γιαλιάς η εκκλησία «Παναγία» γιορτάζει την Παρασκευή του Πάσχα, εορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Και εδώ προσέρχονται πολλοί προσκυνητές. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας η ΡΟΥΣΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ πρόσφερε δίσκους με τυρί και γλυκά στο εκκλησίασμα. Στη συνέχεια, τα τελευταία χρόνια,το ζεύγος ΜΑΝΟΛΗΣ και ΖΑΜΠΙΑ ΓΑΛΑΓΚΟΥΡΑΚΗ, χωρίς να υπολογίσουν κόπο και έξοδα και χωρίς καμιά βοήθεια από κανένα, ετοιμάζουν και προσφέρουν σ’ όλο το εκκλησίασμα καλομαγειρεμένο νόστιμο πιλάφι, βραστό κρέας, κρασί κ. τ. λ. Ερμηνεύοντας το αίσθημα των προσκυνητών και εμένα του ίδιου τους ευχαριστούμε και τους ευχόμαστε υγεία και ευτυχία στην οικογένειά τους.

Στην ίδια περιοχή, στην τοποθεσία «Άγιοι Απόστολοι» βρίσκεται η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων που εορτάζει στις 30 Ιουνίου. Στην τοποθεσία «Λυτινιανά» βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Άννας που εορτάζει στις 25 Ιουλίου. Και στα δυο πανηγύρια ο ιερουργών ΠΑΠΑ ΓΙΑΝΝΗΣ και άλλοι Βρυσανοί προσφέρουν πλούσια εδέσματα στους προσκυνητές,

Στην τοποθεσία «Βρουλέ» στην ίδια περιοχή υπάρχει μια πηγή νερού που δροσίζει και ξεδιψάζει όλους τους περαστικούς. Όλη η περιοχή της Γιαλιάς αρδεύεται και υδρεύεται από γεώτρηση με μεγάλη ποσότητα πόσιμου νερού. Στην ίδια περιοχή έχουν κτιστεί αρκετές εξοχικές κατοικίες.

Η περιοχή της Γιαλιάς προχωρώντας νότια καταλήγει στο Λιβυκό πέλαγος.

Εκεί βρίσκεται η πανέμορφη παραλία της Τριόπετρας με τα πεντακάθαρα γαλανά νερά της με μια συνεχή αμμουδιά περίπου 1000 μέτρων. Εκεί υπάρχουν ταβέρνες, μικρά ξενοδοχεία, διαμερίσματα και δωμάτια για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών.