Willem de Vlaming
februari 2017
Ontwikkeling van de beroepspraktijk is bij voorkeur een gemeenschappelijk onderzoeksmatig proces met en door betrokkenen. Participatie van betrokkenen (collega’s, ouders én leerlingen) veronderstelt hun eigenaarschap en hun competentie op de inhoud van het onderwerp en competentie op het samen onderzoekend kunnen leren en werken aan praktijkontwikkeling. Het bevorderen en mogelijk maken van die participatie door betrokkenen vraagt van professionals in het onderwijs het oppakken van de rol van ‘coachende onderzoeker’.
Meer over coachend onderzoeken en werken aan praktjkverbetering is te vinden in:
Vlaming, Willem de (2016). De Coachende Onderzoeker.
(Voor volledige PDF versie LINK)
_____
Ontwikkeling van de beroepspraktijk is bij voorkeur een gemeenschappelijk onderzoeksmatig proces met en door betrokkenen. Een proces waarbij keer op keer doelen worden (bij)gesteld, informatie wordt besproken en individuele en gezamenlijke kennis, opvattingen en beelden worden gedeeld en bijgesteld. Dergelijk op concrete praktijkontwikkeling gericht praktijkgericht onderzoek vraagt meer dan inhoudelijke expertise en methodologische kennis en vaardigheden. Participatie van betrokkenen (collega’s, ouders én leerlingen) veronderstelt hun eigenaarschap en hun competentie op de inhoud van het onderwerp en competentie op het samen onderzoekend kunnen leren en werken aan praktijkontwikkeling. Het bevorderen en mogelijk maken van die participatie door betrokkenen vraagt van professionals in het onderwijs het oppakken van de rol van ‘coachende onderzoeker’. Het samen met betrokkenen vaststellen:
wat ieders competentie is om samen het praktijkvraagstuk te onderzoeken en samen tot de gewenste praktijkontwikkeling te kunnen komen;
wat iedereen nodig heeft om de benodigde competenties samen effectief in te zetten of te ontwikkelen;
welke rol en inbreng dat van de Intern Begeleider vraagt in verschillende fasen van het proces van praktijkontwikkeling.
Afhankelijk van de competentie en het eigenaarschap van betrokkenen zal je als professional in dialoog met betrokkenen je eigen rol en taken moeten bepalen. Is het belangrijk om zelf specifieke inhoudelijke expertise in te brengen zodat betrokkenen met voldoende kennis verder kunnen, of is het nodig betrokkenen te coachen bij het samen werken aan praktijkverbetering?
Het onderzoekend begeleiden van processen gericht op ontwikkeling van de onderwijsondersteuning vraagt een delicate balans tussen sturen, begeleiden, steunen en delegeren zowel bij het ontwikkelen van zelfsturend en zelflerend vermogen van collega’s en betrokkenen als het ontwikkelen van de essentiële kennisbasis die zij nodig hebben voor het realiseren van de gewenste praktijkontwikkeling.
Concreet betekent dit het samen met betrokken doorlopen van de volgende vijf stappen.
Bepaal wat het onderwerp of thema voor praktijkontwikkeling is.
Onderzoek welke bruikbare kwaliteiten al (een beetje) aanwezig zijn.
Maak de gewenste situatie concreet. Hoe ziet de gewenste situatie er precies uit en hoe wordt dan (met elkaar samen) gewerkt?
Ontwerp concrete uitdagende maar ook haalbare stappen op weg naar dat gewenste doel.
Voer planmatig concrete acties uit om dat doel te bereiken.
Door middel van positieve vragen rond door betrokkenen geformuleerde relevante thema’s voor groei en ontwikkeling stimuleert de aanpak het vertellen van verhalen en delen van ervaringen rond eerdere succeservaringen en piekmomenten. En het analyseren van die ervaringen en momenten om reeds in aanleg beschikbare kwaliteiten bloot te leggen. Als je weet at aanwezige kwaliteiten zijn en wat werkt, kan dat inzicht planmatig worden ingezet.
De kracht van de aanpak ‘De coachende onderzoeker’ zit niet alleen in de positieve toekomstgerichte taal, maar ook in de interactie tussen begeleider en betrokkenen en tussen betrokkenen onderling. In de interactie is het mogelijk gesprekspartners op het positieve spoor te houden bij het zoeken naar kwaliteiten en mogelijkheden. Doorvragen, zoeken naar uitzonderingen op probleemsituaties, gaat allemaal makkelijker in interactie met een oprecht geïnteresseerde aanwezige gesprekspartner die doorvraagt en complimenten geeft. De inzichten die verkregen kunnen worden zullen anders zijn dat die uit bronnenonderzoek, observaties, vragenlijsten en toetsen.
Er zijn met dergelijke vormen van waarderend onderzoek positieve ervaringen met het bespreekbaar maken van tegenstellingen. Niet dat daarmee de tegenstellingen direct worden opgelost, maar wel dat er een collectief begrip kan ontstaan rond het onderwerp. Het organiseren van een respectvolle wederzijdse bevraging en dialoog heeft effect op de wijze waarop met elkaar wordt gesproken. De veilige en open setting van waarderende gesprekken maakt dat de angel uit oppervlakkige conflicten kan worden gehaald door dieper wederzijdse kennis en begrip van ieders passie en vreugde in het werk. Door te beginnen met een inventarisatie van wat allemaal deugd, fijn en goed is voelen deelnemers zich beter in staat om samen ook moeilijke kwesties onder ogen te zien en aan te pakken. Uitvergrote verschillen in het denken en doen blijken op het niveau van onderliggende zingeving vaak minder groot. En dat geeft een verdiepte basis voor samen verder bouwen.
TIPS
Ga bewust en kritisch om met de rol die je als professional hebt te vervullen, bevorder met je rolneming en aanpak participatie en eigenaarschap van betrokken. Schakel bewust tussen je rol als begeleider, expert en coach.
Geef sturing waar nodig, begeleid degenen die dat nodig hebben, steun degenen die al in grote mate van zelfstandigheid samen verder kunnen en delegeer daar waar mogelijk binnen de afgesproken kaders.
Help en ondersteun betrokkenen bij het kunnen nemen van hun verantwoordelijkheid, individueel en als groep.
Bevorder niet alleen de individuele competentie van betrokkenen maar ook het teamleren en de vorming van een (professionele) leergemeenschap.
________
Zie voor meer interessante bijdragen over onderzoek in en om de school op het platform praktijkontwikkeling bijvoorbeeld ook:
Bruins, Jolijn.(2016). Schrijven om gelezen te worden. Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK
Exel, J. van & Graaf, Gjalt de (2015). Nieuwsgierig naar meningen of visies? Gebruik Q-methodologie!. Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK
Keijzer, H. de. (2016). Wanneer doe je goed met je onderwijs? Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK
Pols, C. (2017). Luisteren naar leerlingen met een verstandelijke beperking. Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK
Otter, M. den, & Zon, A. van. (2016). Bouwen aan relatienetwerken. Bewust werken aan samenwerken in praktijk en professie. Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK
Smulders, F. & Swet, J. van. (2016). In samenspraak. Taal en communicatie in de onderwijspraktijk. Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK
Vlaming, Willem de (2016). De Coachende Onderzoeker. Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK
Vlaming, W. de. (2016). Meesterlijk schrijven in een notendop. Op: PlatformPraktijkontwikkeling.nl. Utrecht: WOSO. LINK