Першая сусветная вайна – гэта яшчэ адна трагічная старонка ў гісторыі беларускага народа. Яна пачалася 1 жніўня 1915 года. На занятай тэрыторыі акупанты ўстанавілі рэжым тэрору, рабункаў і гвалту. У людзей адбіралі прадукты харчавання, коней і свойскую жываелу. Нямецкія салдаты займалі дамы і кватэры мірных жыхароў, любая спроба супраціўлення жорстка падаўлялася, аж да пакарання смерцю. Кайзераўцы вывозілі ў Германію ўсё, што мела гаспадарчую каштоўнасць. Асабліва вялікі ўрон быў нанесены Белавежскай пушчы. Для таго, каб больш інтэнсіўна перавозіць высакаякасную драўніну да станцыі Свіслач, акупанты пабудавалі вузкалейку. За час свайго гаспадаравання ворагі вывезлі адсюль 5 млрд кубаметраў лесу.

Працоўныя Свіслаччыны адразу падняліся на барацьбу з акупантамі. Барацьбой працоўных Гродзеншчыны кіравалі члены РСДРП, ячэйка дзейнічала і ў Свіслачы. Яе ўзначаліў Мікалай Жукоўскі. 12 членаў партячэйкі ва ўмовах падполля разгарнулі рэвалюцыйную дзейнасць у Свіслачы і яе ваколіцах.

У Расіі ў лютым 1917 года адбылася Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя. Узнікла двоеўладдзе. У выніку Кастрычніцкай рэвалюцыі бальшавікам удалося ўзяць уладу у свае рукі.

Рэвалюцыйныя падзеі ў нашым краі складваліся своеасабліва. У цяжкіх умовах акупацыі ўсё ж-такі удалося стварыць Саветы рабочых і сялянскіх дэпутатаў і на Свіслаччынне. Яны ўзніклі ў Свіслачы, Дабраволі, Грынках і іншых вёсках.

Германскія войскі захапілі амаль палову тэрыторыі Беларусі – яе заходнюю частку, дзе да вайны пражывала 2 млн чалавек. Лінія фронту падзяліла Беларусь на дзве часткі і засталася нязменнай да лютага 1918 года.

А у лютым 1919 года нямецкая акупацыя змянілася польскай. Кіраўнік Польшчы Юзаф Пілсудскі меў намер адрадзіць Рэч Паспалітую ў межах 1772 года і ўключыць тэрыторыю Беларусі ў яе склад. Так, 16 лютага 1919 года, польскія войскі ўвайшлі ў Свіслач. У барацьбе з палякамі актыўна дзейнічалі камуністы ў вёсках Рудаўка, Ражкі, Дудзічы, Занкі, Грынкі, Дабраволя, Міхалкі. У падполлі змагаліся Антон Качко, Міхаіл Шэлест, Міхаіл Болбат.

Мясцовае насельніцтва актыўна дапамагала войскам Чырвонай Арміі. Селянін вёскі Занкі Кандрат Седляр правёў чырвонаармейцаў абходнымі дарогамі ў тыл польскіх войск, што садзейнічала хутчэйшаму разгрому палякаў. У баі за Свіслач летам 1920 года, дзякуючы падтрымцы мясцовага насельніцтва, было ўзята ў палон 200 польскіх салдат, 5 афіцэраў, 1 генерал, ахоплена некалькі гармат, кулямётаў і аўтамабіляў. За паспяховыя баі па вызваленню Свіслачы начальнік дывізіі Путна быў узнагароджаны ордэнам Чырвонага сцяга.

У жніўні 1920 года ў выніку контрнаступлення польскіх войск фронт зноў наблізіўся да Свіслаччыны. Зноў пачаліся баі. У іх удзельнічаў будучы маршал Савецкага Саюза, двойчы герой Савецкага Саюза Аляксандр Міхайлавіч Васілеўскі, які ў той час камандаваў 429-ым стралковым палком. У выніку ўпартага бою 48-ая дывізія адкінула ворага, захапіла палонных, трафеі і заняла абарону на падыходзе да Белавежскай пушчы. 429-ы полк, наступаючы на Дабраволю праз Вялікае Сяло і Грынкі, фарсіраваў у раёне Ціхаволі раку Нараў і амаль два тыдні з пераменным поспехам змагаўся з палякамі. Але ў другой палове верасня 48-ая дывізія вымушана была адыходзіць на ўсход, аказваючы жорсткае супраціўленне палякам. Яна зноў замацавалася на пазіцыях паміж Свіслаччу і Ваўкавыскам, што вельмі перашкаджала прасоўванню ворага ў гэтым напрамку. Наколькі важным быў участак гэтага фронту, гаворыць той факт, што для падрыхтоўкі наступлення на ім 23 верасня 1920 года на станцыю Свіслач спецыяльным поездам прыбыў са сваім штобам сам кіраўнік Польскай дзяржавы Юзаф Пілсудскі. У гэты ж дзень пачалося наступленне польскіх войск. Да вечара ім удалося ўслед за мястэчкам Свіслач захапіць і Ваўкавыск. Так Свіслач зноў аказалася ў межах Польскай дзяржавы. На гэты раз надоўга, амаль на 20 гадоў, да верасня 1939 года.

Дарагія сябры, наступныя экспазіцыі музея, прысвечаныя тым, хто ў гады Вялікай Айчыннай вайны спыніў “карычневую навалу”, хто ахвяраваў сабой дзеля свабоды нашай краіны і мірнага жыцця.

Другая сусветная вайна – найбуйнейшае ўзброенае супраціўленне ў гісторыі чалавецтва. Ваенныя дзеянні вяліся на тэрыторыі 19 краін Еўропы, 10 – Азіі, 11 - Афрыкі , у Атлантычным, Ціхім, індыйскім і Паўночна-Ледавітым акіянах. Вялікая Айчынная вайна – гэта справядлівая вызваленчая вайна народаў СССР супраць нацысцкай Германіі і яе саюзнікаў.

З першых гадзін вайны мільёны савецкіх людзей паўсталі на абарону Радзімы, узяліся за зброю. Нават цяжкія страты Чырвнай Арміі ў пачатку вайны не зламалі волю народа, яго гатоўнасць абараняць сваю дзяржаву. Менавіта на зямлі Беларусі, Расіі і Украіны была спынена нястрымная раней машына вермахта.

Вайна для Савецкай краіны і яе Уброеных Сіл была самым цяжкім і разам з тым гераічным выпрабаваннем. У ходзе Вялікай Айчыннай вайны савецкія Уброеныя Сілы правялі больш за 40 буйных стратэгічных наступальных аперацый, якія завяршыліся разгромама магутных груповак ворага. Менавіта на савецка-германскім фронце вермахт страціў звыш 70% асабовага складу, да 70% танкаў, гармат, самалётаў.

Непамерную цану заплацілі народы СССР за перамогу над агрэсарам. Людскія страты склалі звыш 27 млн чалавек, з іх каля 12 млн – гэта воіны Чырвнай Арміі. У руінах ляжалі 1710 гарадоў, больш за 70 тыс. сёл і вёсак, захопнікі знішчылі амаль 32 тысячы фабрык і заводаў, 65 тысяч км чыгуначных шляхоў, затапілі і ўзарвалі 1135 шахт, разрабавалі 427 музеяў і 43 тыс. бібліятэк.

Велізарныя ахвяры панесла і Беларусь, якая страціла каля 3 млн жыхароў. Нямецка-фашысцкія захопнікі разбурылі і спалілі 209 беларукіх гарадой і пасёлкаў, 9200 вёсак, знішчылі і вывезлі ў Германію больш за 10 тыс. прамысловых прадпрыемстваў, знішчылі 7 тыс. школ.

Найважнейшай крыніцай Перамогі сталі масавы патрыятызм, мужнасць і самаахвярнасць, маральна-палітычная садружнасць народаў СССР. Савецкі народ не скарыўся перад магутнасцю германскай ваеннай машыны, як гэта здарылася з заходнімі дзяржавамі, а выстаяў, знайшоў у сабе сілы, каб атрымаць канчатковую перамогу.

За гады вайны звыш 400 чалавек паўтарылі подзвіг Аляксандра Матросава, у тым ліку 16 ураджэнцаў Беларусі. Сярод іх радавыя А.Я. Вашчанка, П.І. Купрыянаў, сяржант І.С. Зайцаў. Масавай з’явай стаў паветраны таран. Такі подзвіг здзейснілі 598 экіпажаў. Гераізм, мужнасць і адвага савецкіх людзей сталі фундаментам перамогі. Больш за 7 млн савецкіх воінаў былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі, з іх 11603 чалавекі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза, у тым ліку 446 беларусаў.

Вялікую ролю ў справе перамогі над ворагам аказалі партызаны і падпольшчыкі. Савецкія партызаны знішчылі і ўзялі ў палон 1,6 млн нямецка-фашысцкіх салдат і афіцэраў. За гераізм і мужнасць, праяўленыя ў барацьбе з акупантамі, звыш 185 тыс. партызан і падпольшчыкаў узнагароджаны ордэнамі і медалямі, з іх 234 чалавекі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза, у тым ліку 83 беларусаў. Сярод іх адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху ў Беларусі Васіль Захаравіч Корж, а таксама адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху на Віцебшчыне Мінай Піліпівіч Шмыраў – усім беларусам вядомы як Бацька Мінай.

Несумненнай крыніцай перамогі з’яўляецца магутнасць савецкіх Узброеных Сіл, талент іх каманднага складу. Вярхоўным галоўнакамандуючым быў І.В. Сталін. Нягледзячы на ўсю неадназначнасць гэтай гістарычнай асобы, неабходна адзначыць, што ён цвёрда, рашуча, у цэлым правільна кіраваў ваеннымі дзеяннямі і работай тылу. За гады вайны ў радах Чырвонай Арміі вылучылася цэлая плеяда таленавітых палкаводцаў, якія пераўзышлі германскіх генералаў. Сярод іх перш за ўсё трэба назваць Георгія Канстанцінавіча Жукава – таленавітага палкаводца, чалавека смелага і арыгінальнага ў сваіх меркаваннях, вельмі цвёрдага ў правядзенні рашэнняў у жыццё. У гады Вялікай Айчыннай вайны ярка праявіўся талент палкаводцаў А.М. Васілеўскага і К.К. Ракасоўскага. Яны ўнеслі значны ўклад у тэорыю і практыку савецкага ваеннага мастацтва. Праявілі высокія здольнасці маршалы І.Х. Баграмян, І.С. Конеў, Р.Я. Маліноўскі, уражэнцы Беларусі маршалы Васіль Данілавіч Сакалоўскі і Сцяпан Акімавіч Красоўскі.

Войны прыводзяць да незлічоных страт. Але самы страшны вынік усіх войнаў – гэта чалавечыя ахвяры. Калі ў Першай сусветнай вайне загінулізвыш 10 млн чалавек і 20 млн былі пакалечаны, то ў Другой сусветнай вайне звыш 55 млн чалавек загінулі, 90 млн былі паранены, з іх 28 млн – пакалечаны. І мы, маладое пакаленне, нізка схіляем галовы перад памяццю герояў, якія зрабілі ўсё для нашай свабоды, шчасця і светлай будучыні. Гэта памяць кліча нас быць годнымі іх славы.