แหล่งเรียนรู้ชุมชน

วัดปรางค์หลวง

วัดปรางค์หลวง สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในสมัยของพระรามาธิบดีที่ 1 หรือสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง ประมาณปี พ.ศ. 1904 โดยกษัตริย์หรือผู้มีบรรดาศักดิ์ในสมัยนั้นสร้างขึ้น ภายในวัดปรางค์หลวงมีพระปรางค์สร้างขึ้นพร้อมกับการสร้างวัด เดิมมีชื่อว่า วัดหลวง ต่อมาสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เสด็จมาทอดพระเนตรพระปรางค์ที่สร้างขึ้นไว้พร้อมกับการสร้างวัด จึงได้เปลี่ยนชื่อวัดเป็น “วัดปรางค์หลวง” มีเจ้าอาวาสตามที่ได้บันทึกไว้ 3 รูป คือ รูปที่ 1 พระอธิการพันธ์ จันทสโร ดำรงตำแหน่งถึง พ.ศ. 2494 รูปที่ 2 พระครูนนท์เขมาราม อายุ 84 ปี และ รูปที่ 3 พระครูปลัดคุณวัฒน์ (อานนท์ เขมทตฺโต) เจ้าอาวาสวัดปรางค์หลวงรูปปัจจุบัน

กล่าวโดยสรุป วัดปรางค์หลวง สร้างขึ้นเมื่อประมาณปี พ.ศ. 1904 ในสมัยของพระรามาธิบดีที่ 1 หรือ สมเด็จพระเจ้าอู่ทองแห่งกรุงศรีอยุธยาตอนต้น โดยกษัตริย์หรือผู้มีบรรดาศักดิ์ในสมัยนั้นเป็นผู้สร้างขึ้น เดิมชื่อ วัดหลวง สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ได้เสด็จมาทอดพระเนตรองค์พระปรางค์ของวัดหลวง ที่สร้างขึ้นไว้พร้อมกับการสร้างวัด จึงได้เปลี่ยนนามวัดจาก วัดหลวง เป็น วัดปรางค์หลวง ตามลักษณะพระปรางค์ซึ่งเป็นปูชนียสถานสำคัญของวัด เจ้าอาวาสรูปปัจจุบัน คือ พระครูปลัดคุณวัฒน์ (อานนท์ เขมทตฺโต)

ความสำคัญของวัดปรางค์หลวง

วัดปรางค์หลวง เป็นวัดเก่าแก่ที่สุดในอำเภอบางใหญ่ สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 1904 ใสมัยพระรามาธิบดีที่ 1 หรือสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง ได้รับ

การขึ้นทะเบียนจากกรมศิลปากรเป็นโบราณสถานแห่งชาติ ตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 110 ตอนที่ 175 วันที่ 28 ตุลาคม 2536 มีโบราณสถานที่สำคัญ ๆ ดังนี้

3.1 พระปรางค์ สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นพร้อมกับวัดปรางค์หลวง รูปแบบศิลปกรรมสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น ตั้งอยู่ระหว่างพระอุโบสถกับพระวิหารน้อย ลักษณะองค์ก่ออิฐ แบบแถวสั้นสลับด้านยาว และสออิฐด้วยดินผสมยางไม้ สูงยอดเจ็ดชั้น ย่อมุมไม้ยี่สิบ ประดับลายปูนปั้น เรือนธาตุมีซุ้มจระนำทั้ง 4 ทิศ ประดิษฐานพระพุทธรูปยืน เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นลงรักปิดทอง มีร่องรอยการบูรณะในสมัยต่อมา สภาพองค์พระปรางค์ชำรุดมาก มีการขุดเจาะกลางเรือนธาตุเห็นเป็นกรุอยู่ภายใน แต่ไม่มีช่องทางขึ้นสู่ยอดปรางค์ ผนังเรือนธาตุเป็นผนังทึบไม่มีประตู ส่วนฐานชำรุดลงเกือบทั้งหมดจนมองไม่เห็นลักษณะเดิม

3.2 พระวิหารน้อย ตั้งอยู่ทางด้านหน้าของพระปรางค์ ตามประวัติว่าสร้างขึ้นพร้อมกับพระปรางค์ ลักษณะเป็นอาคารไม้อิฐถือปูน จำนวน 2 หลัง ชำรุดมากเหลือเพียงผนังมีต้นไม้ขึ้น ปกคลุม ต่อมาได้รับการบูรณะในปี พ.ศ. 2543 จนมีสภาพเหมือนในปัจจุบัน

3.3 หลวงพ่ออู่ทอง เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นปิดทอง ปางมารวิชัย ศิลปกรรมแบบอู่ทองมีพุทธลักษณะงดงาม หน้าตักกว้าง 9 คืบ หรือ 225 เซนติเมตร มีความศักดิ์สิทธิ์ และเป็นที่เคารพสักการะของประชาชนในชุมชน

กล่าวโดยสรุป ความสำคัญของวัดปรางค์หลวง สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 1904 เป็นวัดที่มีอายุเก่าแก่ที่สุดในอำเภอบางใหญ่ จังหวัดนนทบุรี มีโบราณสถาน ได้แก่ พระปรางค์ มีรูปแบบศิลปกรรมสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น ลักษณะองค์พระปรางค์ก่ออิฐแบบแถวสั้นสลับด้านยาว และสออิฐด้วยดินผสมยางไม้ สูงยอดเจ็ดชั้น ย่อมุมไม้ยี่สิบ ประดับลายปูนปั้น และมีพระวิหารน้อย ลักษณะเป็นอาคารไม้ อิฐถือปูน จำนวน 2 หลัง และโบราณวัตถุ คือ หลวงพ่ออู่ทอง เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยลงรักปิดทอง หน้าตักกว้าง 9 คืบ หรือ 225 เซนติเมตร มีความศักดิ์สิทธิ์ และเป็นที่เคารพสักการะของประชาชนในชุมชน และได้ขึ้นทะเบียนกรมศิลปากรเป็นโบราณสถานแห่งชาติ ตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 110 ตอนที่ 175 วันที่ 28 ตุลาคม พ.ศ. 2536

บุคคลสำคัญที่เกี่ยวข้องกับวัดปรางค์หลวง

2.1 สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส

สกลมหาสังฆปริณายก พระองค์ที่ 10 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เสด็จสถิต ณ วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร ได้รับมหาสมณุตตมาภิเษก เมื่อปี พ.ศ. 2453 ในรัชกาลที่ 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ดำรงพระอิสริยยศ 11 พรรษา สิ้นพระชนม์เมื่อปี พ.ศ. 2464 พระชันษา 61 ปี

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส มีความสำคัญเกี่ยวข้องกับวัดปรางค์หลวง คือ ทรงเปลี่ยนนามวัด ซึ่งแต่เดิมเรียกว่า วัดหลวง เป็น วัดปรางค์หลวง

2.2 พระครูปลัดคุณวัฒน์ (อานนท์ เขมทตฺโต) เจ้าอาวาสวัดปรางค์หลวง

พระครูปลัดคุณวัฒน์ (อานนท์ เขมทตฺโต) เจ้าอาวาสวัดปรางค์หลวงรูปปัจจุบัน เกิดเมื่อวันที่ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2520 อายุ 41 ปี อุปสมบทเมื่อวันที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2542 สังกัด มหานิกาย วุฒิการศึกษาทางธรรมนักธรรมเอก ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาส ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2555 ถึง ปัจจุบัน ผลงานที่สำคัญ สร้างศาลาอเนกประสงค์ หน้าพระอุโบสถหลังเก่า บูรณะศาลาการเปรียญให้สูงขึ้น และจัดกิจกรรมสวนมนต์ถวายเป็นพระราชกุศลแด่รัชกาลที่ 9 และรัชการที่ 10 ทุกวันจันทร์เป็นประจำ

กล่าวโดยสรุป บุคคลสำคัญที่เกี่ยวของกับวัดปรางค์หลวง ได้แก่ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ได้เสด็จมาทอดพระเนตรองค์พระปรางค์ของวัดหลวง จึงทรงเปลี่ยนนามวัดจาก วัดหลวง เป็น วัดปรางค์หลวง และพระครูปลัดคุณวัฒน์ (อานนท์ เขมทตฺโต) เกิดเมื่อวันที่ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2520 อุปสมบทเมื่อวันที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2542 ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง เจ้าอาวาสวัดปรางค์หลวง ตำบลบางม่วง อำเภอบางใหญ่ จังหวัดนนทบุรี ผลงานที่สำคัญ สร้างศาลาอเนกประสงค์ หน้าพระอุโบสถหลังเก่า บูรณะศาลาการเปรียญให้สูงขึ้น และจัดกิจกรรมสวนมนต์ถวายเป็นพระราชกุศลแด่รัชกาลที่ 9 และรัชกาลที่ 10 ทุกวันจันทร์

โบราณสถาน และโบราณวัตถุของวัดปรางค์หลวง

โบราณสถาน

พระปรางค์

พระปรางค์ ลักษณะรูปทรงของพระปรางค์ในยุคเริ่มแรกนั้น เป็นรูปแบบศิลปกรรมสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น หรือราวพุทธศตวรรษที่ 21 ลักษณะฐานก่ออิฐแบบแถวสั้นสลับด้านยาว และสออิฐด้วยดินผสมยางไม้ สูงยอดเจ็ดชั้น ย่อมุมไม้ยี่สิบ ประดับลาย ปูนปั้น เรือนธาตุทั้งสี่ด้านมีการทำมุมประธานขนาดใหญ่ ขนาบด้วยมุมขนาดเล็กกว่าที่เพิ่มขึ้นมาจนถึงเสาซุ้มจระนำของเรือนธาตุทั้งสี่ด้าน และไม่ปรากฏทางเข้าภายในซุ้ม มีพระพุทธรูปปูนปั้นประดิษฐาน ส่วนบนของเรือนธาตุ หรือบัวรัดประคดมีลายประดับปูนปั้น ในส่วนยอดของพระปรางค์มีการทำชั้นรัดประคดซ้อนลดหลั่นกัน 7 ชั้น ประดับด้วยกลีบขนุนตามมุมพระปรางค์

พระวิหารน้อย ตั้งอยู่ทางทิศใต้ขององค์พระปรางค์ ห่างจากพระปรางค์ประมาณ 20 เมตร เป็นอาคารขนาดเล็ก ก่อด้วยอิฐ ลักษณะของอาคารแต่ละหลัง มีลักษณะอาคารเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า อาคารหลังเล็กตั้งอยู่ด้านหน้า มีขนาดกว้าง 3 เมตร ยาว 4 เมตร และสูงประมาณ 4.2 เมตร และอาคารอีกหลังตั้งอยู่ด้านหลัง มีขนาดยาวกว่า กว้าง 3 เมตร ยาว 6.5 เมตร สูงประมาณ 4.2 เมตร ด้านหน้ามีมุขยื่นออกมาคล้ายระเบียง อาคารทั้ง 2 หลัง มีประตูทางเข้าเพียงทางเดียว ประตูกว้าง 1.2 เมตร ส่วนหน้าต่างกว้างประมาณ 0.60 เมตร สูงประมาณ 0.8 เมตร ก่อสร้างโดยใช้ระบบผนังรองรับเครื่องบน ไม่มีคาน ไม่มีเสา หลังคามุงกระเบื้องดินเผา

โบราณวัตถุ

หลวงพ่ออู่ทอง

หลวงพ่ออู่ทอง เป็นพระพุทธรูปก่ออิฐถือปูนปิดทองปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง 9 คืบ หรือ 225 เซ็นติเมตร องค์พระพุทธรูปได้รับการบูรณะ

ซ่อมแซม โดยฝีมือช่างในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ จนเปลี่ยนแปลงไปจากแบบเดิม แต่ยังมีเค้าร่องรอยของพระพุทธรูปในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น พุทธลักษณะงดงามเป็นที่นับถือและศรัทธาของประชาชนในชุมชนเป็นอย่างมาก

ใบเสมา

ใบเสมาอยู่ภายในเขตกำแพงแก้วปักอยู่ตามตำแหน่งต่าง ๆ โดยรอบของ พระอุโบสถ จำนวน 4 แห่ง คือ บริเวณด้านหลัง และด้านข้างของพระอุโบสถ จำนวน 3 แห่ง และตรงกลางด้านทิศตะวันตกของพระอุโบสถ จำนวน 1 แห่ง ใบเสมามีขนาดใหญ่ทำจากหินชนวน ประชาชนในชุมชนเรียกกันว่า หินกาบ ไม่มีลวดลาย เป็นฐานรูปสี่เหลี่ยมมีขนาดกว้าง ด้านละ 1.5 - 1.7 เมตร แต่ละฐานจะอยู่ห่างจากกำแพงแก้ว 80 เซนติเมตร ใบเสมาที่มีสภาพสมบูรณ์เหลือเพียงใบเดียว คือ ทางด้านหน้าของพระอุโบสถ

กล่าวโดยสรุป วัดปรางค์หลวงมีโบราณสถานสำคัญ ได้แก่ พระปรางค์ ซึ่งเป็นศิลปกรรมสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น มีลักษณะก่ออิฐแบบแถวสั้นสลับด้านยาว และสออิฐด้วยดินผสมยางไม้ สูงยอดเจ็ดชั้น ย่อมุมไม้ยี่สิบ ประดับลายปูนปั้น เรือนธาตุมีซุ้มจระนำทั้ง 4 ทิศ ประดิษฐานพระพุทธรูปยืนปูนปั้นลงรักปิดทอง และพระวิหารน้อย เป็นอาคารขนาดเล็กก่อด้วยอิฐ ลักษณะของอาคารแต่ละหลังมีผังรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ประกอบด้วย อาคาร 2 หลัง อาคารหลังเล็กตั้งอยู่ด้านหน้า และอาคารหลังใหญ่ตั้งอยู่ด้านหลัง ด้านหน้ามีมุขยื่นออกมาคล้ายระเบียง อาคารทั้ง 2 หลัง มีประตูทางเข้าเพียงทางเดียว ลักษณะในการก่อสร้างใช้ระบบผนังรองรับเครื่องบน ไม่มีคาน ไม่มีเสา หลังคามุงกระเบื้องดินเผา

กกกกกกกก วัดปรางค์หลวงมีโบราณวัตถุสำคัญ ได้แก่ หลวงพ่ออู่ทองเป็นพระพุทธรูปก่ออิฐถือปูนปิดทองปางมารวิชัยหน้าตักกว้าง 9 คืบ หรือ 225 เซนติเมตร หลวงพ่ออู่ทองได้รับการซ่อมแซม โดยฝีมือช่างในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ จนเปลี่ยนแปลงไปจากแบบเดิม แต่ยังมีเค้าร่องรอยของพระพุทธรูปในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น พุทธลักษณะงดงาม อีกทั้งหลวงพ่ออู่ทองยังเป็นพระพุทธรูปที่ประชาชนในชุมชนศรัทธาเป็นอย่างมาก และใบเสมาวัดปรางค์หลวง มีใบเสมาอยู่ภายในเขตกำแพงแก้วปักอยู่ตามตำแหน่งต่าง ๆ รอบพระอุโบสถจำนวน 4 แห่ง คือ บริเวณด้านหลังของพระอุโบสถ 3 แห่ง และตรงกลางด้านทิศตะวันตกของพระอุโบสถ ใบเสมามีขนาดใหญ่ทำจากหินชนวน ประชาชนในชุมชนเรียกว่า หินกาบ ไม่มีลวดลาย ใบเสมาที่มีสภาพสมบูรณ์เหลือเพียง 1 ใบ ตั้งอยู่ที่ด้านหน้าของพระอุโบสถ