TG - SRTR

SINHGAD - RAJGAD - TORANA - RAIGAD

Greetings from TrekGuru Private Limited!!!

🚩 A Journey Through Maratha Glory! Sinhgad, Rajgad, Torna & Raigad Range Trek

" Courage & Sacrifice of Singhgad, Pride of Rajgad, Valor of Torna, Sovereignty of Raigad – Let's walk the path of Maratha bravery!"

🏞️ An Unforgettable Historical and Adventurous Trek!
Sinhgad, Rajgad, Torna, and Raigad are not just forts – they are sacred monuments echoing the glorious saga of Maratha self-rule.
This trek is not just a path through nature’s beauty, but a journey into the living legacy of the Shivaji era.

"Visit the magic Adventure range trek Sinhgad, Rajgad , Torana to Raigad Fort."

WhatsApp Group

Payment Details

Book Now

Things to Carry

Policy

Call Now

✅ A little about Trek.

Type : Range Trek.
Region : Pune.
Grade : Moderate to Hard.
Endurance :High
When : 21 - 23 Nov 2025.
Activity Type : Trekking.
Trek Cost:

Base to Base : 2399/-

Pune to Pune : 3699/-

Mumbai to Mumbai : 3999/-

✅Cost Includes

Pick and Drop from Mumbai, Pune.
🎒 Bag Portering Service During the Trek
Tea, Breakfast, lunch. (All Local Food)
Forest Entry fee.
Guide And Information.
All Safety Equipment.

✅What makes this event special

One of the most beautiful trek in Maharashtra.
Watch and Learn about unseen place.
Ancient and historical place visit and Informative trek.
Big Enjoyment which you can share with your best friends.
Lots of fun games and informative session.
Safe Trail with India Treks, as always.

WhatsApp Group

Payment Details

Book Now

Things to Carry

Policy

Call Now

ITINERARY

🚩 Day 1 : 21 Nov 2025

🚌4:00am - Bhapkar Petrol pump opp City Pride Swarget

🚌4:10am- Dandekar Bridge

🚌4:20am- Hingane Appa Jagtap Home. You can park your vehicles here.

🚌4:30am- Vadgaon Bridge

🚌5:00am- Atkarwadi base village

6:00AM Reach top of Sinhgad & Start trek towards winzer village

9:30 AM Reach winzer village & have breakfast & start walk towards Rajgad via Gunjavani village

01:00 PM Reach Rajgad fort and have lunch.Please carry your own lunch.After luch start descend Rajgad via Sanjivani Machi

05:00 PM Reach Bhutonde khind

7:30 PM We will have dinner, before that we will try to make arrangement for Bath. Tents will be made available for night Stay on sharing basis those who have their personal tents can carry it. But we have lot of tents. All excess luggage and tents can be kept in back up vehicle.

🚩 Day 2 : 22 Nov 2025

All should get up sharp at 5:00 AM. After breakfast we will start trek towards Torna Fort. At Walanjai Darwaja we will descend to Bhatti. Which is one of the ancient route. Bhatti to Gelgani two hours trek. We will have lunch at Gelgani. After lunch start walking to Mohari village. Reach to Mohri village till 5:30PM for night stay. Dinner will be served till 7:30PM. Night stay in tent.

🚩Day 3 : 23 Nov 2025

Get up early in the morning and keep all your bags in backup vehicle we will have tea and poha in breakfast and start trek at 6 AM. Start descending Singapur Naal and reach to Dapoli village, keep some eatables with you like chocolates and biscuits. Reach to Raigad base village till 1:30PM. Start ascending Raigad immediately reach on top of Raigad till 2:30PM explore the fort quickly and start descending. Reach to base hotel max till 5PM. We will have dinner at base village. Return journey will start at 7:30 PM and reach to Pune till 12 PM

You will have less exertion because of backup vehicle. Otherwise carrying 12 to 15 KG weight and walking 22km to 25km daily for three consecutive days is a very tough task. We have to enjoy the trip and not get tired.

दिवस १ : २१ नोव्हेंबर २०२५

🚌सकाळी ४:०० वाजता - सिटी प्राईड स्वार्गेटसमोरील भापकर पेट्रोल पंप

🚌सकाळी ४:१० वाजता - दांडेकर पूल

🚌सकाळी ४:२० वाजता - हिंगणे अप्पा जगताप यांचे घर. तुम्ही तुमची वाहने येथे पार्क करू शकता.

🚌सकाळी ४:३० वाजता - वडगाव पूल

🚌सकाळी ५:०० वाजता - आतकरवाडीचे पायथ्याचे गाव

🚩सकाळी ६:०० वाजता सिंहगडाच्या माथ्यावर पोहोचा आणि विंझर गावाकडे ट्रेक सुरू करा

सकाळी ९:३० वाजता विंझर गावाकडे पोहोचा आणि नाश्ता करा आणि गुंजवणी गावमार्गे राजगडकडे चालायला सुरुवात करा

दुपारी १:०० वाजता राजगड किल्ल्यावर पोहोचा आणि जेवण करा. कृपया तुमचे स्वतःचे जेवण घेऊन जा. जेवणानंतर संजीवनी माची मार्गे राजगड उतरायला सुरुवात करा

दुपारी ०५:०० वाजता भुतोंडे खिंड गाठा

संध्याकाळी ७:३० वाजता आम्ही जेवण करू, त्यापूर्वी आम्ही स्नानाची व्यवस्था करण्याचा प्रयत्न करू. रात्रीसाठी तंबू उपलब्ध करून दिले जातील. ज्यांचे वैयक्तिक तंबू आहेत ते ते घेऊन जाऊ शकतात. परंतु आमच्याकडे बरेच तंबू आहेत. सर्व अतिरिक्त सामान आणि तंबू बॅक अप वाहनात ठेवता येतात.

🚩 दिवस २: २२ नोव्हेंबर २०२५

सर्वांनी सकाळी ५:०० वाजता उठावे. नाश्ता केल्यानंतर आपण तोरणा किल्ल्याकडे ट्रेक सुरू करू. वलंजई दरवाजाद्वारे येथे आपण भट्टीला उतरू. हा एक प्राचीन मार्ग आहे. भट्टी ते गेलगाणी दोन तासांचा ट्रेक. आपण गेलगाणी येथे दुपारचे जेवण करू. जेवणानंतर मोहरी गावाकडे चालायला सुरुवात करा. रात्रीच्या मुक्कामासाठी संध्याकाळी ५:३० पर्यंत मोहरी गावात पोहोचा. रात्रीचे जेवण ७:३० पर्यंत मिळेल. रात्रीचा मुक्काम तंबूत.

🚩दिवस ३: २३ नोव्हेंबर २०२५

सकाळी लवकर उठा आणि तुमच्या सर्व बॅगा बॅकअप गाडीत ठेवा, आम्ही नाश्त्यात चहा आणि पोहे घेऊ आणि सकाळी ६ वाजता ट्रेक सुरू करू. सिंगापूर नाल उतरून दापोली गावात पोहोचा, चॉकलेट आणि बिस्किटे सारखे काही खाण्यापिण्याचे पदार्थ सोबत ठेवा. दुपारी १:३० पर्यंत रायगड बेस व्हिलेज गाठा. रायगड चढायला सुरुवात करा लगेच २:३० पर्यंत रायगडाच्या माथ्यावर पोहोचा, किल्ला लवकर एक्सप्लोर करा आणि उतरायला सुरुवात करा. जास्तीत जास्त ५ पर्यंत बेस हॉटेल गाठा. बेस व्हिलेजमध्ये जेवण करू. परतीचा प्रवास संध्याकाळी ७:३० वाजता सुरू होईल आणि दुपारी १२ पर्यंत पुण्याला पोहोचेल

बॅकअप गाडीमुळे तुम्हाला कमी श्रम करावे लागतील. अन्यथा १२ ते १५ किलो वजन वाहून नेणे आणि सलग तीन दिवस दररोज २२ ते २५ किमी चालणे हे खूप कठीण काम आहे. आपल्याला प्रवासाचा आनंद घ्यावा लागेल आणि थकून जाऊ नये.

Rajgad Fort

🏰 Rajgad Fort – The Pride of the Maratha Empire

Rajgad Fort served as the capital of Chhatrapati Shivaji Maharaj's Hindavi Swarajya. Situated in the Sahyadri mountain range, about 1394 meters above sea level, this fort is considered a symbol of Maratha valor, strategic foresight, and the very spirit of Swarajya.

Name: Rajgad

Height: 1,394 meters

Type: Hill Fort (Giridurg)

Trek Difficulty: Moderate

Location: Pune district, Maharashtra, India

Nearest Villages: Karjat, Pali

Mountain Range: Pune Region (Sahyadris)

“Capital of Hindavi Swarajya, King of Forts, Fort of Kings!”

Rajgad was Shivaji Maharaj’s first major political center. Towering, commanding, and robust, Rajgad still stands as a living testament to the vision of Hindavi Swarajya.

Located about 48 km southwest of Pune and 24 km northwest of Bhor, Rajgad sits at the convergence of the Nira, Velvandi, Kanandi, and Gunjavani river valleys. For expanding his rule across the Maval region, Rajgad and Torna forts were strategically significant. Although Torna was a powerful fort, its smaller citadel made it unsuitable as a capital. In contrast, Rajgad had a larger, more secure citadel. The fort’s natural defense is remarkable — any approach requires crossing a river or hill, making it extremely secure. This is why Shivaji Maharaj chose Rajgad as his capital. The fort has three major spurs (machis) and a central citadel (balekilla). The balekilla, the highest point, stands at 1,394 meters above sea level. If Raigad represents the expansion of Shivaji’s legacy, Rajgad reflects the lofty heights of his ambition.

History of Rajgad Fort

Rajgad Fort dates back approximately 2,000 years. It is believed that the hill was first fortified by Gautamiputra Satakarni. In 1645, Chhatrapati Shivaji Maharaj captured the fort, undertook significant construction, and renamed it Rajgad ("Royal Fort"). For 26 years, it served as the capital of the Maratha Empire. It also witnessed key events such as the birth of Rajaram Maharaj and the death of Saibai, Shivaji Maharaj's beloved queen.

Rajgad was Shivaji Maharaj’s first major political center. Majestic, commanding, and impregnable — Rajgad continues to stand tall as a symbol of the vision and strength of Hindavi Swarajya.

📜 Historical References to Rajgad Fort

James Douglas in Book of Bombay writes:

"Rajgad and Torna are both formidable forts situated in such strategic locations that Shivaji Bhonsale, the Maval leader, greatly benefited from them in his efforts to expand his kingdom."

Saqi Mustaid Khan, in his Persian chronicle Maasir-i-Alamgiri, remarks:

"Rajgad is a towering fort, perhaps the highest among them all. Its circumference stretches 12 kos (around 36 km). The very idea of capturing it seemed impossible. Nestled deep within gorges and dense forests, not even the wind could pass through easily. Only the monsoon rains could find a path through the wilderness. For others, it was completely inaccessible."

Muhammad Hashim Khafi Khan, in his work Muntakhab-al-Lubab-e-Muhammadshahi, describes:

"How can one describe the grandeur of Rajgad Fort? Its height and scale were overwhelming — as if the sky itself had spread wide. Its summit left the heart pounding. The earth beneath seemed to groan under its weight, as if the mythical bull of the underworld struggled to hold it. The area teemed with snakes and ferocious wild animals, causing distress to all who approached. Encompassing a range of hills with a 12-kos perimeter, it was nearly impossible to besiege the fort from all sides."

🏰 Places to See on Rajgad Fort

Suvela Machi : After passing Padmavati Lake, you'll come across Rameshwar Temple and Padmavati Temple. A little ahead is a junction with three paths: one leading straight to the Balekilla (Citadel), one to the left toward Suvela Machi, and one to the right leading to Sanjeevani Machi. Both Suvela and Sanjeevani Machis are notable for their armored bastions and strong fortifications. To the right lies the Pali Gate, which is considered a relatively easier route to access the fort. To reach Balekilla, one must walk around it and ascend a steep and narrow slope. The main entrance (Mahadarwaja) is still impressively intact. At the top are Chandratale (Moon Pond) and a Brahmarshi Temple.

Padmavati Lake : When arriving on Padmavati Machi through the hidden entrance (Gupt Darwaja), you will see a large, beautifully constructed lake. Its retaining walls remain intact. A small arched entrance leads into the lake. However, the lake is currently silted.

Rameshwar Temple : Located facing Padmavati Temple, this east-facing temple has a Shivling believed to be from the Shivaji era. The Maruti idol inside the temple faces south.

The Royal Palace (Rajwada) : As you ascend via the steps from Rameshwar Temple, the remnants of the Royal Palace appear to the right. A small lake exists within the palace. Moving ahead from here, you'll find the Ambarkhana (granary), and further still is the Sadar (administrative hall). Opposite the Sadar is the ammunition storage.

Sadar (Administrative Hall) : One of the most important structures on this fort is the Sadar. After climbing the steps from the Rameshwar Temple, the ruins of the royal palace lie on the right. A little further ahead, also on the right, is the Sadar. In earlier times, a traditional carpet used to be placed in a recess along the edge of the porch, with a load (possibly ceremonial) kept on it. However, many historians believe that this structure might not be a Sadar (royal court), but rather the Tatsarnobat’s quarters (the official in charge of fort security and signaling)..

Pali Darwaja (Pali Gate) : This path originates from Pali village. It's wide and has steps carved into it. The first entrance is tall and wide enough for elephants with howdahs to pass through. After 200 meters, a second strong gate appears, flanked by robust bastions. Above the gate are battlements with circular loopholes (called phalika) used for firing cannons. Guard chambers flank both sides of the gate.

Gunjavane Darwaja : The Gunjavane Darwaja is a sequence of three consecutive gateways. The first gate is built in a very simple architectural style, but it is flanked on both sides by strong, robust bastions. The second gateway in the series has a distinctive arch. At the end of this arch, just below the Ganesh panel, there are two inverted pots (Kalash) on either side, with elephant trunks (sondas) in front of a lotus bud (Kamal Kalika). From these carvings, it is inferred that an image of Shri (Goddess Lakshmi) or an elephant motif (Gajashilpa) might have once adorned the gate. Based on all these features, it is believed that this gateway was constructed before the time of Shivaji Maharaj, in the pre-Shivaji era.

Padmavati Machi : The Heart of Rajgad Fort. Rajgad Fort has a total of three machis (fortified plateaus), out of which the most spacious and significant is the Padmavati Machi. It was not only a military base but also served as a residential area. Many structural remains can still be seen on this machi, such as: Padmavati Temple, Saibai’s Samadhi (tomb), Havaldar's quarters, Ratnashala (Treasury), Sadar, Lake, Gupt Darwaja, Pali Darwaja, Gunjavane Darwaja, Ammunition depots, Homes of Brahmins and the Ashtapradhan council.

Padmavati Temple : This temple was renovated in 2002. Historical references indicate it was built by Shivaji after renaming Murumbdev Fort to Rajgad. Today, it houses three idols:The main idol (installed by the Pant Sachiv of Bhor), A smaller idol, believed to be installed by Shivaji Maharaj, A red-smeared stone idol, representing the goddess The temple can accommodate 20–30 people overnight, and clean drinking water is available from a nearby tank. Saibai’s Samadhi lies directly in front of the temple.

Sanjeevani Machi (Rajgad Fort) : After completing the construction of Suvela Machi, Chhatrapati Shivaji Maharaj initiated the construction of Sanjeevani Machi. The total length of this machi is approximately 2.5 km, and it is also built in three distinct levels. Remnants of residential structures still exist on the machi. Each level is fortified with armored bastions (buruj). On descending the first level and turning northwards along the fort wall, one comes across three triple-layered bastions. These massive bastions are believed to have housed large cannons during Shivaji’s time. There are numerous water cisterns on the machi. A total of 19 bastions line this section, and it features an underground outer wall system (subterranean fortification). Sanjeevani Machi also includes an underground outer fortification (parakot), with secret passages (dinds) leading to the outer walls. The Aalu Darwaja was a key entrance to this machi, and it features a stone carving of a tiger hunting a deer. The double fortification on either side added a strong layer of defense. At the far end, a massive watchtower was used to keep an eye on distant movements.

Suvela Machi : After gaining control of Murumbdev Fort, Chhatrapati Shivaji Maharaj built strong fortifications along the eastern mountain range of the fort and named the newly added section Suvela Machi. Since this machi is located on the eastern side, it was aptly named "Suvela" (meaning "auspicious time/direction" and also phonetically tied to ‘sunrise’). Although Suvela Machi is not as long as Sanjeevani Machi, it is also divided into three levels. The eastern end of this machi tapers into a narrow ridge. At the start of the machi is a hillock-like formation known as Dubha. Taking the path that passes to the left of Dubha through the forest, one finds soldiers’ quarters. Nearby, on the left side, stands a south-facing idol of Veer Maruti (a form of Lord Hanuman) and a water tank. There are raised platforms (chawtharas) here, which are believed to have belonged to the commanders Yesaji Kank, Tanaji Malusare, and Shilimkar. From here, the straight path leads to the second level of Suvela Machi, while the leftward path goes toward the Kaleshwari Bastion. As you proceed toward the machi, you encounter a guard post (sadar) on the right. Beyond this point begins the main fortification. The fort walls are divided into two segments, each ending in a heavily fortified bastion. Upon reaching the second level, both sides of the walls feature subterranean armored outer walls (burujs) built inward-facing. While heading to the second section, you come across a tall rock formation, in which there is a hole measuring about 3 meters in diameter. This rock is known as Net or "Hattiprastha" (Elephant Rock). Just before Hattiprastha, there is a Ganpati idol embedded in the wall, and from there, a secret passage (hidden gate) leads downward. This passage is known as the Madhe Darwaza. Even beyond Hattiprastha, there is another similar secret gate leading to the lowest section of Suvela Machi, where a sculpture of Goddess Waghjai is found.

Kaleshwari Bastion and Surrounding Area : While heading toward the second section of Suvela Machi, if you turn right from the path, you will come across a few water tanks. Further along, the remains of the Rameshwar Temple can be seen. Inside this Rameshwar Temple, you will find sculptures such as a Shivling, a damaged Nandi, and a Yaksha idol. On the rock surface above the temple, there are carvings of Lord Ganesha, Goddess Parvati, and a Shivling. A little further ahead from this point lies the Kaleshwari Bastion. A hidden/secret doorway is also found within the fortification near this bastion.

Balekilla : Balekilla is the highest part of Rajgad Fort. The path leading to it is steep, narrow, and rocky, making the climb quite challenging. After the ascent, one reaches the Mahadarwaja (main entrance gate), which is still well-preserved today. The gate is about 6 meters tall and features auspicious symbols like lotus and swastika carved on it. A strong fortification wall about 1.5 meters high surrounds Balekilla, with strategically placed bastions at intervals. Upon entering through the main gate, one immediately sees the Janani Temple (dedicated to Goddess or maternal deity). As you move further, you come across Chandratale – a small pond shaped like a crescent moon. Directly opposite the pond is the North Bastion, from where one can get a clear panoramic view of the Padmavati Machi and the surrounding areas. There was once a secret trail to Balekilla that passed beneath the North Bastion, but it has now been blocked with a large stone slab. The bastion from which this path ascends is known as the Uttarburuja (North Bastion). From here, one can clearly observe the full expanse of Rajgad Fort. Adjacent to the North Bastion is a small temple of Sage Brahmarshi. Besides this, the top of Balekilla also has remains of old buildings, platforms, and ruins of royal residences, which give a glimpse into the fort’s glorious past.

View from the Fort : Torna, Pratapgad, Raigad, Lingana, Sinhgad, Purandar, Vajragad, Malhargad, Rohida, Raireshwar, Lohgad, Visapur

🏰 राजगड किल्ला – मराठा साम्राज्याचा अभिमान

राजगड किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या हिंदवी स्वराज्याची राजधानी होता. सह्याद्री पर्वतरांगेत, समुद्रसपाटीपासून सुमारे १३९४मी. उंचीवर वसलेला हा किल्ला मराठ्यांच्या शौर्य, दूरदृष्टी आणि स्वराज्याच्या संकल्पनेचे प्रतीक मानला जातो.

नाव - राजगड

उंची - १३९४मी.

प्रकार - गिरिदुर्ग

चढाईची श्रेणी - मध्यम

ठिकाण - पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत

जवळचे गाव - कर्जत, पाली

डोंगररांग - पुणे

हिंदवी स्वराज्याची राजधानी, गडांचा राजा, राजियांचा गड! हिंदवी स्वराज्याची राजधानी, राजगड हे शिवाजी महाराजांचे पहिले प्रमुख राजकीय केंद्र. बुलंद, बेलाग आणि बळकट राजगड आजही आपल्याला हिंदवी स्वराज्याची ग्वाही देत उभा आहे. पुण्याच्या नैऋत्येला ४८ कि.मी. अंतरावर अन्‌ भोरच्या वायव्येला २४ कि.मी. अंतरावर नीरा-वेळवंडी-कानंदी आणि गुंजवणी नांच्या खोऱ्यांच्या बेचक्यात मुरुंबदेवाचा डोंगर उभा आहे. मावळभागामध्ये राज्यविस्तार साध्य करण्यासाठी राजगड आणि तोरणा हे दोन्ही किल्ले मोक्याच्या ठिकाणी होते. तोरणा जरी अभे असला तरी बालेकिल्ला आकाराने लहान असल्यामुळे राजकीय केंद्र म्हणून हा किल्ला सोयीचा नव्हता. त्यामानाने राजगड दुर्गम असून त्याचा बालेकिल्ला तोरणा किल्ल्यापेक्षा मोठा आहे. शिवाय राजगडाकडे कोणत्याही बाजूने येताना एखादी टेकडी किंवा नदी ओलांडावीच लागते एवढी सुरक्षितता होती,म्हणून आपले राजकीय केंद्र म्हणून शिवाजी महाराजांनी राजगडाची निवड केली.राजगडाला तीन माच्या व बालेकिल्ला आहे. बालेकिल्ला सर्वात उंच असून त्याची समुद्रसपाटीपासूनची उंची १३९४ मीटर आहे. शिवतीर्थ रायगड श्री शिवछत्रपतींच्या कर्तृत्वाचा विस्तार दाखवतो तर दुर्गराज राजगड त्यांच्या महत्त्वाकांक्षेची उंची दाखवतो.

इतिहास

राजगड किल्ला साधारण २००० वर्षापूर्वीचा आहे. डोंगराला किल्ल्याचे स्वरुप गौतमीपुत्र सातकर्णी याने दिले. सन १६४५ मध्ये शिवरायांनी किल्ला ताब्यात घेऊन त्यावर बांधकाम केले व राजगड असे नामकरण केले. मराठेशाहीची २६ वर्षे राजधानी याव्यतिरिक्त सदर किल्ल्यावर राजारामाचा जन्म व सईबाईंचे निधन या महत्त्वाच्या घटना घडल्या आहेत. राजगड हे शिवाजी महाराजांचे पहिले प्रमुख राजकिय केंद्र. बुलंद, बेलाग आणि बळकट राजगड आजही आपल्याला हिंदुस्वराज्याची ग्वाही देत उभा आहे.

राजगडा संबधीचे उल्लेख

१)'राजगड आणि तोरणा हे दोन्ही किल्ले अभे स्वरूपाचे असून अशा ठिकाणी वसले आहेत की मावळयांचे नेते शिवाजी भेासले यांना राज्यविस्तारासाठी किल्ल्यांचा भरपूर उपयोग झाला.' -जेम्स डग्लस(बुक ऑफ बॉम्बे)

२) साकी मुस्तैदखान त्याच्या मासिरे आलिमगिरे नावाच्या ग्रंथात म्हणतो- 'राजगड हा अतिशय उंच. त्याची उंची पाहता सर्व किल्ल्यात तो श्रेष्ठ होय असे म्हणता येईल. त्याचा घेर १२ कोसांचा आहे. त्याच्या मजबूतीची तर कल्पनाही करवत नव्हती. डोंगराच्या दर्याखोर्यातून आणि घनघोर अरण्यातून वार्याशिवाय दुसरे काही फिरकू शकत नाही. येथे पावसालाच फक्त वाट मिळू शकते. इतर कोणीही त्यातून जाऊ शकत नाही.'

३) महेमद हाशिम खालीखान याने 'मुन्तखबुललुबाब-ए-महेमदॉशाही ' नामक ग्रंथामध्ये म्हणतो,'राजगड किल्ल्याचे मी कसे वर्णन करु?काय त्या किल्ल्याची उंची, काय त्यांचा विस्तार !जणू काही आकाशच पसरले होते त्याचे टोक पाहून छाती दडपे. त्याच्या भाराने पृथ्वी धारण करणारा पाताळातील वृषभ ओरडत असावा. त्या भागात सापांचा सुळसुळाट होता. जिकडे तिकडे निरनिराळ्या प्रकारचे हिंस पशु दिसत. त्यामुळे सगळे त्रस्त होऊन गेले. राजगड किल्ला म्हणजे डोंगराची रांग त्याचा घेर बारा कोसांचा त्याला सगळीकडून वेढा घालणे कठिण होते.

गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे

सुवेळा माची : पद्मावती तळ्याच्या बाजूने वर गेलं की रामेश्वर मंदिर आणि पद्मावती मंदिर आहे. इथून थोडं वर आलं की एक तिठा आहे. त्यातील एक रस्ता सरळ बालेकिल्ल्याकडे, एक डावीकडून सुवेळा माचीकडे आणि तिसरा उजवीकडे संजीवनी माचीला जातो. चिलखती बुरुज, तशीच चिलखती तटबंदी ही गडाच्या दोन्ही माच्यांची वैशिष्ट्ये आहेत. थोडा उजवीकडे पाली दरवाजा आहे. गडावर यायला तुलनेने ही सोपी वाट आहे. बालेकिल्ल्यावर जाण्यासाठी बालेकिल्ल्यालाच वळसा घालून एका ठिकाणी थोडीशी अवघड आणि उभी चढण चढावी लागते. बालेकिल्ल्याचा महादरवाजा अजूनही दणकट आहे. वर चंद्रतळे आहे , एक ब्रम्हर्षी मंदिर आहे.

पद्मावती तलाव : गुप्तदरवाजा कडून पद्मावती माचीवर आल्यावर समोरच सुबक बांधणीचा विस्तीर्ण असा तलाव आढळतो. तलावाच्या भिंती आजही शाबूत आहेत. तलावात जाण्यासाठी त्याच्या भिंतीतच एक कमान तयार केलेली आहे. तलावात सध्या गाळ मोठा प्रमाणात साचला आहे.

रामेश्र्वराचे मंदिर : पद्मावती देवीच्या मंदिरा समोरच पूर्वभिमुख असे रामेश्र्वर मंदिर आहे. मंदिरातील शिवलिंग शिवकालीन आहे. मंदिरात असणारी मारूतिरायांची मूर्ती दक्षिणाभिमुख आहे.

राजवाडा : रामेश्र्वर मंदिरापासून पायऱ्यांनी वर जातांना उजवीकडे राजवाडाचे काही अवशेष दिसतात.या राजवाडामध्ये एक तलाव आहे.या शिवाय राजवाडापासून थोडे पुढे गेल्यावर अंबारखाना लागतो.याच्या थोडे पुढे सदर आहे. सदरेच्या समोर दारुकोठार आहे.

सदर : सदर गडावरची सर्वात महत्त्वाची अशी वास्तू. रामेश्र्वर मंदिरापासून पायऱ्यांनी वर गेल्यावर उजव्या हातास राजवाडाचे अवशेष आहेत. थोडे पुढे गेल्यावर उजवीकडे सदर आहे. पूर्वी या सदरेत ओटीच्या कडेस मधल्या खणात एक जुना गालिचा व त्यावर लोड ठेवलेला असे.अनेक इतिहास तज्ज्ञांचे असे मत आहे की ही सदर नसून तटसरनौबताचे घर आहे.

पाली दरवाजा : पाली दरवाजाचा मार्ग पाली गावातून येतो. हा मार्ग फार प्रशस्त असून चढण्यासाठी पायऱ्या खोदल्या आहेत. पाली दरवाजाचे पहिले प्रवेश द्वार भरपूर उंचीचे आणि रुंदीचे आहे, यातून हत्ती सुद्धा अंबारीसह आत येऊ शकतो. हे प्रवेशद्वार ओलांडून २०० मी. पुढे गेल्यावर भरभक्कम बांधणीचे दुसरे प्रवेशद्वार आहे. प्रवेशद्वाराचे संरक्षण चांगल्या बुलंद अशा बुरुजांनी केलेले आहे. या दरवाजाचे वैशिष्ट म्हणजे दरवाजाच्या वर आणि बुरुजावर परकोट बांधलेले आहेत. या परकोंटाना गोल आकाराचे झरोके ठेवलेले आढळतात. अशा झरोक्यांना 'फलिका' असे म्हणतात. या फलिकांचा उपयोग तोफा डागण्यासाठी होत असे. दरवाजातून आत शिरल्यावर दोन्ही बाजूस पहारेकर्यांच्या देवडा आहेत. या दरवाजाने गडावर आल्यावर आपण पद्मावती माचीवर पोहचतो.

गुंजवणे दरवाजा : गुंजवण दरवाजा म्हणजे एकामागे एक असलेल्या तीन प्रवेशद्वारांची एक मालिक आहे. पहिला दरवाजा अत्यंत साध्या बांधणीचा आहे. मात्र दरवाजाला दोन्ही बाजूस भरभक्कम बुरुज आहे. गुंजवणे दरवाजाच्या दुसऱ्या प्रवेशद्वाराला वैशिष्टपूर्ण कमान आहे.या दरवाजाच्या शेवटी व गणेश पट्टीच्या खाली दोन्हीकडे दोन उपडे घट घेतलेल्या व एका कमलकलिके समोर असलेल्या सोंडा आहेत. सांप्रत या शिल्पावरुन श्री किंवा गजशिल्प तयार झाले असावे असे अनुमान निघते. या सर्व गोष्टींवरुन असे अनुमान निघते की,हे प्रवेशद्वार शिवपूर्वकालात बांधलेले असावे.

पद्मावती माची : राजगडाला एकूण ३ माच्या आहेत. या पैंकी सर्वात प्रशस्त अशी माची म्हणजे पद्मावती माची. पद्मावती माची केवळ एक लष्करी केंद्र नसून निवासाचे ठिकाणही होते. माचीवर बांधकामाचे अनेक अवशेष सापडतात. पद्मावती देवीचे मंदिर,सईबाईंची समाधी ,हवालदारांचा वाडा, रत्नशाला, सदर, पद्मावती तलाव, गुप्त दरवाजा, पाली दरवाजा, गुंजवणे दरवाजा, दारुगोळ्याची कोठारे या वास्तू आजही शिल्लक आहेत.याशिवाय पद्मावती माचीवर ब्राम्हणवर्गाची आणि अष्टप्रधान मंडळाची काही घरे आहेत.

पद्मावती मंदिर : सध्या २००२ मध्ये या मंदिराचा जीर्णोध्दार केला आहे. शिवरायांनी किल्ले मुरुंबदेवाचे राजगड म्हणून नामकरण केल्यावर येथे असलेल्या जागेवर पद्मावती देवीचे मंदिर बांधले याचा उल्लेख आढळतो. सध्या मंदिरात आपल्याला तीन मूर्त्या दिसतात. मुख्य पुजेचे मूर्ती भोरच्या पंत सचिवांनी स्थापन्न केली आहे. त्याच्या उजव्या बाजुला लहान असलेली मूर्ती शिवरायांनी स्थापित केलेली आहे तर दोन मूर्तीच्या मध्ये शेंदूर पहारेकर्यांच्या देवडा आहेत.फासलेला तांदळा म्हणजे पद्मावती देवीची मर्ती आहे. या मंदिरात सध्या २० ते ३० जणांना राहता येते. मंदिराच्या बाजूसच पाण्याचे टाके आहे. यातील पाणी पिण्यासाठी योग्य आहे. मंदिराच्या समोरच सईबांईची समाधी आहे.

संजीवनी माची : सुवेळा माचीच्या बांधणीनंतर शिवाजीमहाराजांनी या माचीचे बांधकाम करण्यास सुरवात केली. माचीची एकूण लांबी अडीच कि.मी. आहे. ही माची सुद्धा ३ टप्प्यांमध्ये बांधलेली आहे. संजीवनी माचीवरील घरांचे अवशेष आजही अस्तित्वात आहेत. माचीच्या प्रत्येक टप्प्यास चिलखती बुरुज आहेत. पहिला टप्पा खाली उतरुन उत्तरेकडे वळून तटालागत थोडे मागे चालत गेल्यावर तीन तिहेरी बांधणीचे बुरुंज लागतात. या तिन्ही बुरुजावर शिवकालात प्रचंड मोठा तोफा असाव्यात या माचीवर अनेक पाण्याची टाकी आहेत. या माचीला एकूण १९ बुरुज आहेत. माचीला भुयारी परकोटाची योजना केलेली आहे. या भुयारातून बाहेरील तटबंदी कडे येण्यासाठी दिंडांची व्यवस्था केलेली आहे. संजीवनी माचीवर आळु दरवाजाने सुद्धा येते. आळु दरवाजा पासून राजगडाची वैशिष्टय असलेली चिलखती तटबंदी दुतर्फा चालू होते. दोन्ही तटांमधील अंतर अर्धा-पाऊण मीटर असून खोली सुमारे ६ ते ७ मीटर आहे. या भागात बुरुजांच्या चिलखतात उतरण्यासाठी पायऱ्यांच्या दिंडा आहेत. तसेच नाळेतून वर येण्यासाठी दगडी सोपान आहेत. माचीवर तटबंदी मध्ये काही जागी प्रातर्विधीची ठिकाणे आढळतात. दुहेरी तटबंदीच्या शेवटी बलाढ बुरुज आहेच यांचा उपयोग दूरवर नजर ठेवण्यासाठी होत असे. आळु दरवाजाःसंजीवनी माचीवर येण्यासाठी या दरवाजाचा उपयोग होत असे. तोरणा वरुन राजगडावर येण्याचा एकमेव मार्ग या दरवाजातून जात असे. आळु दरवाजा सस्थितीला बर्यापैकी ढासाळलेल्या अवस्थतेत आहे. या दरवाजावर एक शिल्प आहे. वाघाने एक सांबार उताणे पाडले आहे असे चित्र या शिल्पात दाखवले आहे.

सुवेळा माची : मुरुंबदेवाचा किल्ला ताब्यात आल्यानंतर शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याच्या पूर्वेकडील डोंगररांगेला भरभक्कम तटबंदी बांधली, आणि माचीला सुवेळा माची असे नाव ठेवले. पूर्वेकडे ही माची असल्यामुळे या माचीचे नाव सुवेळा असे ठेवले. सुवेळा माची ही संजीवनी एवढी लांब नाही मात्र या माचीचे सुद्धा ३ टप्पे आहेत. पूर्वेकडे ही माची चिंचोळी होत गेलेली आहे. माचीच्या प्रारंभी टेकडी सारखा भाग आहे याला डुबा असे म्हणतात. या डुब्याच्या डावीकडून रानातून जाणाऱ्या वाटेने गेल्यावर शिबंदी घरटे दिसतात. तेथे डाव्या हातास एक दक्षिणमुखी वीर मारुती व त्याच्या जवळ पाण्याचे टाक आहे. येथे असणारे चौथरे येसाजी केक, तानाजी मालसुरे व शिलींबकर या सरदारांची होती. येथून सरळ जाणारी वाट सुवेळा माचीच्या दुसऱ्या टप्पयावर जाते तर डावीकडे जाणारी वाट काळेश्र्वरी बुरुजाच्या परिसरात घेऊन जाते. आपण माचीच्या दिशेने थोडे पुढे गेल्यावर उजवीकडे एक सदर लागते. येथून पुढे तटबंदीच्या खरा भाग सुरु होतो. येथील तटबंदी दोन टप्प्यांत विभागली असून प्रत्येक टप्प्याच्या शेवटी चिलखती बुरुज आहे. दुसऱ्या टप्प्यात गेल्यावर तटबंदीच्या दोन्ही बाजूस आतील अंगास भुयारी चिलखती परकोटाची रचना केली आहे. दुसऱ्या टप्पयाकडे जातांना एक उंच खडक लागतो आणि या खडकात ३ मीटर व्यासाचे एक छिद्र आढळते या खडकालाच नेट किंवा 'हत्तीप्रस्तर' असे म्हणतात. या हत्तीप्रस्तराच्या अलीकडे तटातील गणपती आढळतो व तेथूनच पुढे तटातून खाली जाण्यासाठी गुप्त दरवाजा आहे. या दरवाजाला मढे दरवाजा असे म्हणतात.हत्ती प्रस्तराच्या पुढील भागात सुद्धा एक असाच गुप्त दरवाजा सुवेळामाचीच्या सर्वात शेवटच्या टप्प्यात खालच्या भागात वाघजाईचे शिल्प आहे.

काळेश्र्वरी बुरुज आणि परिसर : सुवेळा माचीच्या दुसऱ्या टप्प्याकडे जाणाऱ्या वाटेच्या उजवीकडे वळल्यावर आपल्याला पाण्याची काही टाकी दिसतात. पुढे रामेश्र्वर मंदिराचे काही अवशेष आहेत.या रामेश्र्वर मंदिरात शिवलिंग, भग्र नंदी, एक यक्षमूर्ती अशी शिल्पे आढळतात. या रामेश्र्वर मंदिराच्या वरील बाजूस शिलाखंडावर गणेशाची प्रतिमा, पार्वती, शिवलिंग अशी शिल्पे आहेत. येथून थोडेसे पुढे गेल्यावर काळेश्र्वरी बुरुज आहे. येथेच तटात एक गुप्त दरवाजा देखील आढळतो.

बालेकिल्ला : राजगडाच्या सर्वात उंच भाग म्हणजे बालेकिल्ला होय. या बालेकिल्ल्याकडे जाणारा रस्ता कठीण आणि अरुंद आहे. चढण संपल्यानंतर बालेकिल्ल्याचा दरवाजा लागतो. यालाच महादरवाजा असे ही म्हणतात. आजही दरवाजा चांगल्या स्थितीत आहे. प्रवेशद्वाराची उंची ६ मीटर असून प्रवेशद्वारावर कमळ, स्वस्तिक ही शुभचिन्ह कोरलेली आहेत. बालेकिल्ल्याला साधारण १.५ मीटर उंचीची तटबंदी बांधलेली असून विशिष्ट अंतरावर बुरुजही ठेवलेले आहेत. दरवाजातून आत गेल्यावर समोरच जननीमंदिर आहे. येथून पुढे गेल्यावर चंद्रतळे लागते. तळ्याच्या समोरच उत्तरबुरुच आहे. येथून पद्मावती माची आणि इतर सर्व परिसर दिसतो. बुरुजाच्या खालून एक पायवाट बालेकिल्ल्यावर येते आता मात्र ही वाट एक मोठा शिलाखंड टाकून बंद केलेली आहे.ही वाट ज्या बुरुजावरून वर येते त्या बुरुजाला उत्तर बुरुज असे म्हणतात.येथून संपूर्ण राजगडाचा घेरा आपल्या लक्षात येतो.या उत्तर बुरुजाच्या बाजुला ब्रम्हर्षी ऋषींचे मंदिर आहे.या शिवाय बालेकिल्ल्यावर काही भग्र अवस्थेतील इमारती चौथरे, वाडांचे अवशेष आढळतात. राजगड किल्ला संपूर्ण पाहण्यासाठी साधारण २ दिवस लागतात. गडावरुन तोरणा, प्रतापगड, रायगड, लिगांणा, सिंहगड, पुरंदर, वज्रगड, मल्हारगड, रोहीडा, रायरेश्र्वर आणि लोहगड, विसापूर हे किल्ले दिसतात.

Torana Fort