นิทานพื้นบ้านไทยในท้องถิ่นต่างๆ

๑.นิทานภาคเหนือ

ภาคเหนือมักมีนิทานประเภทเล่าความเป็นมาของสถานที่หรือนิทานที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนาจำนวนมาก ส่วนใหญ่เกี่ยวกับพระพุทธเจ้า หรือความเป็นมาของสถานที่ที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธประวัติ เช่น การสร้างเมืองเเละที่มาของชื่อเมือง การสร้างพระธาตุเจดีย์ นิทานประเภทอธิบายสาหตุของสิ่งต่างๆบางเรื่องก็ยังมีเรื่องของพระพุธทเจ้าเข้าไปเกี่ยวข้อง เช่น เรื่องพระพุทธเจ้าตั้งชื่อสุนัข เล่าว่าเดิมสุนัขไม่มีชื่อ จึงไปขอให้พระพุทธเจ้าตั้งชื่อให้ พระพุทธเจ้าตั้งชื่อให้ว่า"คำผี้หลี้"ซึ่งเเปลว่าทองคำที่สวยงามน่ารัก มันภูมิใจมาก จึงถามพระพุทธเจ้าซ้ำอีกหลายครั้งว่ามันชื่ออะไร เพื่อจะได้ฟังชื่ออันไพเราะของมันบ่อยๆพระพุทธเจจ้ารำคาญจึงบอกว่ามันชื่อหมา ตั้งเเต่นั้นมาสุนัขจึงมีชื่อเรียกว่า หมา

๒.นิทานภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมักมีนิทานที่กล่าวถึงความเเห้งเเล้ง การขอฝนเเละบทบาทของเเถนซึ่งชาวอีสานเชื่อแว่าเป็นเทวดาที่มีอำนาจเหนือชีวิตมนุษย์ เช่น นิทานเรื่องพยาคันคาก(คางคก)กล่าวถึงการที่โลกมนุษย์เเห้งเเล้ง เพราะเเถนไม่ยอมให้ฝนตกพญาคันคกได้นำกองทัพสัตว์ต่างๆ เช่น มด ปลวก เขียด อึ่งอ่าง จักจั่น เดินทางขึ้นไปบนฟ้าเพื่อไปรบกับพยาเเถน พญาคันคากมีชัยชนะเหนือพญาเเถน พญาเเถนจึงต้องยอมให้ฝนเเก่โลกมนุษย์ นิทานเรื่องนี้สัมพันธ์กับประเพณีจุดบั้งไฟขอฝนของชาวอีสาน ซึ่งเชื่อว่าการจุดบั้งไฟบูชาพญาเเถนจะช่วยให้ฝนตก

๓.นิทานภาคกลาง

นิทานประจำท้องถิ่นอธิบายที่มาหรือตำนานสถานที่เเละสิ่งต่างๆในท้องถิ่นภาคกลางที่รู้จักกันดีคือเรื่องพญากงพญาพาน หรือตำนานการสร้างพระปฐมเจดีย์ซึ่งกล่าวถึงพญาพานสร้างพระปฐมเจดียืเพื่อไถ่บาปที่ฆ่าพญากงโดยไม่รู้ว่าเป็นบิดาของตน นิทานอีกเรื่องหนึ่งที่รู้จักกันเเพร่หลายคือ เรื่องไกรทองซึ่งเป็นนิทานพื้นบ้านของจังหวัดพิจิตรกล่าวถึงไกรทองผู้มีความเก่งกาจสามารถปราบชาลวันจระเข้ใหญ่ที่ดุร้ายได้

๔.นิทานภาคตะวันออกเเละภาคตะวันตก

ภาคตะวันออกเเละภาคตะวันตกซึ่งมีชายหาดเเละเกาะเเก่งต่างๆในทะเลอ่าวไทยก็มักมีนิทานที่สัมพันธ์กับชื่อเเละลักษณะภูมิประเทศชายฝั่งทะเล เช่น นิทานเรื่องตาม่องล่าย ซึ่งอธิบายชื่อภูเขา เกาะเเก่ง เเละเเหลมบริเวณจังหวัดชลบุรีเเละตราดในภาคตะวันออก เเละจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ในภาคตะวันตก โดยเล่าว่า ตาม่องล่ายกับยายรำพึงทะเลาะกันเพราะตกลงกันไม่ได้ว่าจะยกลูกสาวให้เเก่ผู้ใด ทั้งสองคนจึงขว้างปาข้าวของใส่กัน ข้าวของเหล่านั้นกลายเป็นเเหลมเเละเกาะต่างๆ เช่น งอบกระเด็นไปตกเป็นเเหลมงอบ เเละกระบุงกลายเป็นเกาะกระบุงในจังหวัดตราด ตาม่องล่ายฉีกลูกสาวเป็นสองซีก ซีกหนึ่งกลายเป็นเกาะนมสาว ในจังหวัดชลบุรี ส่วนอีกซีกหนึ่งเป็นเกาะนมสาวในจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ สุดท้ายตาม่องล่ายเเละยายรำพึงกลายเป็นเขาตาม่องล่ายเเละเขาเเม่รำพึงในจังหวัดประจวบคีรีขันธ์

๕.นิทานภาคใต้

นิทานภาคใต้หลายเรื่องกล่าวถึงที่มาของภูเขา เกาะ เเละชายหาดต่างๆ เช่น เกาะหนู เกาะเเมวในจังหวัดสงขลา ซึ่งเล่าว่าหนูกับเเมวจมน้ำตายเเล้วกลายเป็นเกาะ นอกจากนี้ยังมีนิทานที่กล่าวถึงกลุ่มคนจีนเเละคนมุสลิม นิทานที่เเพร่หลายเรื่องหนึ่งคือ เรื่องเจ้าเเม่ลิ้มกอเหนี่ยวซึ่งเป็นหญิงจีนที่มีความกตัญญูเเละความเด็ดเดี่ยว นางเดินทางจากเมืองจีนมาตามหาพี่ชายที่ปัตตานี เมื่อพบกันเเล้ว พี่ชายของนางไม่ยอมกลับไปเมืองจีนกับนาง นางจึงสาปให้พี่ชายสร้างมัสยิดไม่สำเร็จ เเล้วนางก็ผูกคอตาย ต่อมามัสยิดที่พี่ชายของนางสร้างถูกฟ้าผ่า ผู้คนจึงนับถือความศักดิ์สิทธิ์ของนางเเละสร้างศาสให้เเก่นาง

นักเรียนจะเห็นว่านิทานพื้นบ้านเหล่านี้บันทึกวิถีชีวิต ความคิด ความเชื่อ เเละขนบธรรมเนียมประเพณีของคนในท้องถิ่นต่างๆนิทานพื้นบ้านเเต่ละถิ่นจึงมีลักษณะเฉพาะถิ่น

เเม้ว่าเเต่ละท้องถิ่นจะมีนิทานพื้นบ้านประจำถิ่นของตน เเต่ก็มีนิทานบางเรื่องที่เเพร่หลายไปทุกท้องถิ่นจของประเทศไทย ทำให้เข้าใจได้ว่าในวัฒนธรรมที่หลากหลายของเเต่ละท้องถิ่นก็ยังมีลักษณะร่วมหรือความเชื่อมโยงบางอย่างของคนไทยเเต่ละถิ่นคือความนิยมหรือชื่นชอบนิทานเรื่องเดียวกันนั่นเอง มีนิทานหลายเรื่องที่คนไทยในท้องถิ่นต่างๆรู้จักเหมือนกัน เช่น สังข์ทอง ปลาบู่ทอง นางสิบสอง พระรถ-เมรี กล่าวได้ว่าเเม้คนเเต่ละถิ่นจะมีวัฒนธรรมที่เเตกต่างกัน เเต่ก็มีรสนิยมในการฟังนิทานเรื่องเดียวกัน