Wat kenmerkt (het begeleiden van) een Professionele Leergemeenschap?
Willem de Vlaming, juli 2024
Een professionele leergemeenschap (PLG) is een groep of team onderwijsprofessionals die samen, lerend en onderzoekend, werken aan de ontwikkeling van hun onderwijspraktijk — om zo het onderwijs aan de leerlingen te verbeteren. Daarbij richten zij zich zowel op de kwaliteit en effectiviteit van hun individuele en gezamenlijke professionele denken en handelen (en de uitkomsten daarvan) in hun onderwijspraktijk, als het samen professionele leergemeenschap zijn.
Een professionele leergemeenschap heeft de autonomie en opdracht om (binnen de kaders van onderwijswetgeving en het eigen bestuur en school) zelf doelen te stellen, beslissingen te nemen en passende aanpakken te ontwerpen — gericht op het realiseren van een ononderbroken ontwikkeling van leerlingen, en continue ontwikkeling van de kwaliteit en effectiviteit van de PLG en haar leden. De autonomie is verbonden met de plicht om verantwoording af te leggen over passendheid, kwaliteit, effectiviteit, efficiency, legitimiteit, et cetera.
Professionals in een professionele leergemeenschap moeten intrinsiek gemotiveerd en competent zijn om zelfsturend en resultaatgericht (samen) te willen en kunnen werken aan de ontwikkeling van de kwaliteit en effectiviteit van hun individuele en gezamenlijke professionele denken en handelen — en de uitkomsten daarvan. Dat vraagt van hen een onderbouwde visie op (de ontwikkeling van) onderwijs, de eigen beroepsrol, de professionele leergemeenschap, en de beroepscontext.
In een professionele leergemeenschap zijn professionals samen ‘in control’ op (het ontwikkelen van) de kwaliteit en effectiviteit van het individuele en gezamenlijke (professionele) denken en handelen — en de uitkomsten daarvan. Let wel, ‘in control zijn’ betekent niet anderen sturen en controleren maar het systematisch (zelf) monitoren en (zelf) evalueren of (je eigen) doelen en normen (door jezelf) worden gehaald — en waar nodig bijsturen.
Belangrijk hierbij zijn de concepten ‘professional’, ‘professionele ruimte’, en ‘professionaliteit’. Een professional is iemand met expertise op een hoog niveau, en die deze met een hoge mate van zelfsturing en professionele autonomie en ruimte toepast — om resultaten te leveren die aan bepaalde (professionele) normen en verwachtingen voldoen. Professionele autonomie en ruimte staan voor de vrijheid en onafhankelijkheid die professionals hebben om (binnen professionele kaders) zelfstandig beslissingen te nemen en acties te ondernemen in hun vakgebied. Het omvat het gezag, de verantwoordelijkheid en de speelruimte om op basis van hun oordeelsvermogen en expertise hun werk uit te oefenen. Voorwaardelijk voor het krijgen en behouden van die autonomie en ruimte is ‘professionaliteit’. Professionaliteit wordt gekenmerkt door een hoog niveau van competentie, verantwoordelijkheid, integriteit en ethisch gedrag bij het handelen rond complexe vraagstukken in dynamische contexten. Belangrijke kenmerken zijn: handelen conform de normen en waarden van het beroep; zelfontwikkeling; klantgerichtheid; effectiviteit en resultaatgerichtheid; analytische vaardigheden en oordeelsvorming; flexibiliteit en creativiteit.
Leidinggevenden en bestuurders hebben vooral een kaderstellende, richtinggevende en faciliterende rol. Zij moeten (gefundeerd) vertrouwen hebben in de capaciteiten van de professionals in de professionele leergemeenschap. Zij moeten wel ‘in control’ zijn op de (basis)kwaliteit en effectiviteit van de PLG en haar leden. Uiteindelijk blijven schoolleiders en besturen eindverantwoordelijk voor de kwaliteit, effectiviteit en doelmatigheid van: het onderwijsproces; de veiligheid en het schoolklimaat; de onderwijsresultaten; (zelf)sturing, kwaliteitszorg en ambitie; evaluatie, verantwoording, dialoog; bedrijfsvoering en financiën.
Het begeleiden van een professionele leergemeenschap, is vooral gericht op het (verder) ontwikkelen van eigenaarschap en zelfsturende verantwoordelijkheid, en het ‘in control zijn’ van de professionals in de PLG. Voorkomen moet worden dat begeleiders (gedreven door haast en goede bedoelingen) de professionele autonomie en zelfsturing van betrokkenen (tijdelijk) terzijde schuiven. Een begeleider moet de verleiding kunnen weerstaan: om zelf de benodigde kennis, doelen, aanpakken en oplossingen aan te dragen; en om zich als beoordelaar op te stellen.
Kenmerkend voor de begeleiding is de-privatisering van het werk en ontindividualisering van de begeleiding. De begeleiding wordt zo ontworpen dat zij van de professionals in de PLG samenwerking en dialoog vragen bij het stellen van doelen, ontwerpen van aanpakken, en realiseren van resultaten. Begeleiding vindt daarom vooral plaats met meerdere professionals tegelijk — waarbij zij uitgedaagd worden tot het delen van visies, onderliggende mentale modellen, en kennis en ervaringen. Dialoog en kennisuitwisseling vinden plaats in interactie tussen de leden van de PLG — en niet via de begeleider. Dergelijke interactie en samenwerking stimuleert diversiteit in probleembeleving, probleemanalyse en probleemoplossing — en een gevoel van gemeenschap en wederzijdse steun.
Begeleiders stellen vragen en ontwerpen interventies die aanzetten tot (gezamenlijke) reflectie door de leden van de professionele leergemeenschap op het zelfsturend ‘in control zijn’ op de kwaliteit en effectiviteit van hun (gezamenlijke) professionele denken en handelen — en de uitkomsten daarvan.
— ⓦ —
Wil je je verder oriënteren en verdiepen, dan staan hieronder wat leestips. ‘Samen bouwen aan een professionele leergemeenschap’ is een praktisch boekje met handvatten voor zelf-onderzoek en het zelfgestuurd ontwikkelen van een professionele leergemeenschap, kwaliteitscultuur en effectieve onderwijspraktijk.
Heb je als (groep) begeleider(s) van een professionele leergemeenschap, of als professionele leergemeenschap, behoefte aan meer informatie, coaching of begeleiding, neem dan contact op.
Willem de Vlaming
+31 6 52 065 160 / wdv.advies@gmail.com / https://sites.google.com/view/wdv-advies/
Verder lezen
Samen bouwen aan een professionele leergemeenschap. [LINK]
Een goede school. ‘In control zijn en (bege)leiderschap. LINK
Werkt ‘HET’? Wanneer zeg je in het onderwijs dat ‘iets’ werkt? LINK