Willem de Vlaming
april 2014
Reflecteren is een belangrijk onderdeel binnen de opleiding van professionals. Maar wat is reflecteren nu precies en vooral ‘wel doel dient het?’
Kenmerkend voor professionele kenniswerkers is dat hun werk gekenmerkt wordt door het zelfstandig maken van professionele afwegingen en keuzes. Reflectie kan je daarbij zien als het systematisch evalueren van het eigen professionele denken en doen, het evalueren en zonodig bijstellen van de eigen beroepsvaardigheden en beroepsopvattingen. Reflectie vervult de rol van check in een Plan, Do, Check, Act cyclus. Benammar definieert reflectie al het ‘herinterpreteren van ervaring en kennis’
“Wanneer je reflecteert op je eigen ervaring gebruik je je kennis om je handelen te evalueren, en om op zoek te gaan naar alternatieven. Je gebruikt je kennis om na te denken over je ervaringen, en je ervaringen geven je nieuw inzicht in de kennis die je hebt. Door te reflecteren word je je bewust van verschillende aspecten van je handelen. Als je iets bewust doet, dan weet je wat je doet, waarom je het doet en wat de gevolgen van je handelen zijn.”
[Benammar e.a. (2006) Reflectietools p. 15]
Binnen een opleiding kan reflectie gezien worden als het middel om het eigen professionele handelen leren te evalueren en te onderbouwen en bewijzen. Reflectie bij een toets of praktijkonderzoek vraagt dan reflectie op het eigen professionele denken en handelen bij het tot stand brengen van de toets zelf én het professioneel handelen in de beroeps- / stagepraktijk (of in de studiepraktijk) Bij een praktijkonderzoek wordt dus niet alleen het onderzoeksproces geëvalueerd, maar in de reflectie ook het professioneel denken en handelen als praktijkgericht onderzoeker.
Bij de reflectie kunnen verschillende dimensies een rol spelen zoals:
De professionele identiteit (opvattingen en lerend vermogen)
Het extern effect van het eigen handelen en de ethische component
De kwaliteit en effectiviteit van het methodisch handelen
De professionele rol en positie
Daarnaast kunnen bij reflectie vastgestelde beroepsprofielen en kwalificatie eisen een belangrijke rol spelen naast competentieprofielen en toetscriteria.
Bij een systematische reflectie, zeker binnen een opleiding kunnen de volgende aandachtpunten helpen bij het goed verwoorden van de reflectie.
Afbakening van het praktijkvraagstuk waarbinnen het professionele denken en handelen speelt
Afbakening van de belangrijkste elementen in het professioneel denken en handelen waar de reflectie betrekking op heeft, en de onderbouwing en verantwoording van die afbakening. Welke professionele dimensies en competenties staan centraal in de reflectie en waarom? Bijvoorbeeld:
Professionele identiteit, extern effect, kwaliteit van methodisch handelen, professionele rol
Beschrijvende reflectie, technische reflectie, biografische reflectie, kritische reflectie, meta reflectie.
Competentieprofiel / bekwaamheidsprofiel
Concretisering van de reflectie aan de hand van concrete situaties
Bijvoorbeeld met reflectie langs de lijn van willen, voelen, denken, doen, of
STARR(TT) Situatie, Taak, Aanpak, Resultaat, Reflectie op resultaat en aanpak, Transfer, Theoretische onderbouwing.
De eerste twee afbakeningen zijn belangrijk om het decor waarvoor de concretisering wordt uitgewerkt helder te hebben.
Een korte notitie over reflecteren voor professionele kenniswerkers staat hier. LINK