Willem de Vlaming april 2023
Als je de kwaliteit en effectiviteit van het onderwijs wilt verbeteren ligt het mijns inziens voor de hand om vooral te kijken naar:
Een concretisering en afbakening van de opdracht aan het onderwijs, de gewenste uitkomsten en het 'in control zijn' op het onderwijsproces en realiseren van die uitkomsten door onderwijsprofessionals, teams, schoolleiders en bestuurders.
En het faciliteren van de toerusting van betrokkenen om ze in staat te stellen dat ook waar te kunnen maken.
Als je samen (overheid, onderwijsveld, besturen en scholen) vooraf voor een meerjarige periode afspreekt:
Wat de gewenste concrete werkwijzen, uitkomsten en resultaten zijn op afgebakende concrete aspecten van het onderwijs op verschillende niveaus in het onderwijs (schoolbestuur / school).
Welke indicatoren, standaarden en beoordelingsprocedure relevant zijn bij de latere evaluatie.
Dan kun je komen tot een helder resultaatgericht sturingsmodel.
⸻—
Misschien is het nuttig om op een rij te zetten wat de (wettelijke) bedoeling is van het primair onderwijs en hoe daarbij de zorg voor kwaliteitszorg is georganiseerd.
Het primair onderwijs moet (WPO) zo worden ingericht dat leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces kunnen doorlopen, afgestemd op: 1) de ontwikkelingsbehoeften van leerlingen, 2) de verplichte ‘vakken’, kerndoelen en streefniveaus. In het schoolplan moet het kwaliteitsbeleid / kwaliteitssysteem worden beschreven.
Kwaliteitszorg
Een kwaliteitssysteem is een samenhangend geheel van procedures, processen en instrumenten dat wordt gebruikt om kwaliteitszorg vorm te geven en te borgen. Het kwaliteitssysteem helpt bij het monitoren van: a) de kwaliteit van de beoogde uitkomsten en resultaten; b) de kwaliteit en effectiviteit van interventies en instrumenten; c) de kwaliteit en effectiviteit van individueel en gezamenlijk professioneel denken en handelen.
Een kwaliteitscultuur wordt gekenmerkt door een gezamenlijk streven ‘In Control te zijn’ op de kwaliteit, efficiency, effectiviteit en rechtmatigheid van het individuele en gezamenlijke professionele denken en handelen (en de uitkomsten daarvan). ‘In Control zijn’ is: 1) het systematisch vaststellen dat gestelde doelen behaald worden en aan standaarden voldaan wordt; 2) indien nodig op passende wijze bijsturen.
Standaardisatie van competenties, werkprocessen, en onderwijsmethoden, en het hanteren van een normerende pedagogisch didactisch concept --- kunnen heel belangrijk zijn voor de borging en ontwikkeling van de kwaliteit en effectiviteit van het (gezamenlijk) professioneel denken en handelen. Maar als je een school of schoolteam wilt aanspreken op kwaliteit van uitkomsten en opbrengsten van het onderwijsproces, dan zul je die gewenste uitkomsten, en methode van evalueren ook concreet moeten maken.
De rolverdeling
Onderwijsprofessionals leveren (samen) vanuit professionele autonomie (in samenwerking) maatwerk bij het realiseren van ononderbroken ontwikkeling van leerlingen (richting kerndoelen) afgestemd op individuele ontwikkelingsbehoeften.
Schoolteams en schoolleiders zijn verantwoordelijk voor het ‘in control zijn’ op borging en ontwikkeling van de kwaliteit en effectiviteit van hun individueel en gezamenlijk professioneel denken en handelen en de uitkomsten daarvan. Bestuurders zijn verantwoordelijk voor het ‘in control zijn’ op de wijze waarop schoolteams en schoolleiders ‘in control zijn’.
Het idee is dat betrokkenen elkaar stimuleren en helpen hun rollen zo goed mogelijk te vervullen. Dit vormt samen een redelijk uitgebalanceerd model met ‘checks and balances’.
De overkoepelende focus met betrekking tot kwaliteit en kwaliteitszorg
Voldoen wij aan de opdracht aan het onderwijs (wettelijk en niet-wettelijk) met betrekking tot
het ononderbrokeontwikkelingsproces van leerlingen
de afstemming op de ontwikkelingsbehoeften van leerlingen
de kerndoelen van het onderwijs en niveau’s
doelmatigheid en rechtmatigheid
Realiseren wij de ambities, doelstellingen en uitkomsten van de overheid, ons bestuur, onze school, ons team en onszelf?
Zijn ons kwaliteitssysteem en onze kwaliteitscultuur op orde? Zijn wij (professional, team, schoolleiders, bestuurders) ‘in control’ op (de planmatige borging en ontwikkeling van de kwaliteit en effectiviteit van) het planmatig borgen en ontwikkelen van de kwaliteit en effectiviteit van het individuele en gezamenlijke professionele denken en handelen?
Voldoen wij aan de overige wettelijke voorschriften?
NB: Dat er nogal wat uiteenlopende (veelal impliciete) mixen van visies zijn met betrekking tot de essentie (en daarmee kwaliteit) van onderwijs maakt de dialoog over kwaliteit complex, denk bijvoorbeeld aan: kwalificatie, socialisatie, persoonsvorming, kennisoverdracht, emancipatie, kansengelijkheid, maximalisatie van ‘er uithalen wat erin zit', allocatie en selectie, klaarstomen voor arbeidsmarkt, burgerschap, gelijkwaardigheid, culturele vorming, sociale beheersing, opvoeding tot loyaal staatsburger, opvoeding tot maatschappelijke weerbaarheid, vorming van de nieuwe mens.